در پی انتشار یکی از سریالهای شبکه نمایش خانگی و بازنمایی منفی موضوع واکسیناسیون در آن، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با ارسال نامهای به رئیس سازمان صداوسیما درباره پیامدهای این نوع روایت هشدار داد.
محمدرضا ظفرقندی در این نامه با تأکید بر جایگاه واکسیناسیون بهعنوان مؤثرترین مداخله بهداشتی در ارتقای سلامت عمومی، بهویژه سلامت کودکان، یادآور شده اجرای موفق برنامه واکسیناسیون از سال ۱۳۶۳ تاکنون از افتخارات نظام سلامت کشور محسوب میشود و نقش مهمی در کنترل بیماریهای واگیر داشته است.
وزیر بهداشت با اشاره به پخش سریال «برتا؛ داستان یک اسلحه» اعلام کرده طرح موضوع استفاده از واکسن تقلبی و تکرار واژههای مرتبط با واکسیناسیون با بار منفی، میتواند به اعتماد عمومی آسیب بزند و موجب ایجاد تردید در میان خانوادهها شود.به گفته وی، در ایران تأمین و توزیع واکسن صرفاً از سوی وزارت بهداشت انجام میشود و امکان تزریق واکسن تقلبی وجود ندارد؛ از این رو، بیتوجهی به مشاورههای تخصصی در زمان نگارش فیلمنامه، سلامت روانی و بهداشتی جامعه را با مخاطره مواجه میکند.
واکسن تقلبی در سراسر دنیا وجود دارد
عضو شورای عالی نظام پزشکی و رئیس کمیسیون دارو و تجهیزات سازمان نظام پزشکی در این خصوص با اشاره به اینکه در دوران شیوع بیماریها، استفاده از واکسنهای معتبر و تأمینشده از مسیرهای قانونی یکی از ارکان اصلی در حفظ سلامت جامعه است، بیان میکند: بهطور کلی، واکسنها و داروهای تقلبی در سراسر دنیا وجود دارند، اما نکته مهم این است این نوع واکسنها تنها در بازارهای سیاه و قاچاق یافت میشوند و هیچگاه در شبکه رسمی واکسیناسیون کشور توزیع نمیشوند.
یدالله سهرابی در گفتوگو با قدس با تأکید براینکه واکسن تقلبی بهعنوان یک مفهوم واقعی، بهویژه در بازار قاچاق، وجود دارد، میگوید: این موضوع موجب نگرانیهایی در مورد سلامت جامعه میشود، اما بهطور قطع میتوان گفت چنین واکسنهایی در شبکه واکسیناسیون رسمی کشور توزیع نمیشوند.
وی با اشاره به اینکه وزیر بهداشت نیز در این زمینه بهصراحت اعلام کرده توزیع واکسن تقلبی در سیستم رسمی واکسیناسیون ایران غیرممکن است، ادامه میدهد: وزارت بهداشت بهطور کامل بر فرایند واردات، تولید، نگهداری و تزریق واکسنها نظارت میکند و تنها واکسنهای معتبر و تأییدشده در شبکه بهداشتی کشور مورد استفاده قرار میگیرند.
عضو هیئت مدیره انجمن داروسازان ایران در بخش دیگری از سخنانش به پیامدهای بازنمایی منفی واکسیناسیون در رسانهها و ترویج واکسنهراسی اشاره میکند و میافزاید: بازنمایی منفی واکسیناسیون و طرح موضوعاتی مانند واکسن تقلبی میتواند پیامدهایی جدی و منفی برای سلامت عمومی داشته باشد که در این زمینه نامه و نگرانی وزیر بهداشت دقیقاً بر آسیب به باور عمومی و تهدید نظام سلامت تأکید دارد.
سهرابی تصریح میکند: یکی از مهمترین پیامدهای این نوع روایتها، کاهش پوشش واکسیناسیون، بهویژه در مورد واکسنهای کودکان است که میتواند منجر به بازگشت بیماریهای قابل پیشگیری مانند سرخک، دیفتری و فلجاطفال شود.
بیاعتمادی با واکسنهراسی
وی همچنین با اشاره به اینکه واکسنهراسی میتواند بیاعتمادی به نظام سلامت و کارکنان بهداشت را افزایش دهد و موجب رونق بازار سیاه واکسنها شود، میگوید: این مسئله علاوه بر ایجاد فضای سوءاستفاده مالی، موجب افزایش فشار روانی بر خانوادهها و تعارضهای اجتماعی هنگام اجرای برنامههای بهداشت عمومی خواهد شد.
