سال ۱۳۹۷، آباده با نام «شهر جهانی منبتکاری» در فهرست یونسکو جاودانه شد، اما امروز سالها پس از آن افتخار، کارگاههای این شهر صحنه نبردی است که نتیجهاش سرنوشت هنری چندصدساله را تعیین میکند؛ نبردی برای تبدیل یک عنوان بینالمللی به موتور محرکهای که بتواند معیشت هنرمندان را تامین کند، نسل جوان را جذب نماید و نقشهای ظریف چوبی را از حاشیه انزوا به متن زندگی و اقتصاد جامعه بازگرداند.
ثبت جهانی آغازی پرچالش بوده است؛ این عنوان، اگرچه هویتی فراملی به منبت آباده بخشیده، اما نتوانسته به تنهایی چالشهای ساختاری پیش روی این هنر و صنعت را حل کند.
شکاف میان اعتبار جهانی و واقعیتهای محلی روزبهروز عمیقتر میشود؛ هنرمندی که اثرش قابلیت ثبت در حافظه جهانی را دارد، اغلب در تامین مواد اولیه یا یافتن بازاری برای فروش دستساختههایش درمانده است.
صدای اعتراض و مطالبهگری از لایههای مختلف
این تناقض، صدای اعتراض و مطالبهگری را از لایههای مختلف این حوزه بلند کرده است؛ از استادکاران پیشکسوتی که نیم قرن عشق و رنج را در این راه نهادهاند، تا هنرمندان جوان و تحصیلکردهای که میخواهند زبان هنری امروز را با واژههای کهن این هنر درآمیزند.
همه آنها خواستار تحولی عملی هستند؛ تحولی که در آن، حمایت هوشمندانه دولتی، نوآوری فردی هنرمند، نقد سازنده کارشناسی و دسترسی عادلانه به بازار، در کنار یکدیگر معنا مییابند.
تحول یا فراموشی؟
آینده منبت آباده، امروز در آستانه تصمیمی تاریخی قرار دارد؛ یا این هنر با سازوکارهایی نوین و نگاهی همهجانبه، از موزهای سرد به کالایی زنده و ماندگار در اقتصاد فرهنگی تبدیل میشود، یا به تدریج به خاطرهای تبدیل خواهد شد که روزگاری جهانی شد، اما در خانه خود به فراموشی سپرده شد.
احیای منبت آباده نیازمند بازار، نقد و نوآوری
ماجد شهریاری منبتکار باسابقهای که بیش از پنجاه سال از عمر خود را پای چوب و نقش گذاشته است، از نیاز به برنامهریزی اقتصادی سخن میگوید. او تاکید میکند که بازار فروش، نفس کار آنهاست و اگر دولت بتواند برای آنان بازار دائمیای در داخل یا خارج کشور ایجاد کند، منبت آباده دوباره خواهد درخشید.
او از همصنفان خود نیز میخواهد که با یادگیری و آموزش، کیفیت آثار را بالا ببرند و طرحهای سنتی را با نیازهای امروز پیوند دهند.
نقد حرفهای، حلقه گمشده پیشرفت
شهریاری در ادامه نبود نقد علمی در صنایعدستی را یکی از عوامل عقبماندگی این حوزه میداند.
پیشنهاد او ایجاد نهادی کارشناسی برای نقد است تا استادکاران بتوانند کارهای خود را ارائه دهند و درباره فرم، کاربرد و ارزش هنری آن، نظر کارشناسان را بشنوند. به باور او، بدون نقد، هنر در خودش تکرار میشود.
تنوع در تولید و توسعه بازار
کارشناس صنایعدستی نیز دو اصل محوری برای رشد منبت پیشنهاد میکند.
از نگاه بهرام منبتی، تنوع در تولید و توسعه بازار، کلید ماندگاری این هنر است.
به گفته وی، باید صادرات تقویت شود، شعب فروش در مراکز استانها ایجاد گردد و حمایت مالی و معنوی دولت تداوم یابد؛ همچنین هنرمندان باید نوآور باشند تا اعتماد بازار جلب شود.
روایت یک بانوی هنرمند از چالشها
سارا احمدی هنرمند منبتکار آبادهای دارنده نشان ملی و بینالمللی صنایعدستی نیز مشکلات صنف را با نگاهی دقیقتر برمیشمارد.
به گفته او، نخستین مطالبه هنرمندان، بازار فروش است؛ ایجاد بازارچههای دائمی در آباده و مرکز استان ضروری است، اما نباید تنها به افراد خاص اختصاص یابد؛ بسیاری از هنرمندان از نبود فرصت برابر در نمایشگاهها و صادرات گلایه دارند.
احمدی ایجاد انجمن صنفی منبتکاران، حمایت حقوقی از طرحها و نقوش اصیل، ارائه وامهای کمبهره به کارگاهها، بیمه هنرمندان و تثبیت قیمت مواد اولیه را از دیگر نیازهای حیاتی این حرفه میداند.
او همچنین بر آموزش اصولی منبت سنتی و انتقال این دانش به نسل جوان تاکید کرده و معتقد است استادانی که هم طراح هستند و هم منبتکار، میتوانند بهترین آموزش را منتقل کنند.
