در حالی که تفکیک زباله از مبدأ به عنوان یکی از نیازهای اساسی برای حفظ محیط زیست شناخته میشود، آمارهای موجود نشان میدهند در کشور، این فرایند هنوز به طور جدی و گسترده پیگیری نمیشود و در سایه خلأ رصد دقیق و بیطرفانه در این حوزه، شهرداریها مدعی پیشتازی هستند.
علی نجفی، مدیر کل دفتر امور شهری و شوراهای استانداری خراسان رضوی که روزگاری مدیرعامل سازمان پسماند شهرداری مشهد و زمانی نیز شهردار نیشابور بود و اکنون در حوزه پسماند دغدغه دارد، در گفتوگو با خبرنگار ما از پیشرفتها، مشکلات و نارساییهای تفکیک زباله از مبدأ و خلأ رصد دقیق وضعیت موجود در این حوزه سخن گفت.
خلأ رصد حوزه پسماند از سوی یک سازمان ناظر و بیطرف
به گفته وی وضعیت تفکیک زباله در کشور و مشهد، با وجود تلاشهای صورت گرفته در مقایسه با شهرهای پیشرفتهتر دنیا، هنوز راه زیادی را برای رسیدن به استانداردهای جهانی در پیش دارد.
مدیر کل دفتر امور شهری و شوراهای استانداری خراسان رضوی درباره میزان تفکیک از مبدأ در کشور اظهار کرد: میانگین تفکیک از مبدأ در کل کشور حدود ۷ تا ۸درصد بوده که میزان واقعی است؛ اما برخی شهرها، حتی کلانشهرها به شکلی رسمی از روی مخازن مکانیزه، آمار تفکیک را اعلام میکنند که این روش اصولی و استاندارد نیست.
علی نجفی درباره وضعیت تفکیک زباله از مبدأ در مشهد بیان کرد: آخرین آماری که دارم، تفکیک پسماند از مبدأ حدود ۱۰ تا ۱۲ و حداکثر ۱۳درصد است.
وی زیرساختها را در سالهای اخیر در مشهد خوب توصیف کرد و گفت: حتی در مقطعی با ۱۴ روش، کار تفکیک از مبدأ در این شهر انجام میشد که با گذر زمان و ایجاد سامانههای هوشمند و مکانیزه، اکنون مردم ثبت سفارش میکنند و برای جمعآوری پسماندشان مراجعه صورت میگیرد. بنابراین خیلی ضرورتی برای استفاده از روشهای قدیمیای که اجرا میشد، وجود ندارد.
شهردار اسبق نیشابور ادامه داد: مشهد در مقطعی پیشران بود و الان شهرهای دیگر شانه به شانه مشهد امدهاند و شاید حتی گاهی در بعضی حوزهها جلوتر باشند؛ مثل اصفهان که در حوزه تکنولوژی در این چند سال رشد زیادی داشته و مشهد را در تکنولوژیهای نو پشت سر گذاشته و همینطور شیراز در حوزه عملیاتی ورود خیلی خوبی کرده است.
نجفی با بیان اینکه شهرها متأسفانه اطلاعات دقیقی در راستای رقابتی بودن موضوع ارائه نمیدهند و یک دستگاه ناظر بیطرف هم نیست که رصد و پایش را انجام دهد و آمار دقیقی ارائه کند، افزود: از این رو خیلی نمیشود به این دادهها اکتفا کرد. هر شهری خودش را پیشرو میداند؛ مثل اصفهان، مشهد و شیراز؛ اما من قاطعانه عرض میکنم این سه شهر بالاترین درصد تفکیک را دارند. حالا کدام یک رتبه نخست یا دوم و سوم را دارند، اعلامش به راحتی میسر نیست.
مدیرعامل اسبق سازمان پسماند شهرداری مشهد در پاسخ به اینکه کدام پسماندها ارزشمند و کدامها کمارزش هستند، توضیح داد: معمولاً فلزات رنگی مثل مس، برنج و آلومینیوم ارزش و سهولت بیشتری را برای فرایند تفکیک دارند و پس از آن، مواد پلیمری دارای ارزش هستند مانند پت، پروپیلن و پپ؛ اما بیشک هرچه خلوص پسماند بیشتر باشد، به عبارتی ترکیبی و کامپوزیت نباشد، راحتتر تفکیک میشود. در مقابل، موادی همچون تتراپکها مثل بستهبندی آبمیوه و پاکت شیر استرلیزه به خاطر مواد ترکیبی که دارند، بازیافتشان سختتر انجام میشود. وقتی موادی کنار هم قرار بگیرند و به شکل متراکم استفاده شوند، در نتیجه فرایند بازیافت سختتر خواهد شد.
