اکنون در تعداد بسیاری از دانشگاههای ما در تهران، مشهد، قم، اصفهان، شیراز، کرمان، تبریز و ... رشته طب سنتی وجود دارد، این همه دانشجو تربیت میشوند ولی متأسفانه باید گفت خواندن چند خط از «قانون» برایشان ساده نیست، در حالی که این وضعیت در دنیا بسیار متفاوت از ایران است و این غم است!
همزمان با ایام روز جهانی فلسفه، مرکز نشر دانشگاهی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، نشست تخصصی با عنوان «خردورزی؛ رسالت جاودان فلسفه در حیات بشری» را چهارم آذرماه با حضور و سخنانی از اساتید نامی فلسفه برگزار کرد، در آغاز این نشست تخصصی پیامی از استاد رضا داوری اردکانی با عنوان «فلسفه و اکنون» قرائت شد. پس از آن نصرالله پورجوادی، استاد پیشکسوت فلسفه به ایراد سخن پرداخت.
در ادامه استاد نجفقلی حبیبی، استاد فلسفه دانشگاه تهران و همچنین اولین مصحح انتقادی کتاب «قانون» ابن سینا سخنرانی کرد.
حبیبی سخنان خود را با نکاتی از تاریخ اهمیت کتاب «قانون» در جهان آغاز کرد و افزود: یکی از کتابهای مبنایی جهان در طب، نه فقط ایران و دنیای اسلام بلکه در غرب کتاب «قانون» ابن سیناست، «قانون» تا قرن هفدهم میلادی بزرگترین منبع پزشکی جهان بوده است، در گزارشهایی که در دانشگاه تهران به همت یک شخصیت علمی از یوگسلاوی تهیه شده، آمده است، در قرن هفدهم میلادی امپراطور ما تصمیم گرفت که یک دانشکده علوم پزشکی راه بیندازد و برای آن دانشکده پزشکی تعیین کرد که برای ترم اول کدام بخش از قانون را بخوانند و برای ترم بعد کدام بخش و ...
وی ادامه داد: با نگاهی به این گزارش پیداست که از قرن پانزدهم - شانزدهم که قانون به غرب راه پیدا میکند تا تقریبا قرن هفدهم _ هجدهم این کتاب همچنان زنده و با نشاط بوده و ترجمههای مختلف از آن تدریس میشده و در واقع طب جهان براساس این کتاب طراحی شده بود. سالها پیش یک گزارشی خواندم از یک پزشک در اواخر قرن هفدهم که آتش روشن کرد و کتاب قانون را با عصبانیت در آتش پرت کرد و گفت حالا وقت آن است که این کتاب سوزانده شود، یعنی یک پزشک عقدهای پس از سالها که غرب مدیون این کتاب بوده، با چنین رفتاری به تعبیر خود میخواهد از دست این کتاب راحت شود! و البته که اینگونه نشد و همچنان کتاب «قانون» محور مطالعات پزشکی در غرب وجود دارد. همچنین به تدریج دانش جدید طب رشد کرد و بالا آمده است. در سالهای اخیر هم باز قانون به جهات مختلف از جمله تاریخ پزشکی و مسائل آن، همچنان در دنیا و به طور مرتب در لبنان قانون چاپ میشود و هر سال چندین چاپ و فروش میرود و از این توجه معلوم است که این کتاب فقط برای جهان اسلام نیست و باید گفت ظرفیت جهان اسلام آنقدر نیست که به این تعداد چاپ و تجدید چاپ شود. به هر حال قانون کتاب مهمی است و در واقع طب جهان را سالها اداره کرده است.
