دکتر کاظم موذن، استاد دانشگاه در دوره آموزشی «ابزارهای رصد و آنالیز شبکه‌های اجتماعی» که توسط مرکز ارتباطات و رسانه ویژه دبیران و مدیران رسانه‌ای در سالن شهید فخری‌زاده دانشگاه بین‌المللی امام رضا (ع) برگزار شد، با تشریح چالش‌های استخراج داده از پلتفرم‌های بین‌المللی و محدودیت سامانه‌های داخلی گفت: ابزارهای رایج رصد، داده‌های خود را عمدتاً از طریق ربات‌ها به دست می‌آورند و ربات‌ها به دلیل محدودیت‌های فنی، تغییرات مداوم الگوریتم‌ها و حساسیت شدید پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام، با خطای قابل توجه در جمع‌آوری داده مواجه‌اند.

وی افزود: در اینستاگرام، آمارهای ارائه‌شده توسط شرکت‌های داخلی بسیار محدود است و ادعای پوشش صددرصدی شبکه‌های اجتماعی واقعیت ندارد.

این استاد ارتباطات با اشاره به تجربه فعالیت در شرکت‌های فعال این حوزه گفت: بسیاری از شرکت‌ها به‌دلیل عدم دسترسی به API رسمی، ناچارند از روش‌های غیرمستقیم استفاده کنند که موجب تأخیر در دریافت داده، عدم به‌روزرسانی لحظه‌ای و ناسازگاری آماری با واقعیت می‌شود.

ذهن مخاطب دنبال روایت است و خبرهای کلیشه‌ای خوانده نمی‌شود

در ادامه این دوره‌ها، مسعود نبی دوست مدرس کارگاه «روایتگری مجازی، تکنیک‌های خلق و انتشار روایت»، بیان کرد: محتوا زمانی توجه مخاطب را جلب می‌کند که رابطه علت‌ومعلولی و روایت روشن داشته باشد، در غیر این صورت، اخبار کلیشه‌ای حتی با انتشار گسترده هم دیده نخواهد شد.

وی با بیان اینکه رویکرد رایج تولید محتوا در رسانه‌های سازمانی فاقد روایت و انسجام است، خاطرنشان کرد: مخاطب امروز تنها زمانی برای یک محتوا می‌ایستد که به نیاز واقعی او مرتبط باشد و بدون صرف انرژی زیاد بتواند دریابد چه مشکلی برایش حل می‌شود.

وی در توضیح تعریف روایت گفت: روایت توالی منسجمی از دو یا چند رخداد است که میان آنها رابطه علت و معلولی برقرار می‌شود و ذهن مخاطب را به پرسش «بعدش چه شد؟» درگیر می‌کند.

وی افزود: ذهن روایی یعنی توانایی چیدن اتفاقات در یک نظم معنادار، توانایی‌ای که در بسیاری از محتوای سازمانی دیده نمی‌شود، زیرا اخبار و مطالب منتشرشده فاقد تقدم و تأخر، ارتباط انسانی و نتیجه‌محوری هستند.

این روزنامه‌نگار با اشاره به بررسی چند نمونه از محتواهای سازمانی، اظهار کرد: بخش قابل توجهی از مطالبی که امروز در صفحات ادارات منتشر می‌شود، به نیازهای اصلی مخاطب ربطی ندارد و عملاً هیچ مسئله‌ای از او را حل نمی‌کند. مخاطب برای محتوایی که با بقا، رشد، امنیت، سلامت، عشق، وابستگی و نیازهای واقعی‌اش نسبت نداشته باشد، توقف نمی‌کند.

از خبرهای کلیشه‌ای تا روایت‌های انسان‌محور

این مدرس رسانه، با مثال‌های متعدد از تجربه تولید محتوا در رسانه‌های حرفه‌ای، تأکید کرد: رسانه سازمانی نباید صرفاً به گرفتن خروجی برای مدیران بسنده کند.

وی گفت: اگر محتوایی را خود تولیدکننده‌اش نمی‌خواند یا با آن ارتباط نمی‌گیرد، چگونه انتظار داریم مخاطب بیرونی به آن توجه کند؟

رسانه زمانی کارآمد است که به جای تولید خبرهای اداری، روایت انسان‌محور ارائه کند.

نبی‌دوست یکی از خطاهای رایج رسانه‌های سازمانی را تولید خبرهای کلیشه‌ای با پاراگراف‌های طولانی و بی‌اثر معرفی کرد و افزود: محتوا باید واضح، ساده، کم‌مصرف و مسئله‌محور باشد، همان‌گونه که رسانه‌های کسب‌وکاری تولید می‌کنند، زیرا بقای مالی‌شان وابسته به واکنش مخاطب است.

