درحالی که تنها چند ماه از آغاز سال تحصیلی گذشته، یکبار دیگر موجی از تعطیلات پیدرپی مدارس و البته این بار با ترکیبی از آلودگی شدید هوا و شیوع گسترده آنفلوانزا روند آموزش را مختل کرده است.
هرچند وزارت بهداشت بر ضرورت تعطیلی و بهرهمندی از آموزش مجازی برای حفظ سلامت دانشآموزان تأکید میکند، اما واقعیت میدانی نشان میدهد زیرساخت آموزش مجازی ضعیف و «شاد» همچنان کُند است، دانشآموزان میگویند فایلها بالا نمیآید و معلمها معتقدند ابزار کافی برای برگزاری کلاسهای مؤثر در اختیار ندارند و ناچارند درس را نصفه نیمه رها کنند.
به گفته سخنگوی وزارت آموزش و پرورش، با وجود انجام بهروزرسانیهای متعدد، این برنامه هنوز با شرایط مطلوب و استانداردهای مورد انتظار فاصله دارد و نتوانسته پاسخگوی کامل نیازهای آموزشی دانشآموزان و معلمان باشد.
برخی از معلمان میگویند در زمان برگزاری کلاسهای مجازی، دانشآموزان نیمساعت ابتدایی را صرف ورود به کلاس میکنند و پیامهای آموزشی هم با تأخیر ارسال میشود، بهطوریکه عملاً نیمی از زمان کلاس هدر میرود.
علاوه بر این، ارسال فایلهای آموزشی مانند عکس و فیلم نیز با مشکلاتی جدی مواجه است. یعنی بارگذاری تصاویر با اختلال همراه است و پیامهای «ارسال نشد» بهطور مکرر ظاهر میشوند و دانشآموزان و معلمها را کلافه میکنند و در عین حال این موضوع روند آموزش را نیز مختل کرده است.
بیشتر دانشآموزان با اینترنت ضعیف به کلاسها متصل میشوند و این مسئله سبب شده آموزش مجازی عملاً بیفایده باشد و تنها منجر به اتلاف وقت معلم و دانشآموز شود.
شاید به دلیل همین مشکلات است که آموزش و پرورش با تعطیلی مدارس مخالفت میکند و بر حضوری بودن کلاسها اصرار دارد؛ اصراری که در تضاد کامل با شرایط بحرانی روزهای اخیر و نگرانی خانوادهها قرار گرفته و این پرسش اصلی را پررنگتر میکند که وقتی نه هوای سالم برای آموزش وجود دارد و نه زیرساخت استاندارد برای آموزش مجازی، تکلیف دانشآموزان چیست؟
مخالفت آموزش و پرورش با تعطیلی مدارس
فرهادی، سخنگوی آموزش و پرورش از مخالفت این وزارتخانه با تعطیلی مدارس میگوید؛ اما در عین حال معتقد است همه چیز را نمیتوان در مدرسه خلاصه کرد؛ وقتی مدارس را تعطیل میکنیم، ولی بازار باز است نمیتوان گفت تنها عامل ایجاد آلودگی و شیوع آنفلوانزا حضور دانشآموزان در مدرسه است؛ شاید یکی از عوامل باشد، اما تنها دلیل نیست.وی با تأکید بر اینکه کاهش زمان آموزش حضوری آسیبهای زیادی بر روند یادگیری دانشآموزان دارد که جبران آن برای معلم، دانشآموزان و اولیا سخت خواهد بود، ادامه میدهد: فاصله میان آموزش در فضای مجازی و آموزش حضوری در کلاس قابل پر کردن نیست.
از سوی دیگر حسن عباسنژاد، مدیرکل حفاظت محیطزیست استان تهران نیز با تأکید براینکه در هیچ کجای دنیا بهخاطر آلودگی هوا مدارس را تعطیل نمیکنند، میگوید: در کشور هیچ استاندارد جهانی مشخصی برای تعطیلی مدارس، دانشگاهها و ادارات در زمان آلودگی هوا و بحرانها وجود ندارد.
