طرح پزشک خانواده یکی از برنامه‌های کلیدی نظام سلامت ایران است که با هدف ارتقای کیفیت خدمات بهداشتی، کاهش هزینه‌های درمان و ایجاد عدالت در دسترسی به خدمات پزشکی طراحی شده است. این طرح از اوایل دهه ۱۳۸۰ آغاز شد و در ابتدا در مناطق روستایی و سپس به‌صورت آزمایشی در برخی شهرها، به‌ویژه استان‌های فارس و مازندران، اجرا شد.

در قالب این طرح، هر خانواده توسط یک پزشک عمومی که در محدوده جغرافیایی مشخص فعالیت می‌کند، تحت پوشش قرار می‌گیرد. پزشک خانواده مسئول ارائه خدمات پایه سلامت، پیگیری وضعیت بیماران، ارجاع به متخصصان در صورت نیاز و نظارت بر پرونده سلامت افراد است. این برنامه بر محور نظام ارجاع سه‌سطحی بنا شده است؛ بدین معنا که بیمار ابتدا توسط پزشک خانواده و در صورت ضرورت، به سطح دوم (متخصص) و سپس به سطح سوم (بیمارستان تخصصی) هدایت می‌شود.

اجرای موفق طرح نیازمند هماهنگی میان وزارت بهداشت، بیمه‌ها و شبکه‌های بهداشت است. با وجود اهداف ارزشمند، اجرای آن با چالش‌هایی مانند کمبود پزشک، ضعف زیرساخت‌های فناوری اطلاعات، نبود یکپارچگی بیمه‌ها و مشکلات مالی مواجه بوده است. در سال‌های اخیر دولت و وزارت بهداشت تلاش کرده‌اند با توسعه نسخه‌نویسی الکترونیک، تقویت پرونده سلامت دیجیتال و افزایش مشوق‌های پزشکان، این موانع را برطرف کنند.در حال حاضر، طرح پزشک خانواده در مناطق روستایی تقریباً به‌صورت کامل اجرا می‌شود و در شهرهای بزرگ نیز برنامه‌ریزی برای گسترش آن در حال انجام است. سیاست‌گذاران امیدوارند تا در افق چند سال آینده، این طرح به‌صورت سراسری در کشور پیاده شود و به عنوان ستون اصلی نظام سلامت ایران تثبیت گردد.

سید محمد جمالیان، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در گفت‌وگویی درباره اجرای طرح پزشکی خانواده در کشور گفت: کمیسیون بهداشت با طرح نظام ارجاع و پزشکی خانواده در شرایط فعلی موافق نیست؛ یکی اینکه جامعه آمادگی اجرای این طرح را ندارد و مردم ما برای اینکه به این نظام ارجاع اعتماد کنند باید یک نظام روان و به هر حال کارآمدی باشد.

وی ادامه داد: وقتی بودجه اش تامین نشود، نه پرسنل کادر در بهداشت و درمان موافق اجرای آن هستند و نه مردم و با این شرایط نیز کمیسیون بهداشت مخالف است.

جمالیان افزود: کمیسیون می گوید موقعی باید ما این طرح را اجرا کنیم که بتواند موفق شود. درست است می گویند طرح پزشک خانواده کاهش هزینه درمان را به دنبال دارد؛ ولی در چهار پنج سال اول اتفاقاً این همراه با افزایش هزینه است؛ چون باید اول زیرساخت لازم آماده شده و فرهنگ آن درست شود.

عضو کمیسیون بهداشت مجلس افزود: یعنی مردم به پزشکان، متخصصان و فوق تخصص‌ها اعتماد کنند دیگر اینکه در این شرایط تازه نتیجه خودش را می دهد که کاهش تقاضاهای القایی کاهش تجویز های بی مورد و...اینهاست.

وی اضافه کرد: یعنی باید کشور در زمینه این کار را شروع کند که حداقل سه تا چهار سال سرمایه گذاری صورت گیرد و بعد شروع به بهره برداری کند.

جمالیان خاطرنشان کرد: وضعیت فعلی کشور ما به نظر من و اکثر اعضای کمیسیون در حال حاضر چنین شرایطی را ندارد؛فرهنگ مردم ایران این است که دوست دارند در زمان بیماری در اولین قدم پیش پزشک متخصص و فوق تخصص نروند.

عضو کمیسیون بهداشت تصریح کرد: نظام ارجاع این را محدود می کند و می گوید تو موقعی می توانی نزد متخصص بروی که پزشک خانواده ات ارجاع بدهد.

جمالیان متذکر شد:حالا مردمی که برای سرماخوردگی پیش یک فوق تخصص می روند حالا به آنها می گویید تو اگر بخواهی نزد متخصص بروید باید صد در صد پول را از جیب خودت بدهید.

وی افزود: خب این نارضایتی به وجود می آورد. موقعی شما می توانید این کار را اجرا کنید که فوق تخصص، متخصص و نیز پزشک خانواده هم راضی باشد.

عضو کمیسیون بهداشت بیان کرد: مردم هم ببینند کارشان روی روال و درست انجام می شود. وقتی که بدنه نظام سلامت ما با این طرح با این شرایط فعلی موافق نیست و مردم هم فرهنگشان با این طرح موافقت و همخوانی ندارد خوب اجرای آن یعنی شکست.