مصحح انتقادی قانون در ادامه گفت: بنیاد بوعلی سینای همدان متولی کارهای مرتبط با حوزه پزشکی ابن سینا است و همچنین مؤسسه حکمت و فلسفه ایران عهدهدار حوزه فلسفی ابن سینا هست. چند سال گذشته از بنیاد بوعلی همدان به مذاکره با بنده آمدند و درخواستشان این بود که قانون را تصحیح کنم، من خیلی التماس کردم که بنده وارد حوزه پزشکی بوعلی نیستم و فقط مقداری فلسفه میدانم و درباره قانون نمیتوانم بحث کنم، خواهش کردم که دنبال کسانی در حوزه پزشکی بوعلی سینا بگردند. آن دوستان پاسخ دادند که ما گشتهایم و آخرش به اینجا رسیدهایم، در نهایت به یک دلیل منطقی، راضی به انجام این کار شدم و آن اینکه «قانون» یک سند علمی جهان اسلام است و با وجود نسخههای خطی بسیار فراوان از حیث تصحیح بر زمین مانده است و تنها یک بار در دوره قاجاریه چاپ سنگی شده است، آن هم براساس دو نسخه از دو نفر از اطبای درباری که خیلی آدمهای فاضلی بودند و نسخه قانون را چاپ سنگی کردهاند. قبل از آنها هم قانون در مصر برای اولین بار چاپ شده است و آن چاپ هم براساس یک نسخه خطی از روش حروفچینی چاپ جدید شده، بعدها هم در بغداد و بر مبنای چاپ مصر دوباره چاپ شده است.
حبیبی در ادامه تصریح کرد: آنچه من اکنون با توفیق خداوند متعال انجام میدهم، براساس نسخههای خطی قدیمی باقی مانده از قرن ششم است و تقریباً قدیمیترین نسخهای که برای یک بخشی از قانونمند یافتهام مربوط به ۵۵۰ هجری است، اگر فکر کنید که ابن سینا مثلاً ۴۲۸ هجری فوت کرده این کتاب قدیمیترین نسخهای از بخشی از قانون هست که در آذربایجان است و ما در کتابخانه دانشگاه تهران هم یک کپی از آن نسخه را داریم و این نسخه در حقیقت قدیمیترین نسخهای است که یافتم، برای یافتن سایر نسخههای کتابخانهای چند بار به ترکیه سفر کردم، چون کتابهای خطی ما در واقع جهان اسلام به لحاظ قدرت امپراطوری عثمانی، در ترکیه جمعآوری شده است و تاجران بزرگی که در امپراطوری عثمانی وجود دارند، در کشورهای مختلف جهان هرجا نسخهای خطی از آثار ابن سینا دیدهاند، خریداری کردهاند و در ترکیه نگهداری میشود و یک مجموعه عظیمی از نسخههای خطی منابع اسلامی قابل بهرهبرداری برای محققان است. با این وصف برای آغاز کار تصحیح قانون، کوشیدم هرچه نسخه در ایران و ترکیه از قانون موجود بود را تهیه کنم و در ادامه به تصحیح متن اقدام کردم.
وی افزود: کتاب اول قانون کلیات طب یعنی همه مباحث عمده پزشکی را شامل میشود و این کتاب تقریبا در حوزههای علمیه ایران و جهان اسلام خوانده میشد، یعنی فقها و علما به جهت اینکه کلیاتی از طب را بدانند، این کتاب را میخواندند و به همین جهت معروف به کلیات قانون است. کلیات در تقسیمبندی انجام شده ما کتاب اول «قانون» است. کتاب دوم قانون مربوط به داروهای مفرده است یعنی انواع داروهای گیاهی یا داروهای زمینی و یا داروهای حیوانی. درباره این مسائل کتابهای زیادی نوشته شده است. ابن سینا هم در قانون به این داورها اشاره کرده است. من در امر جاری به تصحیح کردن متن براساس نسخههای خطی اقدام کردم.
وی در ادامه درباره انگیزه سفر به ترکیه و تهیه نسخههای قدیمی ابن سینا گفت: دکتر غلامرضا اعوانی زمانی که ریاست مؤسسه حکمت و فلسفه را برعهده داشتند، به من این مأموریت را دادند که از نسخههای خطی شفا و قانون کپی تهیه و برای نگهداری و استفاده پژوهشگران فلسفه در ایران آماده کنم و در همین مجال باید بگویم افسوس که از این نسخهها استفاده مطلوبی نشده است. به هر حال در امر تحقیق برای کار تصحیح قانون زحمات بسیاری متقبل شدم. امروز نمیدانم و مطمئن نیستم که در کار خویش چقدر توفیق داشتهام ولی بسیار امیدوارم که کار با اقبال اهالی فن روبهرو شود.