وی ادامه داد: بازیافت تتراپکها به هایتک نیاز دارد و مردم نمیتوانند نقش زیادی داشته باشند مگر اینکه تفکیک کاملتری را انجام بدهند. دستکم این مواد چندگانه را جدا بگذارند به گونهای که کار تفکیک سایر مواد آسانتر شود.
نجفی درباره بازیافت تتراپک یادآور شد: تتراپک میتواند در تولید محصولات کامپوزیت استفاده شود. چند سال پیش در قزوین یک مورد بازیافت تتراپکها را انجام دادند که مواد کامپوزیتی مثل بدنه خودکار را از آن تولید کردند؛ اما متأسفانه چون به هایتک نیاز داشت و هزینهبر بود، خیلی ادامه پیدا نکرد.
مدیر کل دفتر امور شهری و شوراهای استانداری خراسان رضوی با بیان تجربههای خود افزود: با توجه به سفرهای کاری و غیرکاری که داشتهام، دیدهام کشورهای شمال اروپا، اسکاندیناوی، آلمان، اتریش و کشورهایی در این رده، وضعیت نسبتاً خوبی در این زمینه دارند؛ به ویژه آلمان و اتریش و در آسیا هم ژاپن پیشگام بوده و میتواند از آلمان که شاید عمر تفکیک از مبدأ آن بیشتر از بقیه کشورهاست، چیزی کم نداشته و حتی جلوتر هم باشد؛ اما ژاپن چون بیشتر از هزار و ۶۰۰ دستگاه زبالهسوز دارد، ممکن است به تفکیک در حوزه پلیمری توجه زیادی نکند؛ چرا که از سوزاندن، استحصال انرژی میکنند؛ اما سیستمهای تفکیک از مبدأ در ژاپن بسیار پیشرفته، مدرن، صنعتی و عملیاتی است.
مدیرعامل اسبق سازمان مدیریت پسماند شهرداری مشهد درباره مشارکت مردم در تفکیک زباله از مبدأ گفت: هرچه تفکیک از مبدأ توسط شهروندان کاملتر انجام شود، فرایند بازیافت هم آسانتر خواهد بود. برای مشارکت نیاز است مردم تشویق شوند. پس از اینکه فرهنگسازی کردیم و موضع ایجابی داشتیم، باید به سمت فرایند سلبی برویم؛ مثل کاری که در تمام دنیا انجام شده و اگر در خاطرتان باشد، در حوزه استفاده از کمربند ایمنی وقتی الزام شد، ابتدا مباحث آموزشی، اطلاعرسانی و... انجام شد و سپس به سمت جریمه رفتند.
سادگی و امکانپذیر بودن تفکیک زباله از مبدأ را فعالان و دغدغهمندان این حوزه میتوانند بهتر تشریح کنند. گاهی حتی برخی رفتارها و سبک زندگی یا فعالیت اقتصادی در چشم مردم و مسئولان، یک روزمره و روال طبیعی است؛ اما این افراد در حوزه تخصصی خود همیشه همه چیز را زیر ذرهبین میبرند. به همین دلیل به سراغ زینب وجدانی که فعال محیط زیستی است، رفتیم تا درباره این فرهنگسازی ضروری بیشتر گفتوگو کنیم.
ضرورت کاهش حجم زباله تولیدی
این فعال محیط زیست درباره فرهنگسازی تولید بهینه پسماند اظهار کرد: رستورانها، کافیشاپها، آبمیوهفروشیها، هتلها و همه اماکن عمومی با توجه به تعداد بالای مراجعهکنندهها، حجم زباله زیادی دارند که با فرهنگسازی و اعمال قوانین میتوان از این حجم کاست.
