روزه به عنوان یک عبادت فقط امساک از خوردن و آشامیدن نیست، بلکه شرایطی دیگر هم دارد که تعهد و مسؤولیت شخص روزه دار را زیاد می‌کند و بیانگر جایگاه خاص روزه در رشد و تکامل شخص مسلمان در مسیر بندگی خداوند متعال است اما با وجود اینکه ماه رمضان یکی از ماه‌های پربرکت الهی است اما ترس از گرسنگی و غذا نخوردن برای مدت طولانی این ماه مبارک را برای بعضی از افراد تلخ می‌کند اما این اقدام دون راه حل نمانده و متخصصان زیادی در این راستا به دلیل اهمیت بالای این امر و تأمین مواد مغذی مورد نیاز بدن توصیه‌های پزشکی مورد نیاز را ارائه داده‌اند اما به منظور شناخت نیازهای بدن ابتدا به بررسی‌های اولیه و تأثیرات روزه گرفتن در بدن انسان اشاره خواهیم داشت.

در زمان روزه‌داری بدن برای چندین ساعت بدون غذا می‌ماند و در حالت عادی وقتی روده تمام مواد مغذی را جذب می‌کند گلوکز بدن که در کبد و عضلات ذخیره می‌شود منبع اصلی انرژی گرفتن بدن است بنابراین در طول روزه ابتدا این منبع گلوکز برای تهیه انرژی مصرف می‌شودو بعد از مدتی وقتی منبع گلوکز بدن به پایان رسید چربی‌ها منبع جایگزین تهیه انرژی برای بدن می‌شوند اکنون باید بدانیم که با توجه به اینکه روزه از زمان طلوع آفتاب آغاز می‌شود و تا غروب آفتاب آن روز ادامه دار خواهد بود.

بی شک نخوردن غذا برای این مدت در طول روز تنها اتفاقی که برای بدن رقم می‌زند خالی کردن منبع گلوکز است که این روند تغییر سوخت بدن به طور خودکار از گلوکز به چربی به آرامی پیش می‌رودبا این وجود آنچه که از اهمیت بالایی برخوردار است که باید تعادل مایعات و غذای دریافتی را در این ماه بیشتر از هر زمان دیگری مورد توجه قرار داد.

بر اساس نظریه پزشکان متخصص اگرچه انسان برای مدت یک ماه روزه داری باید از خوردن طول روز پرهیز کند اما به طور کلی روزه گرفتن برای بدن مزایای زیادی از جمله کمک به کاهش وزن، سلامت قلب، تقویت مغز، تقویت سیستم ایمنی، حفظ قدرت عضلانی بدن، کاهش سطح چربی خون، کاهش خطر آلزایمر و پارکنیسون و افزایش سوخت و ساز بدن خواهد داشت با این وجود روزه داری تنها از نظر پزشکی مفید نبوده و تأثیرات آن از نظر قرآن بر بدن انسان نیز مورد بررسی خواهد بود.

با توجه به به اینکه روزه داری توصیه قرآنی و دستور الهی است بررسی تأثیرات آن یکی از مباحث مورد بحثی است که در این گزارش به آن پرداخته خواهد شد اما پیش از آن با توجه به اهمیت نظرات و توصیه‌های پزشکی خبرنگار خبرگزاری مهر به دنبال تبیین و آگاهی بخشی بیشتر به مردم بایدها و نبایدهای روزه داری را از جنبه خورد و خوراک را در گفت‌وگو با یک کارشناس تغذیه جویا شده است.

لزوم فاصله ۱.۵ ساعتی بین افطار و شام / با خرما و نوشیدنی ولرم افطار کنید

یحیی پاسدار در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با اشاره به اهمیت روزه داری برای بدن انسان، اظهار کرد: با وجود مزیت‌های روزه داری بر بدن انسان برای حفظ یک الگوی صحیح غذایی در این ماه باید به مواد غذایی مصرفی به هنگام سحر و افطار و شام در ماه مبارک رمضان توجه بسیار داشت.

