کوه پراو و قله 3 هزار و 359 متری «شیخ علیخان» را تقریباً از هر جای شهر کرمانشاه می شود، دید. راه رسیدن به پراو از روستای «چالابه» در حاشیه شهر شروع می شود. دهانه غار پراو، پای قله کوه و در محوطه وسیعی قرار دارد که «میدان پراو» نامیده می شود. دهانه غار در ارتفاع 3 هزار و 50 متری جا گرفته و مرتفع ترین دهانه در میان همه غارهای جهان است و درست به همین دلیل پراو، به «اورست غارها» مشهور است.
دهانه، در شیب یک دیواره قرار دارد. گذشتن از این دریچه، گذشتن از جهان روشنی‌ها و پا گذاشتن به دنیای تاریکی هاست. غار پراو عمیق ترین، سخت ترین و در عین حال مرگبارترین غار ایران است.
*
پیمایش غار پراو، بدون تجهیزات کامل، آمادگی بالای بدنی و تجربه انواع فرود با طناب، غیر ممکن است. تالار بزرگ ورودی غار، درست در زیر حفره ورودی قرار دارد. محوطه ای بزرگ که به خانه های سنگی افسانه ها می ماند. نور از دو حفره سقف به کف تالار می تابد.
«تخته سنگ لیز» پرتگاهی است به عمق چندین متر که عبور از آن، به آهستگی و به صورت دست به دیوار ممکن است.
کمی جلوتر، مسیر مسدود می شود. تنها محل عبور، حفره ای تونل مانند(گربه رو) است که بخش عمده آن، با گل و لای پر شده است. عبور از این گربه رو تنها با خزیدن روی گل و لای امکان دارد. غار پراو از همین جا، به همه غارنوردها پیغام می دهد که اگر توان کافی و بدن مناسب برای پیمایش ندارید، بهتر است برگردید.
به خاطر آبی که در تمام فصل تابستان در مسیر غار جاری است و حاصل آب شدن برفهای کوه پراو است، هوا در همه جای غار بشدت سرد است. تقریباً در همه جا می شود قندیلهای یخی را پیدا کرد که حاصل چکه های آب در هوای سرد غار است.
«خیابان دماوند» بخشی از غار است که مسیر عبور، کمی بازتر است. این قسمت از غار را بدون تجهیزات می شود طی کرد.
با عبور از خیابان دماوند به دومین حفره گربه رو می رسید که کمی طولانی تر از «سینه خیز گلی» است و انحنایی دارد که عبور سینه خیز از آن را مشکل تر می کند. برای عبور از «سوراخ اس»، ضمن پیچاندن خودتان، یک بار هم باید روی دست و پهلو بچرخید.
غار پراو، یک مسیر عمودی است که بیش از 700 متر، شما را به عمق تاریک زمین می برد؛ مجموعه ای از چندین و چند چاه طبیعی که در طول میلیونها سال شکل گرفته اند. اولین چاه غار(چاه شماره یک) به خاطر قندیل های سقف چاه و شره آب از بالا به پایین، به پیشنهاد کاظم فریدیان(از پیشکسوتان کوهنوردی و پیشگامان پیمایش کامل پراو) به «آبشار زرین» معروف است.
«تالار کوروش کبیر» نامی است که نخستین کاشفان غار که یک تیم غارنورد انگلیسی بوده اند، به قسمتی از غار داده اند که پس از چاه 8 متری 2 قرار دارد؛ دالانی عریض با ستونهای قطور استالاگمیت.
غار پراو برای اولین بار در سفر تحقیقاتی یک گروه غارنورد انگلیسی در سال 1350 به رهبری «جان میدلتون» و 1351 به رهبری «دیوید جادسون » کشف شد؛ هر چند اهالی کرمانشاه به این غار رفت و آمد داشتند و بخشهایی از آن را می شناختند و حتی همانها بودند که مسیر پیمایش غار را به انگلیسی ها نشان دادند، به همین خاطر بسیاری از نامگذاری ها توسط همان گروه انجام شده و باقی مانده است.