عضو کمیته رصد کمبود دارویی معاونت غذا و دارو در پاسخ به این پرسش که چه مرجعی میتواند با این تخلفات برخورد کند، اظهار میکند: بسته به نوع تخلف، چند مسیر قانونی وجود دارد؛ اگر تخلف مربوط به اقلام تقلبی و قاچاق باشد، سازمان غذا و دارو و معاونتهای مربوط از طریق نظارت و جمعآوری اقدام خواهند کرد و همچنین مردم میتوانند از طریق سامانه ۱۹۰ گزارشهای خود را ارسال کنند؛ در صورتی که تخلف مربوط به «محتوا و رسانه» باشد، ساترا بهعنوان نهاد تنظیمگر در این حوزه مسئول رسیدگی به تخلفات محتوایی است.
سهرابی میافزاید: اگر موضوع تخلف بهعنوان تهدید علیه بهداشت عمومی یا نشر اکاذیب آسیبزا مطرح باشد، مسیر قضایی نیز میتواند مطرح شود. در این موارد، ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی درخصوص تهدید علیه بهداشت عمومی از مهمترین مراجع قانونی است که میتواند برای پیگیری اینگونه تخلفات مورد استفاده قرار گیرد.
وی در ادامه درباره روشهای تشخیص واکسن تقلبی عنوان میکند: تشخیص واکسن تقلبی بهطور قطع تنها از طریق آزمایشهای تخصصی ممکن است. واکسن و دارو باید صرفاً از مسیرهای رسمی و معتبر مانند شبکه بهداشت، داروخانههای مجاز و مراکز درمانی معتبر تهیه شوند؛ بازار آزاد و واسطهها بیشترین ریسک را برای تهیه دارو و واکسنها دارند.
عضو شورای عالی نظام پزشکی میافزاید: یکی از نمونههای واقعی که سازمان غذا و دارو اعلام کرده است، واکسن گارداسیل ۹ است که بهصورت ویال وارد بازار نشده و در سطح عرضه، واکسنهای قاچاق این محصول وجود دارد که بهخاطر احتمال رعایت نشدن زنجیره سرد، قابل اعتماد نیستند.
سهرابی همچنین تأکید میکند: استعلام اصالت واکسنها، اگر کد رهگیری داشته باشند، از طریق سامانههای رسمی امکانپذیر است و این ابزار به مردم کمک میکند اصالت محصولات سلامتمحور را بررسی کنند.رئیس کمیسیون دارو و تجهیزات سازمان نظام پزشکی درخصوص نشانههای هشداردهنده در تشخیص واکسن تقلبی میگوید: برخی از نشانهها، هرچند قطعی نیستند، میتوانند هشداردهنده باشند. ازجمله قیمت غیرمعمول، فروش بدون فاکتور معتبر، بستهبندی مخدوش، یا نبود اطلاعات دقیق در مورد تاریخ تولید و شماره سری ساخت واکسن.
واکسن تقلبی در سیستم رسمی وجود ندارد
سخنگوی سازمان نظام پزشکی اما با تأکید براینکه اصلاً واکسن تقلبی در سیستم رسمی توزیع دارویی کشور وجود ندارد، بیان میکند: واکسنهای وارداتی و توزیعی در کشور همه از طریق مبادی رسمی و تحت نظارت دقیق وزارت بهداشت و سازمانهای مرتبط وارد میشوند و هیچگونه واکسن تقلبی در بازار رسمی وجود ندارد.
رضا لاریپور با بیان اینکه وزارت بهداشت مسئولیت تأمین و توزیع واکسنها را برعهده دارد، به ما میگوید: وزارت بهداشت هیچگاه واکسن غیررسمی وارد کشور نمیکند و این موضوع به هیچ عنوان قابل قبول نیست؛ حتی باید بگویم به دلیل اینکه واکسیناسیون اصولاً در شبکههای بهداشتی و درمانی انجام میشود، کسانی که واردات غیررسمی واکسنها را انجام میدهند، نمیتوانند در این زمینه دخالت کنند و بهطور کلی، چنین چیزی تقریباً غیرممکن است.
سخنگوی سازمان نظام پزشکی تصریح میکند: واکسنها جزو داروهایی نیستند که حاشیه سود زیادی برای واردکنندگان غیررسمی داشته باشند؛ همچنین نیاز به رعایت زنجیره سرد در بسیاری از واکسنها عملاً واردات غیرقانونی آنها را غیرممکن میکند. حتی اگر فرض کنیم واکسنی به صورت غیررسمی وارد کشور شود، این واکسن به سرعت کشف خواهد شد.
وی با بیان اینکه مردم همیشه برای دریافت واکسنهای خود به مراکز معتبر مراجعه میکنند، میافزاید: مردم همواره برای دریافت واکسن به مراکز بهداشتی و درمانی معتبر مراجعه میکنند و در این مراکز از واکسنهای تقلبی خبری نیست. به همین دلیل، هرگونه بحث در مورد واکسیناسیون تقلبی یا قاچاق در کشور ما تقریباً غیرقابل قبول است.