حبیبی درباره ادامه کار تصحیح قانون گفت: ابن سینا قانون را به کتاب اول، دوم، سوم، چهارم و پنجم نام نهاده است، گمان میبرم در کار تصحیح نیز بنده قانون را به ۵ یا ۶ کتاب جلد مستقل درآورم. کتاب اول که کلیات طب است و مرسوم بوده همه علما تا اواخر دورههای متأخر (همه کسانی که در کار علمی مشغول بودند) میخواندند برای همین شرح زیادی برایش نوشته شده است، کتاب دوم راجع به ادویه و داروهاست؛ داروها سه دستهاند و منشأشان یا گیاهی یا حیوانی و یا جمادی مثلاً خاک و سنگ است. حالا رسیدهام به کتاب سوم که چند جلد میشود و تاکنون سه جلدش چاپ شده، این کتاب در باب تشریح بدن آدمی است، از سر آغاز و به نوک پا ختم میشود و بیش از ۳۰ صفحه راجع به خود سر نوشته شده، موها نه از نظر ابن سینا موها جزو زیبایی است و در کتاب چهارم قانون در بحث زیبایی «مو» را مطرح میکند و برای ابن سینا موضوع زیبایی خیلی مهم و مستقل بوده است. با این وصف کتاب سوم به دلیل موضوع تشریح و مداوای دردهای سر تا پا خیلی طولانی شده است و من تازه رسیدم به زانو.
وی ابراز کرد: شاید دردناکترین بحث در «قانون» (گرچه جای سخن آن در این جلسه مناسب نباشد) بحث زایمان است، آن زمان سزارین بلد نبودند، دشواریهای این موضوع برای ابن سینا خیلی دردناک بوده است، یعنی معلوم است چقدر تلاش میکند که این مسئله را حل کند و ظاهرا حل نمیشود. حتی خواندن این بخش نیز سخت است، یعنی آدم وقتی این فصل را میخواند و غصهای که این آدم در این قضیه کشیده است را تا حدودی درک میکند، متأثر میشود.
حبیبی در ادامه درباره زمان اتمام تصحیح قانون گفت: امیدوارم به یاری خدا تا عید نوروز کار تصحیح را به اتمام رسانم و اگر بر این مبنا پیش روم، حدود ۹ سال است که به این امر مشغول هستم. همه شما مستحضرید که قانون بعد از انجیل، تورات و قرآن مجید اولین کتابی است که در اروپا وقتی صنعت چاپ به وجود آمده، چاپ شد، ما به طور طبیعی به آن نسخهها دسترس نداریم و من برای قوام و دوام کار، متن عربی را یافتم، قدیمیترین نسخههایی از خط به عربی را از کتابخانههای بغداد، مصر و ایران جمعآوری کردم.
وی در ادامه با اشاره به فروش بسیار قابل اعتنای قانون در جهان گفت: مکرر این کتاب در اروپا چاپ شده و میشود و در جهان اسلام نیز همینطور. همین الان با قطعیت به شما عرض میکنم که قانون جزوه پرفروشترین کتابهای دنیاست که هر سال چندین بار در بیروت چاپ میشود و با استقبال مخاطب واقع میشود. منتها تفاوت کار بنده در تصحیح با کار لبنان، مصر و دیگران در جهان آن است که من کار را از نسخ خطی قدیمی تصحیح میکنم و در نتیجه غلطهایی که در چاپهای مصر، عراق و لبنان وجود دارد، به طور طبیعی اصلاح میشود.
حبیبی تصریح کرد: به شما اطمینان میدهم تا این مرحله کار تصحیح قانون، آنچه از جمهوری اسلامی ایران به جهان منعکس میشود که تا حالا هم به خوبی منعکس شده است و به تازگی به اروپا هم رفته است، افتخارآفرین است. اخیرا فردی با نام پرفسور جانسون از یکی از دانشگاههای انگلیس با بنده مصاحبه کرده است که جریان آن مصاحبه هم اینگونه است؛ فردی یک نسخه از تحصیح این قانون را به دست ایشان رسانده بود، بعد آن استاد دانشگاه مطلبی نوشته بود، سپس فردی آن مطلب را به دست من رساند و من به آن فرد پیشنهاد دادم موضوع را در جلسهای تلفنی و یا تصویری با آن استاد دنبال کنیم، این اتفاق واقع شد و گفتوگوی تصویری با آن استاد داشتیم. ایشان مصر بود که این کار را برای چاپ به یونسکو بسپارید و چرا ایران؟ پاسخ دادم که یونسکو این کار را نمیکند! درست است که آنها در لفاظی استاد مسلم هستند ولی اصولا به جهان شرق و سرمایههای انسانی ما توجه خاصی ندارند، در نتیجه ما نمیتوانیم منتظر آنها باشیم و باید کار خود را انجام دهیم. اگر آنها منتشر کردند که چه خوب همانطور که تاکنون در خیلی کشورها نیز هم منتشر شده و از این انتشار نیز تصویر مطلوبی منعکس شده است. این کتاب به دلیل اهمیتش در جهان دیده و خوانده میشود.