عبدالوحید فیاضی، عضو کمیسیون آموزش مجلس با انتقاد از ضعف زیرساختهای آموزش مجازی و ناهماهنگی دستگاههای مسئول در مدیریت تعطیلی مدارس بیان میکند: شاد در زمان کرونا عملکرد بدی نداشت، اما اکنون ظرفیت کافی برای شرایط بحرانی فراهم نشده است. اگر سکوی داخلی نتواند پاسخگو باشد، ناگزیر باید از سکوهای خارجی بهصورت موقت استفاده کرد. آموزش را نمیتوان تعطیل کرد؛ در روز تعطیلی مدارس نیز آموزش باید ادامه داشته باشد.
اختلال در مأموریت آموزشی مدارس
یک کارشناس آموزشی در این زمینه اظهار میکند: وزارت آموزشوپرورش خود را مسئول تربیت و رشد دانشآموزان میداند و کاملاً واقف است تعطیلی مدارس میتواند مأموریت تربیتی و آموزشی این نهاد را با مشکل مواجه کند و موجب آسیب جدی بر روند یادگیری شود. وزارت بهداشت نیز بهعنوان متولی اصلی سلامت جامعه موظف است در هر شرایطی که تهدیدی برای سلامت عمومی بهویژه سلامت دانشآموزان بروز میکند، درخواست اتخاذ تدابیر لازم را مطرح کند.
حجتالله بنیادی بابیان اینکه مسئله تعطیلی مدارس، موضوع تازهای نیست به خبرنگار ما میگوید: نظام آموزشی کشور در سالهای اخیر بارها با شرایط بحرانی گوناگون از کرونا گرفته تا سرما، برف و آلودگی هوا مواجه شده و این چرخه دستکم یک دهه است که تکرار میشود؛ بنابراین آموزشوپرورش میبایست در این سالها برای مدیریت این وضعیت، راهکاری کارآمد و برنامهریزی بلندمدتتری تدوین میکرد.
وی با اشاره به اینکه نخستین تلاشهای وزارت آموزشوپرورش برای ایجاد زیرساخت آموزش غیرحضوری به دوره مدیریت سیدمحمد بطحایی برمیگردد که بیشتر حالت آزمایشی داشت، یادآور میشود: در آن زمان، استفاده از برخی شبکههای اجتماعی داخلی همچون روبیکا، بهعنوان بستری برای ارتباطات اداری و حتی انتخابات صندوق ذخیره فرهنگیان آغاز شد؛ اما این اقدامات، هرگز به یک طرح جامع آموزشی منسجم منتهی نشد.
شاد؛ اقدامی شتابزده که فاقد پیشبینیهای ضروری بود
بنیادی میافزاید: شبکه «شاد» نیز در چنین شرایطی و بهصورت ناگهانی و بدون طراحی دقیق، مشخص شدن سازوکار مالی و فنی و تعیین متولی رسمی راهاندازی شد؛ اقدامی که شتابزده و بدون پیشبینیهای ضروری برای مقیاس ملی بوده است.
این درحالی است که هر سامانهای که قرار است در ابعاد ملی به ارائه خدمات آموزشی بپردازد، باید بر پایه سندی جامع و دقیق طراحی شود؛ این سند قرار بود حاصل کار مشترک متخصصان آموزشی و تیمهای فنی باشد، اما چنین فرایندی برای شاد طی نشد و نبود همین طراحی اصولی موجب شد این شبکه از همان ابتدا با ضعفهای جدی وارد عرصه آموزش شود.
وی با اشاره به پیامدهای نبود طراحی دقیق برای آموزش در فضای مجازی و شبکه شاد تأکید میکند: این سامانه عملاً بدون پیشبینی نیازهای اساسی وارد حوزه آموزش شد و از همان آغاز، هیچ سازوکاری برای تشکیل گروههای آموزشی معلمان نداشت و حتی امروز نیز این کمبود بهوضوح دیده میشود.
