ماه رجب از پرفضیلت ترین ماه‌ها نزد مسلمانان و یکی از ماه‌های حرام است که از امتیاز ویژه‌ترین نسبت به دیگر ماه‌های سال برخودار است و روایات و احادیث بسیاری در بزرگی این ماه گفته شده. رجب را شهر «اصمّ» نیز نامیدند چرا که هیچ ماهی به پای عظمت آن نمی‌رسد، مردم زمان جاهلیت برای رجب حرمت قائل بودند و اسلام نیز بر حرمت آن افزود. عرب به احترام این ماه، جنگ و خونریزی را تعطیل می‌کردند. صدای اسلحه و صیحه اسبان و جوش و خروش جنگجویان به گوش نمی‌رسید و سکوت حاکم می‌شد. و رجب را «اصبّ» یعنی فروریزنده تر می‌گویند، زیرا رحمت خدا در این ماه بر امّت‏ من بسیار ریخته می‌شود، و روزه در آن مستحب است.

ماه رجب، که پیش از ماه شعبان و سپس رمضان قرار گرفته فرصتی گرانبها برای خودسازی و آمادگی برای ورود به ماه رمضان است. علاوه بر این مناسبت‌های بزرگی چون مبعث رسول گرامی اسلام، ولادت حضرت علی (ع) ولادت امام محمدباقر و امام جواد (ع)، شب لیله الرغایب نیز از دیگر مناسبت‌های این ماه عزیز است.

عمره رجبیه و زیارت‌های رجب

انجام عمره در ماه رجب را گویند که فضیلت‌های فراوان دارد. طبق روایات اهل بیت (ع) عمره در این فضیلتی هم‌ردیف حج (تمتع) دارد. همچنین طبق روایتی از امام صادق (ع): اَفْضَلُ الْعُمْرَةِ، عُمْرَةُ رَجَب؛ با فضیلت‌ترین عمره، عمره در ماه رجب است.

در کافی روایتی از امام جواد (ع) نقش است که اشاره‌ای به ثواب زیارت امام رضا (ع) در ماه رجب دارند. از امام جواد (ع) پرسیدم: «مردی حَج را به جا آورد و عمره‌ی تمتع را هم به جا آورد و به مدینه رفت و قبر پیامبر (ص) را زیارت کرد. سپس خدمت شما آمد و شما را زیارت کرد، در حالی که عارف به حق شما بود و می‌دانست که شما حجت خدا بر خلق او هستی، و به کربلا رفت قبر امام حسین (ع) را زیارت کرد، قبر موسی بن جعفر (ع) را نیز زیارت کرد و به‌سوی سرزمین خود برگشت. سال بعد نیز خداوند، حج را روزی و نصیب او کرد؛ آیا در این سال حج به جا آورد، یا به خراسان به زیارت قبر پدر بزرگوار شما برود؟ کدام با فضیلت‌تر و برتر است؟» امام جواد (ع) فرمود: «زیارت پدرم امام رضا (ع) با فضیلت‌تر و برتر است که البته باید در ماه رجب باشد.»

همچنین در اعمال شب مبعث آمده است که یکی از پر فضیلت ترین و با ارزش ترین اعمال زیارت مزار امیرالمومنین (ع) است. «ابن طاووس‏» در کتاب ادعیه «اقبال الاعمال» این چنین معرفی می‌کند: «اعلم أن من أفضل الأعمال فیها زیارة مولانا علی أمیر المؤمنین علیه اسلام فیزار فیها زیارة رجب أو بغیرها مما أشرنا إلیه ؛[۵] یکی از بهترین اعمال در این شب، زیارت مولی امیر مؤمنان-علیه السّلام-است. بنابراین، شایسته است انسان آن حضرت را با زیارت رجبیه و یا با زیارت‌های دیگری که پیش از این بدان اشاره کردیم، زیارت کند.»