حبیبی در ادامه ابراز کرد: امیدوارم این کتاب مبدأ مفید و مطلوبی برای دانشکدههای پزشکی و طب سنتی ما باشد. اکنون سالهاست در ایران طب سنتی را ترویج کردهایم، دانشکدههای طب سنتی راه افتاده و پزشکهای سنتی با نسخههای طب سنتی مردم را معالجه میکنند، منتها این دانشگاهها باید با سواد پزشکانش سنجیده شود و در نهایت سواد طب سنتی را ترویج دهند. زمان قاجاریه یک عده از اطبای قدیم که با این طب آشنا بودند، برشهایی درباره طب سنتی را از کتابهای مختلف به فارسی ترجمه کردند و همان را امروز نیز به دانشجویان درس میدهند. امروزه متأسفانه کسی سواد خواندن قانون را ندارد و یا اصلاً نمیخواهند که داشته باشند.
وی افزود: اکنون در کتاب حاضر وجود دستهبندی شده مطالب، خواندن را برای خواننده آسانتر کرده است، بسیار کوشیدم که تمام تقسیمات مطالب را شمارهگذاری، عنوانبندی و پاراگرفبندی و ساده تقدیم اهل فن کردهام و به همین دلیل حجم آن اینقدر زیاد شده است و حدود ۵ برابر قانون است. امروز باید در دانشکدههای طب سنتی، سواد خواندن «قانون» پیدا شود. اکنون در تعداد بسیاری از دانشگاههای ما در تهران، مشهد، قم، اصفهان، شیراز، کرمان، تبریز و ... رشته طب سنتی وجود دارد، این همه دانشجو تربیت میشوند ولی متأسفانه باید گفت خواندن چند خط از «قانون» برایشان ساده نیست و این غم است! برای من بیش از شما غمبار است. چون درک و حس کردهام که ابن سینا چقدر برای این کار زحمت کشیده است. او در قانون وقتی کارهایی که انجام میدهد را توضیح میدهد، معلوم میشود که چقدر برای درمان مریض رنج کشیده است. به طور مثال حدود ۳۰۰ صفحه از این کتاب که من چاپ کردهام برای بیماریهای سر است؛ انواع سرع، سودا، دیوانگی، جنون و ...، شاید آنجا ابن سینا ۳۰ نوع جنون را میشمارد و بیماریهایشان را توضیح میدهد و در ادامه معالجههایشان را تشریح میکند، پیداست این آدم خون جگر خورده و به خدا خیلی حیف است از آن رنج برای بهبود حال بشر استفاده نکنیم، همچنین آدمهای بسیاری خون جگر خوردند تا این دانش را نگه دارند و به دست من و شما برسانند، افرادی که از روی آن نوشتهاند و قانون را کتابت کردهاند. به هر حال طب جدید بر همین بنا شده چون قانون در اروپا تدریس میشده، حرفهای جدید، امتیازی که دارد، آزمایشگاه وجود دارد و این امکاناتی هست که در آن مقطع وجود نداشته است، خیلی کار خوب و بزرگی است ولی در نهایت پایهاش در دانش ابن سیناست، آن دانشی که این کار را بتواند انجام دهد، ابن سینا آن دانش را دارد، در دوره او این وسائل و ابزار پزشکی نبوده و مشکل اینجاست که امروزه الحمدالله بشر پیشرفت کرده، ابزار درست کرده و این مسائل را حل و فصل میکند. اما او از نظر دانش فوقالعاده است و امیدوارم این کوشش مورد توجه و بهرهبرداری اهل دانش پزشکی قرار گیرد.
این نشست علمی با پخش پیام تصویری غلامرضا اعوانی، رئیس انجمن بینالمللی فلسفه اسلامی درباره حکمت اسلامی و ایران پایان یافت.
نظر شما