وی افزود: یکی از اصول روزه داری در کاه مبارک رمضان رعایت اصول مصرف مواد غذایی است و از تمامی گروه‌های اصلی غذایی شامل پنج گروه نان و غلات، سبزی‌ها، میوه‌ها، لبنیات، گوشت‌ها و … باید در سه وعده سحری، افطار و شام به مقدار کافی استفاده شود.

این متخصص تغذیه به مصرف مستمر و جدی سحری تاکید و تصریح کرد: افرادی که قصد گرفتن روزه دارند حتماً باید در مصرف غذا و مایعات در وعده سحر اهتمام ورزد چرا که کم مصرف کردن مایعات در طول روز امکان ایجاد آسیب در کلیه و کبد را به همراه خواهد داشت.

پاسدار با تاکید بر اینکه مصرف غذای سبک در وعده افطاری، خاطر نشان کرد: با توجه به اینکه بدن در طول روز برای مدت طولانی و ساعات‌ها چیزی مصرف نکرده فرد روزه دار احتمالاً دچار افت شدید قند می‌شود که بهتر است در وعده افطار روزه خود از موادی که هضم و جذب قوی دارد مانند خرما، یک لیوان شیر ولرم یا آب جوشیده ولرم و سپس با سبزی خوردن تازه، پنیر، نان سبوس‌دار، مربا، یا شعله زرد، بیسکویت سبوس دار، چای با غلظت بسیار پایین یا خیار و گوجه استفاده کنند.

وی ادامه داد: توصیه می‌شود فرد روزه دار پس از مصرف افطار بلافاصله غذای اصلی را صرف نکند و بلکه در فاصله بین یک تا یک ساعت و نیم شام صرف شود و در این وعده اصلی نیز از غذاهایی استفاده شود که حاوی پروتئین بیشتری هستند چراکه این وعده در واقع شام فرصتی برای دریافت انواع پروتئین‌های گیاهی و حیوانی و انواع سبزیجات که در قالب مصرف غذا است.

متخصص تغذیه بیان کرد: ماه رمضان علاوه بر تقویت معنوی انسان یک دوران دستگاه گوارش داشته باشد بنابراین اضافه مصرف کردن غذا در وعده افطار و شام نه تنها کمکی به سلامت نمی‌کند بلکه باری اضافه بر بدن و اعضای حیاتی آن تحمیل خواهد کرد.

پاسدار با تاکید بر چند توصیه عنوان کرد: مصرف اضافه مواد غذایی در فاصله زمانی کم و خواب پس از آن بدن رو به سمت ایجاد چربی با عوارض طولانی مدتی را در آینده به جای بگذارد.

نقش روزه داری در ارتقای سیستم ایمنی و سلامت از نظر قرآن و علم پزشکی

اکنون پس از بررسی اهمیت و توصیه‌های پزشکی با توجه به اینکه روزه داری یکی از اصول دین الهی و واجب بر هر انسان است به بی شک قرآن کریم تنها به دستور الهی برای به جای آوردن این فریضه الهی نکرده و اثرات آن نیز مورد توجه و آگاهی قرار داده است بنابراین با رجوع به آیات و تفاسیر این کتاب الهی از این تأثیرات و توصیه‌ها آگاه خواهیم شد.

با توجه به آیات قرآنی، روایات، احادیث و دستور العمل‌های اسلامی می‌توان به ارزش و جایگاه ویژه سلامت در دین مبین اسلام پی برد و یکی از احکام متعالی اسلامی «روزه داری» است که مانند نماز و سایر احکام الهی از اهمیت بسزایی در رشد و تعالی فردی و اجتماعی انسان برخوردار است که دین مبین اسلام روزه‌داری را اسباب سلامت جسم و روح انسان بیان داشته که به طور مستقیم در آیات قرآن و بسیاری از روایات اسلامی به آن اشاره شده و امروزه نیز می‌بینیم سازمان بهداشت جهانی نیز معنویت را یکی از ابعاد مهم سلامتی بر شمرده و به اهمیت تأثیر گذاری آن بر سلامت، بیش از پیش تاکید دارد.