این کارشناس آموزشی با تأکید براینکه تعامل میان اولیای دانشآموزان و مدرسه که بخش ضروری آموزش مجازی است در این سامانه جدی گرفته نشده، میگوید: اگر قرار باشد آموزش مجازی مؤثر باشد، اولیا باید نقش پشتیبان را ایفا کنند؛ نقشی که مستلزم آموزش، راهنمایی و دسترسی به دستورالعملهای مشخص است؛ اما شبکه شاد بدون طراحی چنین امکاناتی راهاندازی شد.
اشکال در زیرساختهای ارتباطی
وی به وجود ابهام در این سامانه در حوزههای مالکیت، پشتیبانی فنی، زیرساختهای ارتباطی و حتی تعریف مسئولیتها اشاره میکند و ادامه میدهد: مرکز آموزشهای مجازی و فناوری اطلاعات، نهادی که از نظر ساختاری باید بر شاد نظارت و آن را طراحی و تقویت میکرد، عملاً از این مأموریت کنار کشیده و نقش مؤثری ایفا نکرده است.
حال معلوم نیست آیا متولی شاد مرکز آموزشهای مجازی است یا همراه اول؛ اگر همراه اول بخشی از مسئولیت را پذیرفته باشد، وظیفهاش صرفاً فنی است، در حالیکه شاد نیازمند مدیریت آموزشی در سطحی فراتر از معاونتهای دوره ابتدایی و متوسطه است.
شاد باید به سامانهای تبدیل شود که تمامی بخشهای آموزشوپرورش را بهصورت یکپارچه به یکدیگر متصل کند. این سامانه باید بتواند اطلاعات دانشآموزان، معلمان، اولیا، مدارس و کلاسها را در خود ثبت کند، خدمات اداری و آموزشی را ارائه دهد و امکان تشکیل کلاسهای مجازی و حتی برگزاری آزمونهای برخط را فراهم کند.
بنیادی معتقد است: فاصله میان آموزش مجازی و آموزش حضوری همچنان بسیار زیاد است و این موضوع پیامدهای ملموسی برای کیفیت یادگیری دانشآموزان دارد؛ البته باید به این نکته نیز توجه کرد که حتی بهترین حالت آموزش مجازی نیز دارای خلأهایی است؛ خلأهایی که میتواند منجر به کاهش اثربخشی یادگیری شود.
آموزشهای مجازی تعاملی نیست
این کارشناس آموزشی با تأکید بر اینکه آموزشهای مجازی موجود، عمدتاً تعاملی نیستند و معلمان بیشتر نقش سخنران را ایفا میکنند تا راهنمای یادگیری، اضافه میکند: آموزش مجازی باید ابزاری برای تقویت توانمندیهای معلم باشد، نه صرفاً تکرار آموزش حضوری در فضای مجازی، اما متأسفانه در کشور ما این رویکرد اجرایی نشده است.
وی با انتقاد از اینکه بخشی از مهارتهای عملی و اجتماعی که دانشآموزان بهویژه در دوره ابتدایی باید در فضای مدرسه کسب کنند، از طریق آموزش مجازی منتقل نمیشود، میافزاید: نبود نظارت کافی والدین و کمبود آمادگی معلمان موجب شده اثر آموزش مجازی به مراتب کمتر از آموزش حضوری باشد؛ حال آنکه آموزش مجازی بدون چارچوب دقیق و بدون توانمندسازی معلمان و والدین، نهتنها کیفیت آموزش را کاهش میدهد بلکه میتواند بر عملکرد تحصیلی دانشآموزان نیز تأثیر منفی داشته باشد.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه کاهش نمرات دانشآموزان در آزمونهای ملی و بینالمللی، همچون تیمز و پرلز و امتحانات نهایی تا حدی ناشی از ضعفهای موجود در آموزش مجازی است، میگوید: معلمان نقش کلیدی در کیفیت آموزش مجازی دارند و بدون توانمندسازی آنان، هیچ سامانه آموزشی نمیتواند مؤثر باشد.