اطلاعات غلط افراد بدون صلاحیت علمی
لاریپور به موضوع ترویج واکسنهراسی و پیامدهای منفی آن اشاره میکند و میگوید: ترویج واکسنهراسی میتواند پیامدهای بسیار منفی برای سلامت عمومی کشور داشته باشد. متأسفانه در حال حاضر برخی افراد غیرمسئول و غیرمجاز در فضای مجازی و حتی برخی رسانهها، مطالب نادرستی در مورد واکسنها منتشر میکنند؛ این افراد که معمولاً صلاحیت علمی ندارند، بهراحتی میتوانند اطلاعات غلط در اختیار مردم قرار دهند و متأسفانه پلیس فتا و دستگاههای قضایی نیز به اندازه کافی نمیتوانند از گسترش این اطلاعات غلط جلوگیری کنند.
وی ادامه میدهد: این افراد در برخی مواقع حتی در رسانههای رسمی نیز حضور پیدا کرده و مطالبی را مطرح میکنند که اساساً هیچ پایه علمی ندارند؛ برای مثال، در دوران واکسیناسیون کرونا، فردی در فضای مجازی اعلام کرد واکسن کرونا را به فرزندان ایرانی تزریق میکنند تا قدرت باروری آنها را متوقف کنند که این حرف کاملاً بیاساس و نادرست بود.
سخنگوی سازمان نظام پزشکی با تأکید براینکه سطح سواد سلامت عمومی بسیاری از مردم همچنان در مورد مسائل بهداشتی و پزشکی پایین است و اطلاعات خود را از منابع غیررسمی و فضای مجازی دریافت میکنند، میگوید: در عین حال، بسیاری از مردم همچنان باور دارند اطلاعات دقیقتر و معتبرتر را باید از پزشکان و منابع رسمی همچون وزارت بهداشت دریافت کنند؛ بنابراین وظیفه ما این است به عنوان متولیان سلامت، این اطلاعات را به شیوهای مؤثرتر و علمیتر به گوش مردم برسانیم.
وی با تأکید براینکه وزارت بهداشت به تنهایی نمیتواند تمام این مسائل را کنترل کند، میافزاید: باید در نظر داشت که همه دستگاهها باید با یکدیگر همکاری کنند تا بتوانیم سلامت عمومی را در کشور حفظ کنیم؛ وزارت بهداشت در این زمینه نقش کلیدی دارد، اما این همکاری نیازمند حمایت سایر نهادهای دولتی و اجرایی است.
واکسن تقلبی؛ تهدیدی جدی برای سلامت جامعه
یک متخصص بیماریهای عفونی هم با تأیید وجود واکسنهای تقلبی عنوان میکند: واکسنهای تقلبی نهتنها اثر حفاظتی ندارند، بلکه میتواند بهطور مستقیم سلامت افراد را به خطر بیندازند.
مسعود مردانی با تأکید بر اینکه واکسن، فراوردهای بسیار حساس و تخصصی است که باید در شرایط کاملاً کنترلشده تولید، نگهداری و توزیع شود به خبرنگار ما میگوید: هرگونه دستکاری در زنجیره تولید یا نگهداری واکسن میتواند موجب از بین رفتن اثربخشی آن یا حتی ایجاد عوارض خطرناک شود.
وی تصریح میکند: بارها اعلام کردهایم در نظام رسمی بهداشت و درمان کشور، امکان توزیع واکسن تقلبی وجود ندارد، زیرا تمام واکسنها از مسیرهای قانونی و تحت نظارت دقیق وزارت بهداشت وارد یا تولید میشوند.
استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به اینکه طرح موضوع واکسن تقلبی در رسانهها یا آثار نمایشی، بدون پشتوانه علمی و مستند، میتواند سبب ترس و بیاعتمادی عمومی شود، میافزاید: بزرگنمایی چنین موضوعی این تصور نادرست را ایجاد میکند که مردم ممکن است در مراکز رسمی درمانی واکسنهای غیرمطمئن دریافت کنند، در حالی که چنین ادعایی با واقعیتهای نظام سلامت کشور همخوانی ندارد.
بازگشت بیماریها با واکسنهراسی
این متخصص بیماریهای عفونی، واکسنهراسی را نتیجه مستقیم انتشار اطلاعات نادرست، شایعات فضای مجازی و بازنماییهای غلط رسانهای میداند و میگوید: زمانی که خانوادهها نسبت به ایمنی و اثربخشی واکسنها دچار تردید شوند، یا از واکسیناسیون کودکان خودداری میکنند یا آن را به تأخیر میاندازند؛ مسئلهای که میتواند زمینه بازگشت بیماریهای کنترلشده را فراهم کند.
