در میان خبرهایی که هر روز از رسانه‌ها مخابره می‌شود، برخی موضوعات همچنان با هاله‌ای از ترس و سکوت همراه‌اند؛ بیماری‌هایی که نامشان در افکار عمومی با نگرانی عجین شده و همین فضا، گفت‌وگو و آگاهی‌بخشی درباره آنها را دشوار می‌کند. ایدز از همین دسته است؛ مسئله‌ای که در بسیاری از موارد، نه خود بیماری، بلکه ترس از صحبت‌کردن درباره آن موجب آسیب‌های بزرگ‌تر می‌شود.

ایدز را باید از جمله بیماری‌هایی دانست که بسیاری ندانسته گرفتار آن می‌شوند؛ پدیده‌ای که به اندازه کافی درباره آن گفته نشده و گاه همین کمبود آگاهی، مسیر آسیب را کوتاه‌تر کرده است. سخن گفتن از این موضوع از آنجا اهمیت می‌یابد که سلامت، یکی از اصلی‌ترین پایه‌های آرامش فردی و اجتماعی است. روایات دینی نیز سلامت را نعمتی دانسته‌اند که تا هنگام فقدان آن قدر و قیمتش شناخته نمی‌شود. امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام می‌فرمایند: «شیئانِ لا یَعرِفُ فَضلَهُما إلّا مَن فَقَدَهُما؛ الشَباب و العافِیَه.» جوانی و تندرستی دو نعمتی‌اند که ارزش واقعی آنها زمانی آشکار می‌شود که از دست رفته باشند.

اهمیت این بیان، در ضرورت پیشگیری و آموزش نهفته است. باید پیش از ورود به بحران، مسیر شناخت و پیشگیری را هموار کرد؛ زیرا تفاوت بسیار است میان کسی که روش مواجهه با تهدید را می‌داند و کسی که ناآگاهانه خود را در معرض خطر قرار می‌دهد. در این میان، خانواده اساسی‌ترین جایگاه را دارد و امنیت خانواده، نخستین پوشش حفاظتی در برابر هرگونه آسیب جسمی و روانی است. محیط خانواده، جایی است که افراد می‌توانند بدون ترس، درباره مسائل بهداشتی سخن بگویند و آموزش‌های صحیح را دریافت کنند. هرچه خانواده در این زمینه فعال‌تر باشد، امنیت روانی و جسمی افراد بیشتر تضمین می‌شود.

ایدز از جمله بیماری‌هایی است که به دلیل تابو بودن بحث، کمتر با زبان ساده و علمی برای خانواده‌ها توضیح داده شده است. همین سکوت باعث می‌شود بسیاری از عوامل انتقال ساده و قابل پیشگیری، نادیده گرفته شود. آموزش درست، به‌ویژه برای کودکان و نوجوانان، ضرورتی است که اگر جدی گرفته شود، از بسیاری آسیب‌های ناخواسته جلوگیری می‌کند. آگاهی از این حقیقت که بیماری از طریق خون و وسایلی که به خون آغشته شده‌اند منتقل می‌شود، یا لزوم استفاده نکردن از وسایل شخصی دیگران ــ به‌خصوص وسایل بهداشتی و آرایشی ــ نکاتی ساده اما حیاتی‌اند که بارها نادیده گرفته شده و موجب ابتلای افراد شده است.

از سوی دیگر، بخش مهمی از مدیریت چنین بیماری‌هایی، بر پایه تکنیک‌های روان‌شناختی است؛ تکنیک‌هایی که کمک می‌کند ترس‌ها کنترل شوند و افراد به‌جای پنهان‌کاری، رفتارهای ایمن و منطقی داشته باشند. یکی از این تکنیک‌ها «تبدیل ترس به آگاهی» است؛ یعنی جایگزین‌کردن نگرانی مبهم با اطلاعات روشن و قابل اعتماد. وقتی فرد بداند راه‌های انتقال محدود و مشخص است، اضطراب او کاهش می‌یابد و به جای رفتارهای هیجانی، رویکردی منطقی اتخاذ می‌کند.

تکنیک دیگری که در امنیت خانواده بسیار مؤثر است، «گفت‌وگوی آرام و تدریجی» می‌باشد. در بسیاری از خانواده‌ها، ترس از صحبت درباره موضوعات حساس باعث می‌شود جوان یا نوجوان به منابع غیرمطمئن رجوع کند و همین، زمینه آسیب را افزایش می‌دهد. توضیح آرام، تدریجی و بدون تحقیر درباره خطرات، موجب می‌شود فرد با ذهنیت سالم و بدون شوک روانی موضوع را بپذیرد و از رفتارهای پرخطر دوری کند.

در کنار این‌ها «تقویت حس کنترل‌پذیری» نیز اهمیت دارد. روان‌شناسی تأکید می‌کند که هرچه فرد احساس کند می‌تواند از خود محافظت کند، اضطرابش کمتر و تصمیماتش مسئولانه‌تر می‌شود. آموزش نکات ساده مانند مراقبت هنگام برخورد با خون، استفاده از وسایل شخصی، توجه به علائم بهداشتی محیط یا آشنایی با مراکز مشاوره، حس کنترل را افزایش می‌دهد و امنیت خانواده را تقویت می‌کند.

واقعیت این است که ابتلا بسیاری از افراد، از مسائلی ساده و غیرقابل انتظار آغاز شده است؛ اتفاقاتی که اگر تنها آموزش اولیه دیده بودند، به‌سادگی قابل پیشگیری بود. برخی افراد حتی تصور نمی‌کردند که یک وسیله شخصی، یک ابزار آرایشی مشترک، یا بی‌احتیاطی لحظه‌ای می‌تواند چنین پیامدی داشته باشد. همین نکته یادآور این حقیقت است که آموزش، نه امتیاز، بلکه ضرورت است.

در روایات اسلامی نیز میان آگاهی و سلامت، پیوندی مستقیم ترسیم شده است. پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرمایند: «خَیرُ الدُّنیا وَ الآخِرَةِ مَعَ العِلمِ وَ شَرُّ الدُّنیا وَ الآخِرَةِ مَعَ الجَهلِ.» خیر دنیا و آخرت با دانش است و شر دنیا و آخرت با نادانی. این حقیقت، در مسئله ایدز نیز کاملاً روشن است؛ جایی که ناآگاهی بیش از خود بیماری، افراد را تهدید می‌کند.

در نهایت، ایدز نه موضوعی برای ترس و سکوت، بلکه مسئله‌ای برای آگاهی و مدیریت است. خانواده با ایجاد امنیت روانی، آموزش صحیح و گفت‌وگوی صمیمانه، می‌تواند اولین خط دفاع در برابر این بیماری باشد و جامعه با گسترش اطلاعات درست، مسیر پیشگیری را هموار کند. مدیریت ترس‌ها، جایگزینی دانسته‌ها به جای تصورهای مبهم، و رفتارهای مسئولانه، ستون‌های اصلی ساختن سپری مطمئن در برابر این تهدید جهانی است.

طاهر قلیزاده کارشناس مباحث خانواده و جامعه