بنابراین، همین که دعا و عبادت با خلوص نیت و شرایط لازم انجام می‌شود، در همان لحظه به اجابت می رسد و اثر معنوی خود را بر روح و جان انسان می گذارد و با استمرار این حالت است که دمی به تدریج مظهر نورانیت و اسماء و صفات کمالیه حق تعالی شده، به کمال و سعادت شایسته خود می‌رسد. امام صادق (علیه السلام) فرمود: «شما را به دعا سفارش مى‌کنم؛ زیرا با هیچ عمل دیگرى همچون دعا، به خدا نزدیک نمى‌شوید».

«دلیل اصلی عدم اجابت»

گاهی شما از پدر خود چیزی می‌خواهید و او به دلیل اینکه مقدور نیست و یا مصلحت نیست، برایتان فراهم نمی‌کند؛ ولی در عین حال پاسخ مهربانانه او را دارید و می‌دانید که به شما توجه دارد و این خودش خیلی مغتنم است. وقتی ما از خدای متعال هم چیزی می‌خواهیم باید بدانیم که سوال ما را می‌شنود و پاسخ مهربانانه او کمتر از پدرمان نیست و اگر احیانا دعا و درخواستی را اجابت نمی‌کند، حکمت و مصلحتی در کار است؛ یعنی زمان و امکانات دیگری که باید برای رسیدن به آن مقصد فراهم شود، فراهم نشده است.

و یا ممکن است موانع دیگری بر سر راه اجابت دعا باشد که به ذکر برخی از آنها می‌پردازیم.

موانع اجابت دعا

1. گناه

امام باقر(علیه السلام) در این باره فرمود: بنده حاجتى از خدا طلب مى‌کند و مقرر مى‌شود آن حاجت در زمانى برآورده شود پس در این فاصله، او گناهى مرتکب مى‌شود و در نتیجه، خداوند مى‌فرماید: حاجت این بنده برآورده نشود و از آن محروم شود چون او خشم و غضب مرا برانگیخت و همین باعث محروم شدن اوست.

2. لقمه حرام

استفاده از درآمد حلال و پاکیزه از دیگر شرایط اجابت دعا است که امروزه بیش از هر زمان دیگر لازم است به آن توجه شود. لقمه‌ى حرام تا 40 روز مانع استجابت دعا مى‌شود.

امام صادق (علیه السلام): «خداوند بد دارد که بنده‌ها بر یکدیگر در انجام حاجت اصرار ورزند و اصرار را نسبت به خودش دوست دارد؛ خداوند عزوجل دوست می‌دارد که از او درخواست و آنچه نزد اوست خواهش شود»

3. قساوت قلب

همچنین گناهان زیاد که منجر به قساوت و سنگدلى مى‏شدند از عوامل دیگر عدم استجابت دعا مى‏باشد. امام صادق (علیه السلام) مى‏فرماید: خداوند دعایى که از قلب قسى برخاسته باشد اجابت نمى‏کند.

4. شتاب و عجله

امام صادق (علیه السلام) فرمود: همیشه مۆمن در خیر و آسایش است تا هنگامى که عجله نکند. در غیر این صورت ناامید مى‏شود و دعا را ترک مى‏کند. به درستى که بنده هنگامى که دعا مى‏کند خداوند متعال در صدد برآورده ساختن حاجت اوست تا زمانى که او عجله نکند.

