تحولات منطقه

قدس انلاین_مصطفی لعل شاطری: یکی دیگر از مهدعلیاهای قجری بنا به گواهی متون تاریخی، همسر عباس میرزا نایب السلطنه بوده است.

همسر عباس میرزا نایب السطنه که بود؟
زمان مطالعه: ۱ دقیقه

فاطمه معزی درباره این زن می نویسد: برخلاف مهد علیای اول آسیه خانم، نام کوچک مهد علیای دوم در هیچ یک از منابع تاریخی نیامده است و یا او را «والده شاه مرحوم» خوانده اند یا «دختر محمدخان دولو» و یا «خواهر اللهیارخان آصف الدوله». احمد میرزا عضدالدوله در معرفی وی می نویسد: «گلین خانم مرحوم ولیعهد دختر میرزا محمدخان بیگلربیگی قاجار دولو است که در عصمت و بزرگ منشی رابعه و بلقیس محسوب می شد، والده شاه مرحوم است» که این گلین خانم نیز نام کوچک وی نمی باشد بلکه لقبی است برای همسر عقدی و «متشخصه» شاهزادگان. تنها می دانیم که مهدعلیای دوم دختر محمدخان دولو قاجار بیگلربیگی بود و خواهر وی به نام گوهر خانم از همسران فتحعلی شاه و برادرش اللهیارخان آصف الدوله از رجال مهم این دوره بوده اند.

مهدعلیای دوم، با عباس میرزا نایب السلطنه فتحعلی شاه در سال 1217ق ازدواج کرد. این ازدواج از توصیه های آقامحمدخان برای حل اختلاف دیرینه بین دو شاخه دولو و قوانلو بود تا از طریق پیوند خونی با دولو های قدرتمند و وارد کردن آن ها به دایره سلطنت، مخالفتشان را به حمایت تبدیل کند.

مراسم ازدواج عباس میرزا نایب السلطنه با گلین خانم با شکوه بسیار برگزار شد چنانچه «از عیش های بسیار بزرگ بوده مردم ایران را آزادی هفت شبانه  روز گوشزد شد و معنی حریت را فهمیدند. تمام بزرکان قاجار و رجال دولت با اقتدار رخصت یافتند که به هر قسم دلخواهشان باشد مشغول شادی شوند» و رضا قلی خان هدایت مخارج این جشن را «زیاده از صدهزار تومان» برآورد کرده است. یک سال بعد از ازدواج به همراه عباس میرزا به دارالسلطنه تبریز رفته ونخستین فرزند خود را به دنیا آورد. این فرزند بنا به وصیت آقا محمدخان، محمد خوانده شد. بهمن میرزا، قهرمان میرزا و بیگم خانم نیز از دیگر فرزندان مهدعلیای دوم بودند.

برخلاف آسیه خانم مهدعلیای اول که خود بالذات مقتدر بود، آنچه به گلین خانم اقتدار می بخشید نسب وی بود. اللهیارخان آصف الدوله برادر او از مردان مقتدر در صحنه سیاست بود که در جایی که لازم می دید خواهر خود را نیز به صحنه می آورد.

در سال 1243 در جریان جنگ های ایران و روس، عباس میرزا نایب السلطنه با نیروهای خود در ایروان مشغول نبرد بود و فتحعلی شاه تبریز را به اللهیارخان آصف الدوله سپرده بود. لشکر روس ها از جانب مرند روانه تسخیر تبریز شد و در بین سران ایرانی برای مقاومت یا گریز از مقابل نیروی روس اختلاف نظر بود. در این میان میرزا محمدخان لاریجانی با تفنگچیان خود به دربار ولیعهد رفت و اعلام کرد که با توجه به نزدیکی قوای روس از سوی فتحعلی شاه مامور است:«حکما عیال نایب السلطنه را برداشته از تبریز بیرون آورده به مملکت زنجان و خمسه رسانیده به من معلوم نمایی» وخود در ملاقات با مهد علیا این پیام شاه را به او رساند. با خروج مهد علیا و فرزندان عباس میرزا از تبریز و نزدیک شدن قوای روس به دروازه های تبریز آصف الدوله نیز تبریز را رها کرد وگریخت. قوای روس وارد تبریز شد و فرمانده روسی قوایی را به تعقیب میرزا محمدخان لاریجانی و همسر و اولاد نایب السلطنه اعزام کرد، اما میرزا محمدخان لاریجانی موفق شد تا اهل بیت نایب السلطنه را به سلامت به خمسه برساند و از آن جا نیز آن ها به حکم فتحعلی شاه به همدان منتقل شدند.