وی به تغییراتی در شیوه پذیرایی از مشتری اشاره کرد و افزود: استفاده از سفرههای پایدار و شستوشوپذیر به جای سفره یکبار مصرف، پاک کردن میز با ضدعفونیکننده و پاککننده سطوح، استفاده از ظرف سسخوری به جای سسهای یکبار مصرف، قاشق، چنگال و ظروف پایدار به جای یکبار مصرف آنها و لیوانهای پایدار قابل شستوشو به جای لیوان یکبار مصرف در هتل، کافیشاپ و رستوران، افزون بر ایجاد فرهنگ بیزبالگی، تا حد زیادی از زبالههای تولیدی این واحدها میکاهد.
وجدانی با اشاره به سیستم جمعآوری زباله در آلمان توضیح داد: در آلمان پایین هر مجتمع مسکونی سطلهای تفکیکی برای زبالههای مختلف تعبیه شده و برحسب نوع زباله، به صورت هفتگی یا روزانه جمعآوری میشود و در صورتی که سطلها پر و سرریز شوند، ساکنان جریمه شده تا در کاهش حجم زباله خود دقت کنند.
این فعال محیط زیست ادامه داد: اینجا کنترل کردن حجم زباله دشوار است؛ ولی میتوان به شهروندان آموخت دستکم زباله را بیموقع بیرون نگذارند؛ مثلاً شهروند موظف باشد تا حداقل یک ساعت پیش از جمعآوری، زبالهای را بیرون منزل نگذارد که این قانون خود به خود سبب کاهش زبالهسازی میشود؛ چون در مدتی که هنوز خودرو جمعآوری زباله نیامده، شهروند مجبور به نگهداری و مدیریت زبالهها در منزل است.
مشوقهایی برای کاهش زباله
وی به مشوقهایی برای کم کردن زباله اشاره و بیان کرد: ایجاد سامانهای برای نامنویسی افراد با کد نوسازی و شناسه شهرداری به منظور شناسایی شهروندانی که زبالههای خیس را مدیریت میکنند یا حذف عوارض جمعآوری زباله برای شهروندان بیزباله و هدیههای تشویقی برای شهروندانی که خشکاله درست میکنند، میتواند مؤثر باشد.
وجدانی افزود: هزینه جمعآوری پسماند را شفافسازی و اعلام کنند و برحسب میزان خشکاله جمع شده برآورد شود چه هزینهای حذف شده و به ازای آن به طرحهای شهری و امور خیر همگانی اختصاص یابد.
این فعال محیط زیست گفت: موضوع دیگری که میتواند مؤثر باشد، نصب تابلوهایی در شهر برای فرهنگسازی است با این مضمون که روزانه برای جمعآوری زباله چقدر هزینه میشود و با کاهش زباله، شهروندان تا چه اندازه میتوانند در کم شدن هزینهها مؤثر باشند و حتی دولت میتواند طرحهایی را معرفی کند که به جای هزینهکرد جمعآوری زباله، آن طرحها را به اجرا برساند؛ به طور مثال این بیمارستان با صرفهجویی در هزینههای جمعآوری زباله ساخته شده است.
ناآگاهی عمومی؛ بزرگترین مانع پیشرفت در حوزه مدیریت پسماند
در نهایت، واقعیت تفکیک زباله از مبدأ در ایران، نه در آمارهای رسمی و نه در گزارشهای شهرداریها؛ بلکه در گوشه و کنار شهرها و در چهره سطلهای زباله خانه شهروندان خود را نمایان میکند. آمارهایی که از پیشرفت این فرایند ارائه میشود، زمانی معنا پیدا میکند که در عمل، شاهد تفکیک دقیق زباله در هر خانه و محله باشیم. متأسفانه کمبود فرهنگسازی و ناآگاهی عمومی هنوز بزرگترین مانع پیشرفت در این زمینه است. تا زمانی که تفکیک زباله به یک فرهنگ عمومی تبدیل نشود و شهروندان در عمل نسبت به آن مسئولیتپذیر نباشند، رسیدن به اهداف بلندمدت در این حوزه، تنها یک آرزو خواهد ماند؛ آرزویی که امروز با خلأ فرهنگسازی یا تعریف مشوقهای مؤثر، بعید است به این زودیها محقق شود.
خبرنگار: ثمین پرهیزکاری
نظر شما