آداب دعا کردن

1.بسم الله گفتن

پیامبر خدا (صلی الله علیه و اله) فرمودند: « دعایی که با بسم الله الرحمن الرحیم آغاز گردد رد نمی‌شود.» (میزان الحکمة ح 5620)

2.تمجید خداوند

«امام صادق (علیه السلام): در کتاب امیر المۆمنین (علیه السلام) آمده است که پیش از درخواست چیزی از خدا باید او را ستود. پس هرگاه خدای عز و جل را خواندی (ابتدا) او را تمجید کن. (راوی می گوید:) عرض کردم: چگونه تمجیدش کنم؟ حضرت فرمود: می‌گویی: یا من هو اقرب من حبل الورید یا من یحول بین المرء و قلبه یا من هو بالمنظر الاعلی یا من لیس کمثله شیء؛ ای کسی که از رگ گردن به من نزدیکتر است ای کسی که میان انسان و دلش حائل می شود ای کسی که در بالاترین چشم انداز است ای کسی که مانند ندارد». (همان/ ح5622)

3. صلوات فرستادن بر پیامبر و خاندانش (صلوات الله علیهم اجمعین)

امام علی (علیه السلام): «هر گاه از خدای سبحان درخواستی داری ابتدا بر پیامبر اسلام (صلی الله علیه و اله) درود فرست سپس حاجت خود را بخواه؛ زیرا خدا بزرگوارتر از آنست که از دو حاجت درخواست شده یکی را برآورد و دیگری را باز دارد». (نهج البلاغه حکمت 361)

4. نام بردن حاجت در دعا

امام صادق (علیه السلام): «راستی خدای تبارک و تعالی می داند که بنده هر گاه به درگاهش دعا کند چه می‌خواهد ولی او دوست دارد که حوائج به درگاه او شرح داده شود؛ پس چون به درگاه او دعا کردی حاجتت را نام ببر». (اصول کافی ج6 ص 43)

5.اصرار در دعا

امام صادق (علیه السلام): «خداوند بد دارد که بنده‌ها بر یکدیگر در انجام حاجت اصرار ورزند و اصرار را نسبت به خودش دوست دارد؛ خداوند عزوجل دوست می‌دارد که از او درخواست و آنچه نزد اوست خواهش شود». (همان ص 41)

پیامبر اسلام (صلی الله علیه و اله) مى‏فرماید: خدا رحمت کند بنده‏اى را که از خداوند متعال حاجتى را درخواست کند و بر آن اصرار بورزد؛ چه حاجتش برآورده شود و چه برآورده نگردد. (میزان‌الحکمه،ج2،ص880) به اجابت نرسیدن دعا هرگز نباید باعث ناامیدى از رحمت پروردگار شود زیرا گاهى ممکن است دعاى شخص تا 20 سال به تإخیر بیافتد. (کافی،ج2،ص355) در برخى از موارد خداوند دعاى بنده را مستجاب نمى کند چون دوست دارد صداى بنده خود را بشنود و همواره او را بر در خانه‌اش ببیند. (کافی،ج2، ص479)
صلوات

لازم به ذکر است که بهتر است در عین اصرار بر دعا صلاح کار خود را به خداوند واگذار کرد؛ یعنی از طرفی در دعا اصرار کنیم چون خود خدا دستور داده است و از طرف دیگر برآورده شدن یا نشدن آن را به خداوند واگذار کنیم چون او صلاح بندگان را از هر کسی بهتر می‌داند و ما به صلاح کار خود گاه نیستیم.

6.اعتراف به گناه

امام صادق (علیه السلام): «(در دعا) ابتدا باید خدا را ستود سپس به گناه اعتراف نمود و آن گاه حاجت را خواست». (میزان الحکمة ح 5630)

7. یقین و اعتماد به استجابت دعا

امام صادق (علیه السلام): «دعا پایگاه اجابت است چنانچه ابر پایگاه باران است». (اصول کافی، ج6 ص29)

8. خواندن خداوند با دلی پاک

امام صادق (علیه السلام): «راستی خدای عز و جل اجابت نکند دعا را از روی دل سخت و قساوت».

9.اخلاص در دعا

امام علی (علیه السلام): «اخلص فی المسالة لربک فان بیده العطاء و الحرمان و اکثر الاستخارة؛ در دعا با اخلاص پروردگارت را بخوان که بخشیدن و محروم کردن به دست اوست و فراوان از خدا درخواست خیر و نیکی داشته باش». (نامه‌ی31 نهج البلاغه بند 17 و 18)

10. دعا کردن در زمان‌هایی که امید اجابت است.