نبود امکانات سختافزاری و نرمافزاری مناسب
سرپرست پیشین مرکز برنامهریزی منابع انسانی و امور اداری وزارت آموزش و پرورش معتقد است معلمانی که مجبورند با استفاده از لپتاپ و اینترنت شخصی خود، کلاسهای مجازی را برگزار کنند عملاً درگیر «ایثار فردی» شدهاند و این وضعیت منطقی نیست. وزارت آموزشوپرورش وظیفه دارد امکانات سختافزاری و نرمافزاری مناسب را در اختیار معلمان قرار دهد و در کنار آن، آموزشهای تخصصی را برای ارائه محتواهای باکیفیت مجازی فراهم کند.
در بسیاری از کشورهای پیشرفته، پیش از آغاز سال تحصیلی اطلاعات دقیقی از وضعیت دسترسی دانشآموزان و معلمان به تجهیزات و اینترنت جمعآوری و کمبودها پیش از آغاز آموزش، جبران میشود، اما در کشور ما نه معلمان و نه دانشآموزان به شکل کامل از پشتیبانی سختافزاری و نرمافزاری برخوردار نیستند.
این کارشناس و پژوهشگر آموزش و پرورش همچنین با اشاره به اینکه آموزش معلمان برای تولید محتوای مجازی و استفاده از روشهای نوین کافی نبوده، تأکید میکند: آموزش مجازی نباید تنها به سخنرانی معلم محدود شود؛ بلکه معلمان باید توانایی تولید محتوای آموزشی تعاملی و مؤثر را داشته باشند تا فاصله میان آموزش حضوری و مجازی کاهش پیدا کند.
بنیادی درخصوص بهرهگیری از سکوهای خارجی در آموزش مجازی میگوید: هرچند استفاده از سکوهای خارجی همچون تلگرام، واتساپ و اسکایروم میتواند در کوتاهمدت نیازهای آموزشی را برطرف کند، اما باید با دقت و رعایت استانداردهای امنیتی و اخلاقی صورت گیرد.
بسیاری از زیرساختها و نرمافزارهای مورد استفاده در آموزش مجازی، تولید سایر کشورهاست و گریز از استفاده از آنها در شرایط فعلی، عملی نیست. ضمن آنکه برخی مدارس غیردولتی، پیش از این نیز برای برگزاری کلاسهای برخط از پلتفرمهای خارجی بهره بردهاند و این تجربه میتواند برای آموزش دولتی نیز الهامبخش باشد.
درعین حال، تهدیدات امنیتی و اخلاقی باید جدی گرفته شود و هیچگاه نباید صورت مسئله را پاک کرد. استفاده از شبکه شاد نیز با مشکلات امنیتی و اخلاقی مواجه بوده و پیامهای هکری بارها به آن ارسال شده است؛ با این حال برای بهرهگیری مؤثر از سکوهای خارجی، به مشارکت متخصصان خبره با نگاه منطقی نیاز داریم تا ضمن بهرهمندی از ظرفیتهای موجود، از تهدیدات احتمالی نیز پیشگیری شود.
وی تأکید میکند: آموزش و پرورش نباید همیشه چرخ را از نو اختراع کند، بلکه میتواند از ظرفیتهای موجود داخلی و بینالمللی بهره برده و با دانشگاهها و مؤسسههایی که در زمینه آموزش مجازی تجربه و ظرفیت دارند برای توسعه آموزش مجازی دانشآموزان همکاری کند؛ بدون اینکه نیاز باشد زمان و منابع زیادی صرف تولید بسترهای جدید شود.
نظر شما