سکولاریسم چیست؟

واژه «سکولار» به معنای آن چیزی است که به این جهان تعلق دارد و از امور الهی یا مقدس دور است. بر همین اساس، «سکولاریسم» گرایشی است که دین را از ساحت‌های مختلف زندگی انسان جدا می‌کند و بر اصالت امور دنیوی و عقلانیت ابزاری تأکید می‌ورزد. به عبارت ساده‌تر، سکولاریسم معتقد است که دین نباید محور سیاست، حکومت، علم یا اخلاق اجتماعی باشد و مسائل انسانی را می‌توان بدون دخالت آموزه‌های دینی حل کرد.

در زبان انگلیسی، معادل «سکولار» برابر با «دنیوی» یا «عرفی» است و متضاد آن واژه «sacred» یعنی مقدس و دینی به شمار می‌رود. در زبان فارسی نیز واژه‌هایی مانند «دنیاگرایی»، «دنیازدگی»، «عرفی‌گرایی» و «دین‌گریزی» برای مفهوم سکولاریسم به کار می‌روند.

ریشه تاریخی سکولاریسم

اولین بار واژه سکولار در معاهده وستفالی (سال ۱۶۴۸) به کار رفت و به معنای خروج سرزمین‌هایی از تملک کلیسا بود. پس از آن، این واژه تدریجاً معنای گسترده‌تری پیدا کرد و شامل موارد زیر شد:

تفکیک دین از سیاست و حکومت

کاهش نقش کلیسا و روحانیت در امور اجتماعی

تمرکز بر قوانین و مدیریت دنیوی به جای قوانین دینی

در نهایت، طرد دین از ساحت عمومی و اجتماعی

بنابراین، سکولاریسم یکی از مؤلفه‌های اصلی مدرنیته غربی محسوب می‌شود و گرایشی است که نقش دین را در زندگی اجتماعی انسان به حاشیه می‌راند.

عوامل پیدایش سکولاریسم

سکولاریسم ریشه در تحولات تاریخی، علمی و اجتماعی غرب دارد و محصول شرایطی بود که برخی افراد تصور کردند دین نمی‌تواند پاسخگوی تمام نیازهای دنیوی جامعه باشد. عواملی که به رشد این گرایش کمک کردند عبارتند از:

محدودیت نهادهای دینی: در برخی دوره‌ها، کلیسا نتوانست با سرعت تغییرات علمی و اجتماعی همراه شود و این باعث شد برخی مسائل اجتماعی به منابع غیر دینی ارجاع داده شود.

توسعه علم و فناوری: پیشرفت‌های علمی و صنعتی نشان داد انسان می‌تواند بسیاری از مسائل دنیوی را با تجربه و دانش خود حل کند، بدون اینکه جایگاه دین کمرنگ شود.

حرکت به سوی فردگرایی: برخی اصلاحات دینی و فلسفی، دین را به عرصه فردی محدود کردند و مسئولیت اداره امور اجتماعی و سیاسی را به جامعه واگذار کردند.

دیدگاه نسبت به سیاست: نگرانی از آلوده شدن دین به فسادهای سیاسی باعث شد بعضی، جدا کردن دین از حکومت را مناسب بدانند، بدون اینکه ارزش دین کاهش یابد.

اصول و ویژگی‌های سکولاریسم

توجه به علم و عقلانیت: تحلیل همه امور بر اساس علم و تجربه، و کنار گذاشتن آموزه‌های دینی در مسائل اجتماعی و سیاسی.

جدایی دین از حکومت: رسالت دین محدود به سعادت اخروی انسان است و نباید مبنای فعالیت‌های اجتماعی یا سیاسی قرار گیرد.

حاکمیت مردم به جای الهی: سکولاریسم معتقد است انسان‌ها بدون اتکا به دین و حکومت الهی می‌توانند امور جامعه را اداره کنند.

توجه به حقوق و آزادی‌های انسانی: قوانین و نظام حقوقی جامعه باید مبتنی بر حقوق طبیعی و عقلانی باشد، نه احکام دینی.

جمع‌بندی

سکولاریسم، گرایشی است که دین را از امور اجتماعی، سیاسی و علمی جدا می‌کند و بر عقلانیت ابزاری و دنیوی تأکید دارد. این جریان تاریخی، محصول برخورد علم و تجربه جدید با نارسایی‌های نظام‌های دینی و فسادهای اجتماعی و سیاسی دوران گذشته بوده و از ویژگی‌های بارز مدرنیته غربی محسوب می‌شود.