روزه داری و آمادگی برای ورود به رمضان

از اعمالی که در ماه رجب سفارش شده و نیز برای انجام آن ثواب‌های سنگین و آثار گرانبهایی آورده‌اند روزه ماه رجب است. صدوق در «ثواب الاعمال» و «امالی» به اسناد خود از پیغمبر (ص) روایت نموده است که فرمود: هر کس سی روز از رجب را روزه بدارد منادی از آسمان ندا خواهد نمود که ای بنده خدا، اما آنچه از تو گذشته است برای تو آمرزیده شد پس عمل را در مابقی عمر از سر بگیر، خداوند در تمام بهشت در هر بهشتی چهل میلیون (چهل هزار هزار) شهر از «زر» به او عطا خواهد فرمود که در هر شهر، چهل میلیون قصر باشد و در هر قصر، چهل میلیون اطاق و در هر اطاق، چهل میلیون خوان زرین و بر هر خوانی، یک میلیون (هزار هزار) ظرف و در هر ظرف، چهل میلیون رنگ از خوردنی و نوشیدنی و برای هر خوردنی و نوشیدنی، رنگی جداگانه و در هر اطاق نیز چهل میلیون تخت زرین که هر تختی هزار ذراع درازا در هزار ذراع پهنا و بر هر تختی کنیزی از حورالعین که دارای سیصد هزار گیسو از نور و هر گیسوی آن یک میلیون حلقه‌های جواهر نشانی که به مشک و عنبر آمیخته است تا اینکه روزه‌دار ماه رجب خود را به آن برساند و این ثواب برای کسی است که تمام ماه رجب را روزه گرفته باشد.

عرض کردند: یا نبی الله (ص) کسی که به واسطه ناتوانی یا بیماری عاجز از این روزه باشد یا زنی که پاک نباشد چه کند تا به همچنین ثوابی که توصیف فرمودی برسد؟
فرمود: در عوض هر روز، گرده نانی به تصدق بدهد که قسم به کسی که جانم به دست او است هرگاه چنین تصدقی هر روزه بدهد به آنچه توصیف کردم و بیشتر از آن خواهد رسید؛ چه هرگاه تمام خلائق کلاً از اهل آسمان‌ها و زمین جمع شوند بر اینکه قمدار ثواب آن را اندازه بگیرند به عشر آن چیزی که در بهشت از فضائل و درجات عاید می‌گردد نمی‌رسند. گفتند: یا رسول الله (ص) اگر کسی دادن این صدقه را هم نتواند برای اینکه به ثوابی که توصیف فرمودی نائل شود، چه بایدش کرد؟
فرمود: در هر روز از ماه رجب تا سی روز تمام شود این تسبیح را یک صد مرتبه بگوید:
سُبْحَانَ الْإِلَهِ الْجَلِیلِ سُبْحَانَ مَنْ لا یَنْبَغِی التَّسْبِیحُ إِلا لَهُ سُبْحَانَ الْأَعَزِّ الْأَکْرَمِ سُبْحَانَ مَنْ لَبِسَ الْعِزَّ وَ هُوَ لَهُ أَهْلٌ

همچنین در روایت دیگری آمده: سه روز از این ماه را که پنجشنبه و جمعه و شنبه باشد روزه بگیر، زیرا روایت شده، هرکه در یکی از ماه‌های حرام این سه روز را روزه بگیرد، حق‌تعالی برای او ثواب نهصد سال عبادت را می‌نویسد.

امام کاظم علیه السلام فرمود «رَجَبٌ نَهرٌ فِی الجَنَّةِ؛ أَشَدُّ بَیاضا مِنَ اللَّبَنِ وَ أَحلَی مِنَ العَسَلِ. مَن صامَ یَوما مِن رَجَبٍ سَقاهُ اللّهُ مِن ذَلِکَ النَّهرِ؛ رجب، نهری است در بهشت که سفیدتر از شیر و شیرین‌تر از عسل است. هرکه یک روز از ماه رجب را روزه بگیرد، خداوند از آن نهر به او می‌نوشاند.

در مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل آمده است که رسول خدا صلی الله (ع) نیز در ثواب روزه ماه رجب فرمود «إنَّ فی الجَنّةِ قَصْرا لا یَدخُلُهُ إلّاصُوّامُ رَجَبٍ»؛ یعنی در بهشت قصری است که جز روزه‌داران رجب وارد آن نمی‌شوند.»