*
اروئیکا(چاه شماره 3) یکی از زیباترین و در عین حال رعب انگیزترین بخشهای غار است. یک چاه عمیق که دهانه ای بسیار بزرگ دارد. دهانه اروئیکا بیش از 40 متر است که با دقتی مثال زدنی تراش خورده و عمق پیدا کرده است. اروئیکا 37 متر عمق دارد.
«سوراخ کلید» نامی است که غارنورد ها به سومین گربه رو پراو داده اند که بین چاه‌های شماره 3 و 4 قرار دارد. سوراخ کلید، راهرویی است بسیار تنگ که افراد با تن و جثه بزرگ برای عبور از آن مشکل خواهند داشت. برای عبور از این گربه رو، در صورتی که جثه متوسط یا کوچکی داشته باشید باید به پهلو بایستید و با بالا بردن یکی از دستها در امتداد دیواره و متمایل کردن سر رو به جلو و کمک گرفتن دست دیگر که در کف راهرو است به سمت جلو حرکت کنید. در صورتی که کیسه بار با خود حمل می کنید باید حتما آن را از جلو با خود ببرید.
«خرچنگ رو» ها پس از سوراخ کلید قرار دارند؛ مسیرهای باریک که غارنوردها برای عبور از آن باید به صورت پهلو به پهلو حرکت کنند.
مسیر چاه شماره 4 به چاه شماره 5، شامل چند تالار پر پیچ و خم است. «تالار مسجد» پس از چاه 5 قرار دارد. در قسمتی از تالار مسجد، آب از سقف می چکد که قابل خوردن است. کمی بعد از این تالار، بارگاه چاه 5، یک فضای اتاق مانند 2 در 3 متر است که در عمده پیمایشها به عنوان محلی برای کمپینگ استفاده می شود.
«کوچه دلگشا» یک دالان عریض است که می شود در آن با همه تجهیزات براحتی پیمایش کرد. به خاطر فراوانی چکنده ها که اشکال مختلفی در سقف و دیواره ها ساخته اند، غارنوردها، نام این قسمت را کوچه دلگشا گذاشته اند.
*
چاه6، 21 متر عمق دارد، چاه7، 6 متر. اما چاه شماره 8 دومین چاه عمیق غار پراو است. این چاه 39 متر عمق دارد و به یاد «پدرام بوچانی» کوهنورد کرمانشاهی که در شهریور 89 به خاطر پارگی طناب در همین چاه درگذشت، به «چاه پدرام» معروف است. پدرام بوچانی که نتوانسته بود طناب نو برای برنامه فرودش مهیا کند، از طناب کارکرده ای استفاده کرده بود که سالها پیش در غار پراو توسط تیمهای لهستانی استفاده شده بود. جسد او با همکاری چند تیم غارنوردی، از پراو خارج شد.
چاه پدرام با دهانه 55 متری خود، بزرگترین دهانه را در میان 26 چاه غار پراو دارد.
چاه 10(بند پوتین) 30 متر عمق دارد و در پایین آن، فضایی کوچک قرار دارد که می شود از آن برای برقراری کمپ اضطراری استفاده کرد.
پس از چاه 11، یک شکاف عمیق با دیواره های گلی(تراورس) وجود دارد که عبور از آن تنها با حمایت طناب و با فشار به دیواره های دو طرف امکان پذیر است. عبور از این شکاف در حالی است که زیر پای غارنوردان، یک فضای خالی به عمق چندین متر وجود دارد.
غارنوردهای پراو، نام چاه شماره 14 را گذاشته اند «چاه آوازه خوان». ریزش مدام آب از ارتفاع 7 متری چاه به کف آن، صدای چک چک یکنواختی به وجود آورده است که گاه به خاطر کوبیده شدن، حجمی از آب به کف چاه، با صدایی مثل رمبش یا فروافتادن جسمی به کف چاه هم همراه است؛ سمفونی مداومی که سکوت سنگین غار را می شکند.
