رویترز انگلیسی با اعطای وام به ناصرالدین شاه توانست امتیازاتی از وی بگیرد. یکی از آنها امتیاز تشکیل بانک شاهی و انحصار انتشار اسکناس در ایران بود. اولین اسکناس بانکی ایران که کاملا شبیه پول‌های امروزی است در سال 1269 هجری شمسی به وسیله انگلیسی‌ها چاپ شد. حق نشر انحصاری اسکناس به وسیله این بانک در سال 1309 به پایان رسید. روی قطعات یک تا پنج تومانی امضای رییس بانک به صورت چاپی درج شده بود، ولی قطعات 10 تومانی و بیشتر در هنگام صدور، امضاء و به مشتری داده می‌شد تا اصالت آنها تایید شود. هر قطعه اسکناس توسط بازرس دولت با مهر بیضی شکلی که منقش به عبارت "ملاحظه و ثبت دفتر دولتی گردید. امضاء مأمور محترم دولت علیه ایران" مهر شده بود. با ورود اسکناس های جدید به بازار ایران، عده‌ای هم به فکر جعل آن افتادند.
در مورد اولین تلاش ها برای جعل اسکناس های امروزی در ایران دو روایت وجود دارد. موزه پول تصویری را به عنوان اولین اسکناس جعل شده ایران معرفی کرده است که در مورد آن دو داستان وجود دارد. عده‌ای معتقدند این جعل که به خاطر یک اشتباه عجیب ناکام ماند، در سال 1292 ه.ش به وسیله فردی به نام میرزا آقاخان اسکناسی انجام شده است. این جاعل حرفه‌ای هنگام جعل اسکناس دو تومانی در مشهد به جای درج عبارت "قابل پرداخت در مشهد فقط" از عبارت "قابل پرداخت فقط در مشهد" استفاده کرده بود که جابه‌جایی این یک کلمه باعث مشخص شدن اسکناس تقلبی و دستگیری وی شد. با توجه به نبود کاغذ و رنگ مخصوص چاپ در ایران، هنوز چگونگی تولید این اسکناس در ابهام باقی مانده است.
اما این عبارت "قابل پرداخت در مشهد" که کار جاعل را ناتمام گذاشت چرا روی اسکناس درج شده بود؟ در اوایل پیدایش اسکناس در ایران صرفا بانک شاهی که شعباتی در مشهد، تهران، اصفهان، تبریز و شیراز داشت، اقدام به انتشار این نوع پول می‌کرد بنابراین هر بانک با توجه به منطقه فعالیت خود اسکناس منتشر می‌کرد و این اسکناس‌ها صرفا در منطقه تحت پوشش این بانک قابل استفاده بود. به همین دلیل بانک محل صدور, نام شهر صادر کننده اسکناس‌ها را با مهری به دو زبان فارسی و انگلیسی بر روی آنها ثبت می کرد. بر روی پول‌های اصلی عبارت "PAYABLE AT MESHED ONLY" درج شده بود اما میرزا آقاخان با یک اشتباه باورنکردنی در جابه‌جا شدن دو کلمه انگلیسی و چاپ "PAYABLE ONLY AT MESHED" بر روی اسکناس موفق نشد از پول‌های دست سازش استفاده کند و این‌گونه بود که اولین جعل اسکناس در تاریخ ایران ناکام ماند.
روایت دوم اما می‌گوید اولین کسی که در ایران اقدام به چاپ اسکناس تقلبی کرد شخصی به نام الکساندر ایوانویچ بود. گفته شده او در شهریور 1309 به همره عده‌ای در زیرزمینی در جنوب تهران، اسکناس‌های جعلی یک تومانی چاپ می‌کرد. اما با توجه به اینکه ایوانویچ فقط یک تومانی جعل می‌کرد، روایت اول به واقعیت نزدیک‌تر است. همچنین در مقاله‌ای که به قلم دکتر علی شرقی، اقتصاددان و پژوهشگر ایرانی در دایره‌المعارف ایرانیکا در زیر سرفصل ESK منتشر شده، از جعل حرفه‌ای آقاخان اسکناسی به عنوان اولین جعل اسکناس در ایران نام برده شده است
جعل پول در جنگ جهانی دوم!
اما جعل پول غیر از منافع شخصی آدم‌ها در طول تاریخ معاصر کاربردهای دیگری هم داشته است. آلمان‌ها در جنگ جهانی دوم برای از پا درآوردن اقتصاد انگلستان با کمک 142 جاعل حرفه‌ای، حجم عظیمی از اسکناس‌های تقلبی 50 پوندی را وارد ساختار پولی انگلیس کردند. در سال 1943 توزیع این اسکناس‌ها آغاز شد و هر ماه یک میلیون پوند پول تقلبی به اقتصاد بریتانیا تزریق می‌شد.
سیستم بانکی انگلیس بعد از مدتی متوجه ورود گسترده پول‌های تقلبی شد اما جمع‌آوری این پول ها از بازار تا 20 سال بعد هم ادامه داشت. در نهایت کار به جایی رسید که بانک مرکزی انگلستان در معاملات رسمی فقط اسکناس‌های 5 پوندی را به رسمیت می‌شناخت. امروزه و با پیشرفت تکنولوژی، نکات ایمنی پیچیده‌ای در طراحی و چاپ اسکناس‌ها به کار گرفته می‌شود. استفاده از مرکب با رنگ متغیر، جنس کاغذ و نقش زمینه آن، استفاده از تصاویر پیچیده، نوشته‌های بسیار بسیار ریز، وجود نخ‌های امنیتی و ... قسمتی از این تدابیر هستند. اما جاعلان هم به همین نسبت پیشرفت کرده‌اند و همچنان در تمام دنیا مشغول به کار تولید پول‌های تقلبی هستند.
هر چه به زمان حال نزدیک‌تر بشویم، نقش دانش و فناوری در داستان پلیسی جعل و ضدجعل پررنگ‌تر می‌شود. دولت‌‌ها می‌خواهند اسکناس‌ها را طوری طراحی و چاپ کنند که کپی‌‌برداری غیرقانونی از آنها هر چه سخت‌تر باشد و جاعل‌ها هم همیشه دنبال روش‌هایی برای تقلید از تکنیک‌های جدید هستند.
طبیعی است که دلار آمریکا به‌عنوان رایج‌ترین پول دنیا، بیشتر از هر پول دیگری در معرض جعل در سراسر دنیا باشد. به همین دلیل، خزانه‌داری آمریکا هرچند سال یک‌‌بار، تغییراتی در اسکناس‌های 100دلار این کشور ایجاد می‌کند. البته با وجود تمام این تلاش‌ها هنوز صد ها هزار دلار اسکناس جعلی در چرخه پولی کشور جریان دارد./روزنه
نظر شما