از مجموع روایات بر می‌آید که اوقات ذیل زمان اجابت دعا است:

- هنگام نزول باران

- هنگام ظهر

- بعد از ادای فریضه

- قنوت نماز وتر

- وقت سحر

- پس از مغرب

- زمان قرائت قرآن

- هنگام اذان

- زمان شکستن دل

- دعای بیمار در حق عیادت کننده

11. دعا در هنگام آسایش و راحتی

امام صادق (علیه السلام): «دعا در حال آسایش و عافیت نیازمندیهای حال بلا را برمی‌آورد (یعنی مانع نزول بلا می‌شود). حضرت در حدیثی دیگر فرمود: هر که را خوش ید که در حال سختی دعایش به اجابت رسد در حال راحتی بسیار دعا کند». (اصول کافی ج6 ص 33)

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) فرموده است: «خداوند عزوجل مى‏فرماید: اى بندگان من! گرامى‏ترین خلق و پرفضیلت‏ترین نان نزد من، محمد و برادرش على و امامان بعد از وى هستند. اینان «وسیله»ها به سوى من مى‏باشند. هر کس حاجتى دارد و نفعى را طالب است و یا دچار حادثه‏اى سخت و زیان‏بار گشته و برطرف شدن ن را مى‏خواهد، مرا به محمد و آل طاهرینش بخواند تا به نیکوترین وجه حاجت او را برورم»

12.دعا همراه با تضرع

امام حسین (علیه السلام): «رسول خدا (صلی الله علیه و اله) در هنگام ابتهال و دعا مانند بینوایی که غذا می‌طلبد دستانش را بالا می‌برد». (میزان الحکمة ح 5633)

13.رعایت ادب در دعا

بعنوان مثال: دعا با صدای بلند و طلبکارانه نباشد؛ در هنگام دعا رو به قبله و با وضو و بهتر است از زبان معصومین باشد؛ چرا که آنها ادب در گفتار نحوه‌ی در خواست و نیازها را به بهترین شکل بیان نموده‌اند.


برخی دیگر از عوامل اجابت دعا عبارتند از:

1. معرفت به خدا؛ رسول گرامى اسلام (صلی الله علیه و اله) در مورد نقش شناخت پروردگار در اجابت دعا مى‌فرماید: اگر خداوند را به شایستگى معرفتش مى‌شناختید با دعایتان مى‌توانستید کوه را از جاى بکنید. (المیزان،ج2،ص43)

2. حضور قلب؛ رسول اکرم (صلی الله علیه و اله) مى‏فرماید، بدانید که خداوند دعائى که از قلب غافل برخاسته باشد قبول نمى‏کند. (میزان الحکمه، حدیث5606)

3. پیوستگی یاد خدا؛ اگر انسان تنها در گرفتاری‌ها پروردگار را بخواند دعا و نیایش از اجابت دورتر است چون فرشتگان مى‌گویند: این صداى ناشنایى است.

4. توسل به اولیای الهی؛ برترین کسانی که از وجاهت و برومندی کامل نزد خداوند برخوردارند، معصومین (علیهم السلام) هستند.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) فرموده است: «خداوند عزوجل مى‏فرماید: اى بندگان من! گرامى‏ترین خلق و پرفضیلت‏ترین نان نزد من، محمد و برادرش على و امامان بعد از وى هستند. اینان «وسیله»ها به سوى من مى‏باشند. هر کس حاجتى دارد و نفعى را طالب است و یا دچار حادثه‏اى سخت و زیان‏بار گشته و برطرف شدن آن را مى‏خواهد، مرا به محمد و آل طاهرینش بخواند تا به نیکوترین وجه حاجت او را برورم.» (بحارالانوار، ج 94، ص 22)