«آرواره های جهنمی»، مسیری است با شکافی عمیق. عبور از این قسمت غار هم جز با حمایت طناب و با فشار دست به دو طرف مسیر، امکان پذیر نیست. در انتهای آرواره های جهنمی، یک دیواره(پرتگاه) بزرگ غار دارد که به افتخار کوه بیستون، «دیواره بیستون» نامگذاری شده است.
«مادر چاه» پراو، چاه شماره 16 است که 42 متر عمق دارد.
*
چاه شماره 17 جایی است که «امیر احمدی» جان خود را از دست داد. او و «ویکتوریا کیانی راد» جزو یک گروه هفت نفره بودند که توانستند در مهرماه 81 تا انتهای غار پیمایش کنند. امیر احمدی در مسیر بازگشت و صعود از چاه های غار، دچار ضعف بدنی می شود و به همراه ویکتوریا کیانی راد از گروه جدا می مانند. احمدی پس از یک بار تلاش ناموفق به کف چاه 18 باز می گردد. ویکتوریا که از بازگشت همنوردش مطلع می شود، می کوشد به کف چاه برگردد، اما در حین فرود از چاه 22 متری 18، سقوط می کند و کشته می شود. اما امیر احمدی خود را تا چاه شماره 17 بالا می کشد اما به خاطر ضعف بدنی، پارگی لباسها و نفوذ آب سرد غار به بدنش، دچار سرمازدگی می شود و می میرد. اجساد این دو کوهنورد، به خاطر سختی مسیر، هیچ گاه از غار پراو خارج نشد. جسد امیر احمدی و ویکتوریا کیانی راد در انتهای چاه شماره 18 در درون دخمه ای دفن شده است. چاه شماره 18، «چاه ویکتوریا» نام دارد. این همنوردها اولین قربانی های پراو نبودند و آخرین شان هم نماندند. پیش از آنها «سعید امینی ثانی» از اعضای تیم اعزامی باشگاه آزادگان مشهد در مهر 76 و پس از آنها «خلیل عبد نکویی» کوهنورد و عکاس باسابقه همدانی که در کارنامه او صعود به چندین قله مطرح وجود داشت، در آبان ماه 87 در پراو جان باختند.
از چاه شماره 19 تا چاه 24، انبوهی از چاهکهای نیم تا 5 متری قرار دارد که نخستین کاشفان انگلیسی غار، به یاد رمان«39 پله»، نامشان را «چاهک های 39 پله ای» گذاشته اند. رمان 39 پله، نوشته «جان بوکان» یکی از رمانهای معروف در حوزه ادبیات پلیسی و معمایی است که توسط «آلفرد هیچکاک» به فیلم سینمایی هم تبدیل شده است.
از چاه 19 تا چاه 24، 171 چاهک قرار دارد.
*
پس از چاه 24 تا رسیدن به چاه 25 سه حفره باریک پر گل و لای قرار دارد که کاشفان انگلیسی نامشان را حرامزاده های 1 و 2 و 3 گذاشته اند. نخستین تیم انگلیسی که وارد پراو شده بودند، توانستند خود را تا انتهای چاه 24 برسانند. تجهیزات آنها در انتهای این چاه به پایان رسید. آنها تصور می کردند، غار همچنان تا 100 ها متر دیگر عمق دارد. تیم دوم کاشفان انگلیسی(تیم جادسون)، یک سال بعد با اشتیاق فراوان، کار گروه پیشین را در انتهای چاه 24 پی گرفت. آنها با عبور از سه حفره یاد شده و گذر از چاه های 25 و 26، ناگهان به انتهای غار رسیدند. شدت عصبانیت آنها از نادرست بودن فرضیاتشان سبب شد برای نامگذاری این سه حفره، عقده گشایی کنند.