قرآن کریم به کرات در آیاتی چند از سوره‌های بقره، مجادله و مائده به روزه گرفتن اشاره کرده و این فریضه الهی را واجبی رب مسلمانان دانسته است و در مقابل نیز در آیات متعدد قرآنی و احادیث شریف و کتب معتبر دینی به اهمیت روزه داری و ارتباط آن با سلامت جسم و روح اشاره شده است که سوره الطارق آیه ۴ یک از آیاتی است که در راستای فواید روزه داری به سیستم ایمنی اشاره کرده است که با تطابق شواهد علمی با آن می‌توان بر نقش روزه داری در ارتقای سیستم ایمنی و سلامت تاکید کرد.

بر اساس یافته‌ها روزه‌داری و عدم پرخوری در اسلام توجه بسیاری شده با تکیه بر آیه‌هایی در سوره بقره آیه ۱۸۳ تا ۱۸۵ خداوند می‌فرماید: «ای اهل ایمان، بر شما هم روزه واجب شد و چنان‌که گذشته را فرض شده بود و این دستور برای آن است که پاک و پرهیزکار شوید (آیه ۱۸۳)، وزهایی به شماره معین روزه دارید (تمام ماه رمضان) و هر کسی از شما مریض باشد یا مسافر، به شماره آن از روزهای غیر ماه رمضان روزه دارد و کسانی که روزه را به زحمت توانند داشت عوض هر روز فدا دهند آن قدر که فقیر گرسنه‌ای سیر شود و هر کس بر نیکی بیفزاید آن برای او بهتر است و بی تعلّل روزه داشتن برای شما بهتر خواهد بود اگر (فواید آن را) بدانید (آیه ۱۸۴)، ماه رمضان ماهی است که قرآن در آن نازل شده برای هدایت بشر و برای راهنمایی و امتیاز حق از باطل، پس هر که دریابد ماه رمضان را باید آن را روزه بدارد و هر که ناخوش یا در سفر باشد (به شماره آنچه روزه خورده است) از ماه‌های دیگر روزه دارد که خداوند برای شما حکم را آسان خواسته و تکلیف را مشکل نگرفته و خواسته تا اینکه عدد روزه را تکمیل کرده و خدا را به عظمت یاد کنید که شما را هدایت فرمود، باشد که (از این نعمت بزرگ) سپاسگزار شوید (آیه ۱۸۵)» در میابیم که روزه بر انسان واجب شده است.

در نهایت همانطور که در تفسیر آیه ۴ سوره الطارق به آن اشاره شده سیستم ایمنی یکی از نگهبانانی است که خداوند متعال در درون انسان‌ها قرار داده که به وسیله آن از بیماری‌ها و عوامل بیماری‌زای داخلی و خارجی محافظت شوند که خود این سیستم ایمنی با سایر سیستم‌های بدن به ویژه سیستم عصبی و غدد درون ریز در ارتباطی تنگاتنگ می‌باشد. سلول‌های دخیل در سیستم ایمنی به خصوص لنفوسیت‌ها دارای گیرنده‌هایی برای اتصال به هورمون‌ها، نوروپپتیدها و نوروترانسمیترها بوده و از طرف دیگر خود نیز با ترشح سایتوکین‌ها ارتباط دوجانبه با سیستم عصبی و سیستم اندوکرین برقرار می‌کنند.

در مجموع در دین مبین اسلام به عدم پرخوری و رعایت امساک در خوردن و آشامیدن تاکید شده و آن را لازمه سلامت جسم و آرامش روح دانسته است و در بسیاری از روایات، احادیث و کتب اسلامی به این موضوع اشاره گردید که پرخوری عاملی برای بیماری و سر منشأ دردهای درونی است و بر عدم پرخوری و رعایت تعادل در خوردن و آشامیدن تاکید شده است بنابراین مقصود از روزه مجرد امساک از خوردن و آشامیدن و خودداری از برخی لذات نیست بلکه غرض نهایی آن کف نفس و تقویت روح ایمان به خدا، پرهیزگاری و تقوا در وجود انسان و همچنین سلامت انسان است.