از ثبت جهانی تا معیشت هنرمند
سرپرست اداره میراث فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری آباده نیز منبت را شناسنامه زنده ذوق و صبوری مردم این شهرستان خوانده است.
کیمیا پارسافر معتقد است ثبت جهانی زمانی معنا پیدا میکند که در معیشت هنرمند اثر بگذارد. به گفته وی، باید حمایت از کارگاههای کوچک، آموزش نسل جوان و پیوند منبت با طراحی معاصر در اولویت قرار گیرد.
پارسافر تاکید میکند که میراث زنده باید به متن زندگی مردم بازگردد و زمانی که هنرمند از شغل خود احساس کرامت کند، آن هنر پایدار خواهد ماند.
او تاکید کرده است که حمایت هوشمندانه از منبت آباده میتواند آن را به پیشران توسعه فرهنگی و اقتصادی منطقه تبدیل کند و در این مسیر، رسانهها همراه آنها خواهند بود.
ضرورت تحول عملی پس از ثبت جهانی
ثبت جهانی منبت آباده در یونسکو در سال ۱۳۹۷، اگرچه هویتی فراملی و اعتباری بینظیر برای این هنر چندصدساله به ارمغان آورد، اما نتوانسته است به تنهایی چالشهای ساختاری پیشروی این هنر-صنعت را مرتفع کند.
شکاف عمیق بین اعتبار بینالمللی و واقعیتهای محلی، هنرمندانی را که آثارشان شایستگی ثبت در حافظه جهانی را دارد، با مشکلات ملموسی مانند تامین مواد اولیه و یافتن بازار فروش مواجه ساخته است.
این تناقض، خواستار تحولی عملی است که در آن حمایت هوشمندانه، نوآوری فردی، نقد سازنده و دسترسی عادلانه به بازار در کنار هم قرار گیرند تا این عنوان جهانی به موتور محرکه توسعه اقتصادی و فرهنگی تبدیل شود.
مطالبات کلیدی هنرمندان برای احیا و پایداری
هنرمندان و صاحبنظران این حوزه، راهکارهای مشخصی برای نجات منبت آباده ارائه دادهاند؛ ایجاد بازار فروش دائمی در داخل و خارج از کشور، تنوع بخشیدن به تولیدات همراه با نوآوری در طرحها برای پاسخ به نیازهای امروز و توسعه زیرساختهایی مانند شعب فروش در مراکز استانها و بازارچههای دائمی عادلانه در آباده و شیراز، از جمله مطالبات اصلی در بعد اقتصادی است.
از سوی دیگر، حمایتهای نهادی شامل ارائه وامهای کمبهره به کارگاهها، تثبیت قیمت مواد اولیه، بیمه هنرمندان و حمایت حقوقی از طرحها و نقوش اصیل، به عنوان بستر ضروری برای امنیت شغلی و ادامه فعالیت مورد تاکید قرار گرفته است.
نقد، آموزش و پیوند با طراحی معاصر؛ ارکان توسعه کیفی
توسعه کیفی و ماندگاری هنری منبت آباده، منوط به تقویت مبانی نظری و آموزشی این حوزه است؛ ایجاد نهادهای کارشناسی برای نقد علمی و حرفهای آثار، به عنوان حلقه گمشدهای شناسایی شده که میتواند از تکرار و ایستایی هنر پیشگیری کند.
همچنین، آموزش اصولی و انتقال دانش سنتی به نسل جوان توسط استادان مجرب که هم در طراحی و هم در اجرا تبحر دارند، امری حیاتی قلمداد میشود.
پیوند زدن هنر منبت با طراحی معاصر و بازگرداندن این هنر به متن زندگی مردم، از جمله راهکارهایی است که میتواند ضمن حفظ اصالت، جذابیت و کاربرد آن را برای نسل جدید افزایش دهد.
نقش حمایت هوشمندانه در تبدیل تهدید به فرصت
دستاندرکاران و متولیان رسمی نیز بر این باورند که ثبت جهانی تنها زمانی معنا مییابد که در معیشت و احساس کرامت هنرمند اثر ملموس بگذارد.
حمایت هوشمندانه و هدفمند از کارگاههای کوچک، تمرکز بر آموزش نسل جوان و تلاش برای تبدیل منبت آباده به پیشران توسعه فرهنگی و اقتصادی منطقه، از اولویتهای اعلام شده است.
آینده این هنر در گرو تصمیمی تاریخی است، یا با همکاری همه جانبه نهادهای دولتی، انجمنهای صنفی، رسانهها و خود هنرمندان، سازوکارهایی نوین طراحی میشود تا منبت از موزهای سرد به کالایی زنده و ماندگار تبدیل شود، یا به تدریج به خاطرهای تبدیل خواهد شد که تنها در عنوانی جهانی محدود ماند و در خانه خود به فراموشی سپرده شد.
آباده در سال ۱۳۹۷ بهعنوان شهر جهانی منبتکاری در شورای عالی صنایعدستی سازمان یونسکو به ثبت رسید و در فهرست شهرهای جهانی صنایعدستی قرار گرفت.
شایان ذکر است این شهرستان در ۲۵۶ کیلومتری شمال شیراز قرار دارد
نظر شما