باران برای انسان رحمتی است که از آسمان می‌رسد و به همین خاطر آن گاه که دچار خشکسالی می‌شود، سر به سوی آسمان بلند می‌کند و دست به دعا می‌شود. دعایی که در اندیشه امام معصوم(ع) تفاوتی شگرف با رویکرد ما دارد، زیرا که او از حرکت، تدبیر و آماده‌سازی وسایل در کنار طلب از پروردگار سخن می‌گوید و ما چشم بر کم‌کاری، اسراف و بی‌تدبیری خود در ایجاد مسئله بسته‌ایم و تنها لب به دعا گشوده‌ایم. پس بیراه نیست برای اصلاح مسیر دست به دامان نقشه راه امام معصوم(ع) شده و به این منظور آموزه‌های دعای نوزدهم صحیفه سجادیه را مرور کنیم. در شرح و بررسی این دعا با حجت‌الاسلام مرتضی وافی، رئیس بنیاد بین‌المللی صحیفه سجادیه گفت‌وگو کرده‌ایم که قسمت دوم آن در ادامه می‌آید.

نقشه راهی که دعای نوزدهم پیش پای ما می‌گذارد

در قسمت پیشین به شرح این نکته پرداختیم که دعای نوزدهم سجادیه در حقیقت ارائه حل مسئله برای مشکل و موضوعی است که جامعه به آن دچار است. در حقیقت امام سجاد(ع) در این دعا تنها به درخواست و طلب اکتفا نکرده بلکه نقشه راهی نیز به ما ارائه می‌دهد. ما با خواندن این دعا درمی‌یابیم که غرض تنها درخواست باران نیست، بلکه این دعا به لایه‌های پیدا و پنهان پدیده‌ای مانند خشکسالی و راه حل‌های آن پرداخته است. در ادامه این گفت‌وگو، حجت‌الاسلام وافی با اشاره به تدبیر امام معصوم(ع) و ارائه حل مسئله چنین می‌گوید: فرازهای این دعا نشان می‌دهد اگر این باران را درست دریافت و درست کنترل کنی و سپس درست آن را مصرف کنی و در جای خودش به کار بگیری، آن گاه این دعا مستجاب شده است. این را خداوند متعال از طریق انسان انجام می‌دهد. ما با وجود آنکه دعا را یک ملاک درست می‌دانیم و به آن معتقدیم اما در کنار این دعا و در حقیقت برگرفته از مضامین دعای نوزدهم، درمی‌یابیم انسان باید خط و راه خود را پیدا کرده، درست تدبیر کرده و جلو رود وگرنه قرار نیست انسان درست مصرف نکند، آب را هدر بدهد، درست کنترل و بهره‌وری نکند و درست برای نزول باران تدبیر نکند.
این کارشناس دینی در ادامه به بیان رهنمودهای امام معصوم(ع) پرداخته و می‌افزاید: در فرازهای این دعا امام سجاد(ع) ویژگی‌هایی برای جریان آب ذکر می‌کنند که نشان می‌دهد ما در این عرصه می‌توانیم جلوه‌هایی از مسائل علمی، فناوری و کارهای خلاقانه و حتی برخی از تحقیقات را بر این اساس شکل دهیم. در اینجا به سه مورد از آن‌ها اشاره می‌کنم؛ اول اینکه درست است این دعاست اما حضرت می‌فرمایند شما برای آنکه باران بیاید این اتفاقات را می‌توانید رقم بزنید البته نگاه باید توحیدی باشد اما واسطه و ابزار آن همین انسان با عقل، علم، مطالعه و تلاش است.
در بخشی از این دعا امام سجاد(ع) جنس باران را طلب می‌کنند. در واقع بارانی که به اندازه باشد؛ چرا که ممکن است گاهی باران آن قدر زیاد ببارد که دیگر نعمت نباشد بلکه ابتلا باشد. حضرت در جایی جنس آب‌هایی که توسط ابرهایی که باران را نازل می‌کنند تعیین می‌کنند. در واقع آن را به سه بخش آب قنات‌ها، آب چاه‌ها و آب نهرها تقسیم می‌کنند. یعنی شما باید همه این آب‌ها را مدنظر قرار دهید. اگر شما درباره هر یک از آب‌هایی که به سطح می‌آیند، آب‌های زیرزمینی یا آب‌هایی که به صورت نهر جاری می‌شود، کار نکنید در حقیقت از این دعا کم گذاشتید.