در انتهای چاه 26 درست پیش از رسیدن به انتهای غار، یک دالان عریض قرار دارد که غارنوردها به افتخار حماسه سرای ایرانی، «خیابان فردوسی» نام نهاده اند.
در انتهای خیابان فردوسی حوضچه ای قرار دارد که با آب پر شده است. اینجا انتهای پراو است.
ثبت نقطه ابتدایی و انتهایی غار به کمک «جی پی اس» نشان می دهد که برای رسیدن به انتهای غار پراو باید 751 متر در محور عمودی فرود آمد و 1454 متر در محور افقی پیش روی کرد.
اگر چه تصور می شد در درون این حوضچه، تونلهایی وجود دارد که به بخشهای دیگر غار مرتبط می شود، اما بررسی های یک تیم غارنورد که تجهیزات غواصی هم داشتند، نشان داد که این چاله تنها 3 متر عمق دارد و به طور قطع انتهایی ترین بخش غار است؛ هر چند هنوز هستند غارنوردانی که معتقدند، سرانجام روزی در یکی از پیمایش ها، مسیر تازه ای در غار پراو خواهند یافت که باز هم ابعاد نامعلومی از این غار مرگبار را روشن خواهد کرد و افسانه پایان ناپذیری پیچ و خمهای پراو را به حقیقت خواهد رساند.

***

لیلا، نخستین زن فاتح پراو
لیلا اسفندیاری نخستین زن ایرانی بود که توانست در مهرماه 1381 تا انتهای غار پراو پیشروی کند.همنورد او ویکتوریا کیانی راد دیگر غارنورد زن ایرانی که توانسته بود تا انتهای غار پراو، پیمایش کند در مسیر بازگشت، جان باخت. پس از این موفقیت حدود 20 غارنورد زن ایرانی توانسته اند تا عمق پراو، نفوذ کنند. لیلا اسفندیاری بعدها افتخارات دیگری هم کسب کرد. او موفق شد به قله دشوار «نانگاپاربات» در بخش پاکستانی هیمالیا صعود کند. وی همچنین در تلاش برای ثبت رکوردی جدید، قصد صعود به قله «کی2»، دشوارترین قله جهان در هیمالیا را داشت که به دلیل شرایط نامساعد جوی موفق به این کار نشد. این کوهنورد زن ایرانی تیرماه 90 در سن 41 سالگی، پس از صعود به قله گاشربروم2 » در منطقه ای میان چین و پاکستان، در مسیر برگشت از قله سقوط کرد و کشته شد. جسد او همچنان که پیش از مرگ اظهار تمایل کرده بود، هیچ گاه از کوهستان گاشربروم پایین آورده نشد.

مستندسازی برای هیمالیا
«پراو؛ پلکانی به تاریکی» که تیتر مطلب این هفته صفحه طبیعت است، عنوان مستندی است درباره غار پراو که توسط مستندساز نام آور ایرانی «رضا نظام دوست» ساخته شده است. این مستند مجموعه ای از تصاویر پیمایش غار و گفت و گو با شماری از غارنوردان پراو است. او مستندسازی است که در ساخت فیلمهای کوهنوردی تخصص دارد و چند جایزه هم از جشنواره‌های بین‌المللی کسب کرده است. نظام دوست که تیم کوهنوردی لیلا اسفندیاری را در سفر به «نانگاپاربات» همراهی می کرده، بعدها مستندی هم درباره لیلا اسفندیاری با عنوان «لیلای بی لیلی» ساخت.
نظام دوست مجموعه مستند «از ابر هم بالاتر» را هم برای شبکه 4 تلویزیون ساخت که سال 89 از این شبکه پخش شد. این مجموعه به تلاش کوهنوردان مستقل ایرانی روی شماری از قله های هیمالیا از جمله کی2، نانگاپاربات، ماناسلو و همچنین غار پراو می پردازد.