شب زنده داری و عبادت

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: ألا إنَّ فی شَهرِ رَجَبٍ لَیلَهً، مَن حَرَّمَ النَّومَ عَلی نَفسِهِ وقامَ فی‌ها حَرَّمَ‏ اللّهُ‏ جَسَدَهُ‏ عَلَی النّارِ، وصافَحَهُ سَبعونَ ألفَ مَلَکٍ، ویَستَغفِرونَ لَهُ إلی یَومٍ مِثلِهِ، فَإِن عادَ عادَتِ المَلائِکَهُ.

هان! در ماه رجب، شبی است که هر کس در آن شب، خواب را بر خود حرام کند و به عبادت بپردازد خداوند، بدن او را بر آتش، حرام می‌گرداند و هفتاد هزار فرشته با او دست می‌دهند و تا روزی چنان (یعنی ماه رجب سال آینده) برایش طلبِ آمرزش می‌کنند، و اگر دوباره گناه کرد، فرشتگان، دوباره برایش آمرزش می‌خواهند.

سید بن طاووس در جلد دوم کتاب «اقبال الاعمال» خود از پیامبر گرامی اسلام (ص) درباره فضیلت ماه رجب نقل می‌کند: «خداوند در آسمان هفتم فرشته‌ای را قرار داده است که اسمش داعی است؛ وقتی ماه رجب وارد می‌شود، فرشته‌ای که در آسمان هفتم است هر شب از ماه رجب تا به صبح ندا می‌دهد «خوشا به حال ذاکرین، خوشا به حال اطاعت کنندگان».

استغفار و دعاهای رجب

وجود ادعیه مخصوص در اوقات مختلف ماه رجب نشان از توجه ویژه به راز و نیاز در این ماه دارد. فرصتی که برای استغفار و طلب آمرزش فراهم می‌شود و در نتیجه به ارتباط نزدیک با خداوند می‌انجامد. شخصی خدمت حضرت امام صادق علیه السلام رسید و عرض کرد: برای ماه رجب به من دعایی یاد بدهید که خداوند متعال مرا به آن نفع ببخشد. امام فرمودند: دعای «یا مَنْ اَرْجُوهُ لِکُلِّ خَیْرٍ» را هر روز از ماه رجب بعد از نمازهای یومیه بخوان.

در کنز العمال آمده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله یکی از آداب این ماه را استغفار معرفی کرده و فرمودند «أکثِروا مِنَ الاِستِغفارِ فی شَهرِ رَجَبٍ، فَإِنَّ للّهِِ فی کُلِّ ساعَةٍ مِنهُ عُتَقاءَ مِنَ النّارِ، وإنَّ للّهِِ مَدائِنَ لا یَدخُلُها إلّا مَن صامَ [شَهرَ] رَجَبٍ»؛ یعنی در ماه رجب، بسیار استغفار کنید؛ زیرا خداوند در هر ساعتی از این ماه، عده‌ای را از آتش می‌رهانَد. برای خدا شهرهایی است که تنها کسانی وارد آنها می‌شوند که [ماه] رجب را روزه بگیرند)

در روایتی دیگر فرمودند «رَجَبٌ شَهرُ الاِستِغفارِ لِاُمَّتی، أکثِروا فیهِ الاِستِغفارَ، فَإِنَّهُ غَفورٌ رَحیمٌ، وشَعبانُ شَهرِی، استَکثِروا فی رَجَبٍ مِن قَولِ: «أستَغفِرُ اللّهَ»، وَاسأَ لُوا اللّهَ الإِقالَةَ وَالتَّوبَةَ فیما مَضی، وَالعِصمَةَ فیما بَقِیَ مِن آجالِکُم.» یعنی رجب، ماه استغفار امت من است؛ پس در این ماه بسیار استغفار کنید که خدا آمرزگاری مهربان است. شعبان، ماه من است. در رجب، جمله «استغفر اللّه» را فراوان بگویید و از خداوند در باره [گناهان] گذشته توبه بخواهید و برای باقیمانده عمرتان، مصونیت [از گناه].»