یک سند کلان، نسخه پیشرو و کتاب آینده

حجت‌الاسلام وافی با بیان اینکه لازم است نگاه خود را به ادعیه و به خصوص این دعا اصلاح کنیم، می‌گوید: در جمع‌بندی قضیه بگویم باید نوع نگاه خود را به دعای نوزدهم صحیفه سجادیه به طور کلی ترمیم کنیم؛ به این صورت که به جای اینکه بگوییم ما داریم از خدای متعال طلب می‌کنیم که باران را رقم بزند، این گونه بگوییم که دعای نوزدهم روشنی‌بخش ذهن و فکر انسان و منظم‌کننده بینش انسان در تدبیر امور خویش در فضای پیش روی خود است. در واقع طلب باران حداقل ماجرای دعای صحیفه سجادیه است. حداکثر این است که به تو خط می‌دهد که چگونه بر اساس دانش روز نسبت به چه موضوعاتی‌ بیندیشی و به چه نقطه‌هایی به عنوان یک جریان آرمانی و چشم‌اندازی نگاه کنی. در این صورت این نسخه به یک سند کلان، نسخه پیشرو و کتاب آینده تبدیل می‌شود. باید نگاه خود را نسبت به دعاهای صحیفه سجادیه عوض کنیم. آنجایی که امام سجاد(ع) می‌فرمایند بارانی که فریادرس باشد، پربرکت باشد، رویاننده باشد، فراگیر باشد، پرآب باشد و سیراب کند، بخشی از ابتلائات و مصیبت‌های آن را نیز عنوان می‌کنند. این نکته‌ها نشان می‌دهد ضمن توجه به این دعاها و آن نگاه توحیدی انسان باید روی همه محورها کار کرده، تدبیر کند و بر اساس عقل خدادادی خود راهکار را پیدا کرده و جلو برود. اگر ما برای نزول باران دعا کنیم اما برای هدررفت، کنترل، مصرف و ذخیره‌سازی آن تدبیری نداشته باشیم، اتفاق خاصی رقم نمی‌خورد زیرا بر اساس آیات قرآن تا انسان تغییر نکند، خدای متعال حال و روز انسان‌ها را تغییر نمی‌دهد. تغییر باید از خود انسان شروع شود و دعای نوزدهم نیز این را به ما می‌گوید.

دعایی برای رفع مشکلات زیست محیطی

وی در بخش دیگر به بهره‌برداری هوشمندانه از مضامین دعای پرمغز امام سجاد(ع) اشاره کرده و می‌گوید: در دنیای امروز روی مباحثی چون محیط زیست، آب و هوای پاک، حفظ طبیعت و ارتباط انسان با طبیعت خیلی کار می‌شود. اگر مردم به دعای نوزدهم این گونه نگاه کنند به این نکته پی می‌برند که چقدر دین ما و انسان متدین ما جایگاه ویژه‌ای را برای حفظ طبیعت و وابستگی جامعه به طبیعت و توجه به زمینه‌های رزق و روزی، کشاورزی و زمین‌ها مورد توجه قرار می‌دهد. در واقع پیوند عمیق میان انسان و طبیعت در حقیقت پرچم دعای نوزدهم صحیفه سجادیه است. اینکه من و شما دغدغه این را داریم که این زمین مرده احیا شود، آن هم احیایی که زمینه برکت و رزق و روزی شود، نشان می‌دهد افراد متدین نسبت به جامعه و مشکلات جامعه خود به ویژه بخش‌های اقتصادی حساس هستند. حقوق بین‌الملل و رعایت حق انسان‌ها حرف‌های پیشرو بوده و در سطح جریان دعا یک پله جلوتر است.

دعایی که انسان دردمند تربیت می‌کند

حجت‌الاسلام وافی در ادامه به نقش تربیتی این دعا پرداخته و بیان می‌کند: این جنس از توجه که در پرتو دعای نوزدهم برای انسان متدین و انسان دین‌دار پیدا می‌شود، ارزشی است که در دنیا دنبال آن می‌گردند که چگونه آن را تربیت کنند و چگونه چنین انسانی را پیدا کنند که نسبت به همه اعضای جامعه دارای درد باشد و دغدغه داشته باشد؛ حتی جنس ارتباط با پدیده‌های طبیعی و توجه بدان‌ها روح انسان را نسبت به آن‌ها زنده کرده و زمینه‌های بسیاری از اکتشافات و خلاقیت‌ها از همین جا شروع می‌شود. این مسائل از منظر حقوقی و علمی می‌تواند در یک مدار دیگری دعای نوزدهم را مورد توجه قرار دهد. مجموعه‌هایی که در زمینه بلایای طبیعی فعالیت می‌کنند، می‌توانند روی این مسائل کار کنند؛ چراکه بخشی از این‌ها مربوط به حفظ سلامت عمومی جامعه است.

اتحاد مقدس در پرتو دعای نوزدهم

در پایان این پژوهشگر دینی با اشاره به خواندن دعای نوزدهم به شکل گروهی خاطرنشان می‌کند: همچنین خواندن دعای نوزدهم به صورت گروهی سبب اتحاد می‌شود؛ اتحاد مقدسی که در دل کوچک و بزرگ، پیر و جوان و زن و مرد شکل می‌گیرد. وقتی آن‌ها به منظور خواندن نماز باران دور هم جمع می‌شوند، ترکیب جمعیتی جالبی شکل می‌گیرد. در آن زمان حتی عنوان می‌شد که حیوانات و احشام خود را نیز با خود به بیابان ببرید؛ چرا که وقتی این جنس از توان، انرژی و توجه تمام کسانی که روی زمین تحت فشار خشکسالی هستند را به یک نقطه متمرکز کنیم، قطعاً کارساز خواهد بود. این مسئله مربوط به دین نیست بلکه علوم جدید می‌گویند وقتی شما تمام انرژی و توان خود را متمرکز کنید، همه مخلوقات به کمک می‌آیند تا مشکل شما را حل کنند. پس چرا ما از این نعمت استفاده نمی‌کنیم تا تفکرات و فرقه‌های وارداتی به سوی جوانان ما بیایند و از آن‌ها بخواهند مثلاً یک جمله یا کلمه را ۲۰ روز بگویند و وقتی به تمرکز رسیدید همه کائنات به کمک شما می‌آیند و کارتان را حل می‌کنند. اصل این ماجرا مربوط به نظام دینی و دین‌داری و همین دعاهاست. وقتی همه یکصدا این اتحاد مقدس را در پرتو دعای نوزدهم داشتند، معلوم است کائنات همراهی می‌کنند و همه مخلوقات به کمک انسان‌ها می‌آیند.