مردانی با هشدار درباره اینکه کاهش پوشش واکسیناسیون، پیامدی فراتر از یک انتخاب فردی دارد و به یک تهدید جمعی تبدیل میشود، توضیح میدهد: بسیاری از بیماریهای عفونی تنها زمانی مهار میشوند که درصد بالایی از جامعه واکسینه شده باشند. اگر واکسنهراسی سبب کاهش این پوشش شود، بیماریهایی مانند سرخک، فلج اطفال یا دیفتری که سالها تحت کنترل بودهاند، ممکن است دوباره شیوع پیدا کنند.
وی ادامه میدهد: واکسنهراسی همچنین موجب افزایش هزینههای درمانی، فشار بر نظام سلامت و حتی افزایش مرگومیر میشود؛ تجربه کشورهای مختلف نشان داده هرجا اعتماد عمومی به واکسیناسیون کاهش یافته، نظام سلامت با بحرانهای جدی روبهرو شده است.
واکسنهای وارد شده از مسیرهای غیراستاندارد
استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با تأکید بر اینکه بارها درباره استفاده از واکسنهایی که از طریق مسیرهای غیرقانونی و غیراستاندارد از کشورهای همسایه وارد میشوند، هشدار دادهایم، معتقد است: برخی افراد سودجو با سوءاستفاده از نگرانی مردم یا کمبودهای مقطعی، اقدام به واردات و عرضه واکسنهایی میکنند که نه منشأ مشخصی دارند و نه شرایط نگهداری آنها قابل اطمینان است.
به گفته مردانی، واکسن باید از زمان تولید تا لحظه تزریق در زنجیره سرد مشخصی نگهداری شود و کوچکترین اختلال در این زنجیره، میتواند واکسن را بیاثر یا حتی مضر کند. واکسنهایی که از طریق قاچاق یا بازار سیاه وارد میشوند، معمولاً این استانداردها را رعایت نمیکنند و هیچ تضمینی برای سلامت آنها وجود ندارد.
او تأکید میکند: مردم نباید تحت تأثیر تبلیغات غیررسمی یا توصیههای غیرعلمی، سراغ واکسنهایی بروند که خارج از سیستم وزارت بهداشت عرضه میشوند. اعتماد به مراکز رسمی واکسیناسیون نهتنها ایمنترین راه، بلکه تنها راه مطمئن برای حفظ سلامت فرد و جامعه است.
این استاد دانشگاه به وضعیت برخی کشورهای همسایه اشاره میکند و میافزاید: کشورهایی مانند افغانستان و پاکستان که در نزدیکی ما قرار دارند، هنوز نتوانستهاند بیماری فلج اطفال را ریشهکن کنند و یکی از دلایل اصلی آن، ترس مردم از واکسن است.
در این کشورها، برخی افراد بهجای علم پزشکی، به توصیههای غیرعلمی، باورهای غلط یا افراد سودجو مراجعه میکنند و همین موضوع سبب تداوم بیماری شده است. ما به هیچ وجه دوست نداریم چنین شرایطی در کشورمان ایجاد شود.
مردانی با اشاره به موقعیت جغرافیایی ایران میگوید: متأسفانه به دلیل هممرزی با کشورهایی مانند عراق، افغانستان و پاکستان، روزانه تعداد زیادی بیمار با مشکلات مختلف وارد کشور میشوند. این موضوع، بدون آنکه تقصیری متوجه نظام سلامت ایران باشد، میتواند خطر انتقال بیماریها را افزایش دهد.
نقش رسانهها و مسئولیت اجتماعی
وی به نقش رسانهها در شکلدهی نگرش عمومی به واکسیناسیون اشاره میکند و معتقد است: رسانهها باید در پرداختن به موضوعات سلامت، از مشاوره متخصصان استفاده کنند و از انتشار مطالب هیجانی یا غیرکارشناسی بپرهیزند؛ چراکه حتی یک خبر یا تصویر نادرست میتواند موجی از ترس و بیاعتمادی ایجاد کند که اصلاح آن زمانبر و دشوار است.
مردانی تأکید میکند: رسانهها و تولیدکنندگان آثار نمایشی، مسئولیت اجتماعی سنگینی در قبال سلامت جامعه دارند؛ بازنمایی غیرواقعی واکسن، بهویژه پیوند دادن آن با مرگ، تقلب یا توطئه، میتواند دستاوردهای چند دههای نظام واکسیناسیون کشور را تحت تأثیر قرار دهد.
وی خاطرنشان میکند: حفظ اعتماد عمومی به واکسن و نظام سلامت، یک سرمایه ملی است. تضعیف این اعتماد، چه از طریق شایعات، چه از مسیر ورود واکسنهای غیرمجاز و چه از طریق بازنمایی نادرست در رسانهها، میتواند پیامدهای جبرانناپذیری برای سلامت جامعه به همراه داشته باشد.
نظر شما