رسانه زمانی مؤثر است که مسئله‌ای واقعی را حل کند

وی، گفت: سازمان‌ها باید متوجه شوند که مردم بیرون مجموعه، تنها زمانی یک محتوا را دنبال می‌کنند که برایشان مفید باشد. این‌که ما روزانه تعداد زیادی خبر اداری منتشر کنیم، نه مخاطب را نگه می‌دارد و نه اثربخشی رسانه را افزایش می‌دهد.

این مدرس کارگاه افزود: بسیاری از خدمات آستان قدس رضوی ظرفیت روایت‌های انسانی و تأثیرگذار دارد، اما هنوز به زبان روایت بیان نشده‌اند. اگر داستان واقعی انسان‌ها در روند خدمات به‌درستی بازگو شود، تأثیر آن بسیار بیشتر از گزارش‌های اداری خواهد بود.

وی تأکید کرد: زبان روایت می‌تواند حتی پیچیده‌ترین خدمات را برای مخاطب ساده، قابل لمس و اثرگذار کند. اگر رسانه بداند دقیقاً چه مشکلی را حل می‌کند، خودبه‌خود هم مخاطب پیدا می‌کند و هم اثرگذاری‌اش افزایش می‌یابد.

۹۵ درصد هک‌ها با خطای انسانی آغاز می‌شود

در ادامه، حسین ملک‌زاده، تحلیلگر ارشد امنیت سایبری در کارگاه آموزشی «امنیت و حفاظت اطلاعات در فضای مجازی» با هشدار نسبت به سهم بالای خطای انسانی در وقوع حملات اینترنتی گفت: ۹۵ درصد هک‌ها پیش از آنکه فنی باشند، از یک رفتار ساده و ناآگاهانه آغاز می‌شود.

وی با بیان اینکه، هکرها الزاماً متخصصان پیچیده فناوری نیستند، گفت: بخش عمده حملات سایبری نه با کدنویسی پیشرفته، بلکه با سوءاستفاده از رفتار انسانی و بی‌دقتی کاربران، انجام می‌شود.

وی توضیح داد: ۹۵ درصد فرایند هک به رفتارشناسی و تنها یک درصد به فنون فنی وابسته است.

این تحلیلگر ارشد امنیت سایبری با ذکر نمونه‌هایی از روش‌های ساده، اما مؤثر هک، بیان کرد: کنترل موس و کیبورد از راه دور و بدون اتصال به اینترنت، جاسازی بدافزار در حافظه‌های قابل‌حمل همچون فلش و ساخت رسیدهای بانکی جعلی در کمتر از یک دقیقه از جمله این نمونه‌ها است.

ملک‌زاده در ادامه مهندسی اجتماعی را خطرناک‌ترین سلاح هکرها عنوان کرد و گفت: سرعت کاربران در پاسخگویی، عجله، اعتماد و ناآگاهی نسبت به الگوهای حمله، مهم‌ترین نقاط ضعف انسان در برابر هکرهاست.

به گفته مشاور و تحلیلگر امنیت سایبری، بسیاری از هک‌ها از طریق پیام‌های رسمی ساختگی، لینک‌های جعلی، درخواست‌های پشتیبانی ساختگی و حتی رفتارهای روزمره مانند تحویل مرسوله یا ورود رمز در دستگاه‌های جعلی صورت می‌گیرد.

این مدرس کارگاه گفت: با ابزارهای تحلیل اطلاعات عمومی می‌توان مسیر ارتباطات، سوابق، رفتارهای آنلاین و نقاط آسیب یک کاربر را استخراج کرد، دانشی که در کشورهای پیشرفته برای نیروهای امنیتی و خبرنگاران تحقیقی الزامی است.

این تحلیلگر امنیت سایبری با اشاره به اینکه بخش عمده کلاهبرداری‌های اینترنتی در ایران ناشی از مهندسی حمله اجتماعی است، گفت: صفحات مشابه اینستاگرام، پیام‌های فوری با لحن رسمی، درخواست تغییر رمز، لاگین‌های ناشناس و لینک‌های جعلی از جمله تاکتیک‌های رایج هکرها برای سرقت اطلاعات حساب‌ها است.

آموزش و فرهنگ‌سازی امنیت سایبری

ملک‌زاده، ارتقای بلوغ سایبری را کلید کاهش آسیب‌ها معرفی و تأکید کرد: سطح آگاهی عمومی هنوز با حجم تهدیدات هم‌تراز نیست و بخش بزرگی از قربانیان، تنها به‌دلیل عجله یا بی‌توجهی از یک پیامک، لینک یا تماس تلفنی دچار خسارت می‌شوند.

وی افزود: دانش امنیت سایبری نه تنها برای متخصصان، بلکه برای فعالان رسانه، مدیران سازمان‌ها و کاربران عادی ضروری است، زیرا بخش عمده نفوذها، از نقاط ضعف ذهنی انسان، آغاز می‌شود.