پس از فوت عباس میرزا در 1249ق فتحعلی شاه دختر خود مریم خانم را که همسر اللهیارخان آصف الدوله بود برای تسلی همسر عباس میرزا به تبریز فرستاد. همسر عباس میرزا پس از فوت وی همچنان در تبریز بود تا با فوت فتحعلی شاه تخت و تاج به محمدشاه رسید. محمدشاه که در تبریز بود با میرزا ابوالقاسم فراهانی به مشورت نشست و از وی راهنمایی خواست. میرزا ابوالقاسم فراهانی مادر شاه را نیز با خود همراه کرد و از وی خواست تا برخی از برادران خود مانند جهانگیر میرزا و خسرو میرزا را که در قلعه اردبیل محبوس بودند از میان بردارد تا مشکلی در امر سلطنت برای وی پیش نیاید.

با بر تخت نشستن محمدشاه، فرزند سه ساله او ناصرالدین میرزا بنا به وصیت آقا محمدخان جانشین پدر می شد، اما برادران محمدشاه از این جریان رضایت نداشتند و در این میان مهدعلیای ثانی با حمایت برادران خود «فرزندان خود را از نبیره ای که هنوز کودکی بود دوست تر می داشت و این مقام را از بهر قهرمان میرزا و بهمن میرزا خواستار بود». اما درایت محمدشاه فراتر از این بود و برای جلوگیری از نزاع های داخلی منشور ولایتعهدی را به نام ناصرالدین میرزا فرزند خود صادر کرد. مهدعلیا پس از جلوس محمدشاه بر تخت به همراه او به تهران آمد و در 1263 به همراه آصف الدوله که بی اذن شاه از خراسان به تهران آمده بود به زیارت بیت الله الحرام عازم شد.

در بازگشت از این سفر، ولیعهد جوان ناصرالدین میرزا، در دو منزلی تبریز به استقبال مادر بزرگ خود شتافت، ولی مهد علیا همچنان فرزندان خود را به نبیره اش ترجیح می داد و با بی اعتنایی او را پذیرفت. با فوت محمدشاه در 1264 ناصرالدین شاه بر تخت نشست و لقب مهد علیا به مادر وی ملک جهان خانم تعلق گرفت. مهد علیای پیشین به نظر نمی آید که از این پس روی خوش به شاه جوان نشان داده باشد، خصوصا که ناصرالدین شاه با تقاضای پایان بخشیدن به تبعید و بازگشت فرزند وی، بهمن میرزا، مخالفت کرد و این مخالفت منجر به شورش افواج آذربایجانی در تهران در حمایت از بهمن میرزا شد. شورش پس از سه روز سرکوب شد و امیرکبیر در ملاقات با سفرای انگلیس و روسیه اظهار داشت:«روز هجده ربیع الثانی (1265) ده هزار نفر به بهمن میرزا و مادرش لعنت فرستادند».

هنری ویلاک کاردار سفارت انگلیس در گزارش خود مهد علیا را «زن محبوب» عباس میرزا معرفی می کند. مهد علیای ثانی در 25 شوال 1273 درگذشت و در قم در صحن حضرت معصومه (ع) دفن شد.

حرم مطهر رضوی

کاظمین

کربلا

مسجدالنبی

مسجدالحرام

حرم حضرت معصومه

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
در زمینه انتشار نظرات مخاطبان رعایت چند مورد ضروری است:
  • لطفا نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.
  • مدیر سایت مجاز به ویرایش ادبی نظرات مخاطبان است.
  • نظرات حاوی توهین و هرگونه نسبت ناروا به اشخاص حقیقی و حقوقی منتشر نمی‌شود.
  • نظرات پس از تأیید منتشر می‌شود.
captcha