تحولات لبنان و فلسطین

۱۲ مرداد ۱۳۹۵ - ۱۷:۵۲
کد خبر: 407951

گروه «فرهنگ» قدس آنلاین/ دکتر علی شریفی: تصویر یا ناقص است یا کامل، در هر صورت یا کاربرد عبادی دارد یا ندارد. این تقسیمات باعث گردیده است که فقهاء در حکم آن نیز اختلاف نظر داشته باشند.

تاریخ نگاری فقهی نقّاشی و مجسّمه سازی

 "تصویر گری" در مجموع چهار فرض دارد:

1. تصویر بدون جسم، از اشیاء بی جان.

2. تصویر بدون جسم از اشیاء جاندار.

3. تصویر همراه با جسم از اشیاء بی جان.

4. تصویر همراه با جسم از جانداران.

بر این مجموعه باید افزود که تصویر یا ناقص است یا کامل، در هر صورت یا کاربرد عبادی دارد یا ندارد. این تقسیمات باعث گردیده است که فقهاء در حکم آن نیز اختلاف نظر داشته باشند.

در این نوشته سعی می شود گزارش فشرده از آراء فقهاء نسبت به تمامی صورتها ارائه گردد.

دیدگاه اول: حرمت خصوص مجسمه جاندار

فقیهانی که قائل به این دیدگاه شده اند عبارت اند از:

  1. فاضل مقداد؛ وی می گوید: حرمت مجسمه دو شرط دارد: نخست اینکه جسم باشد، بنابراین مثل نقاشی هایی که بر دیوار یا پرده کشیده می شود، اشکالی ندارد؛ دوم اینکه  جسم نشان دهنده ی صورت موجود جاندار باشد. دیدگاه شیخ طوسی و شیخ مفید و اکثر متأخرین همین است.[1]
  2.  محقق کرکی نیز از حامیان این نظریه است.[2] ازدیگر قائلین به این قول می توان به:
  3. محقق اردبیلی[3]،
  4. محقق سبزواری[4]
  5. صاحب جواهر[5]،
  6. ظاهر عبارت سید علی طباطبائی صاحب ریاض المسائل نیز همین قول است، هرچند ایشان اجتناب از تصویر جانداران، بلکه مطلق تصویر را مطابق احتیاط می داند.[6]
  7. از معاصرین امام خمینی به همین نظر قائل است.[7]
  8. از ظاهر کلام آقای خوئی نیز همین معنا قابل استفاده است.[8]
  9. آقای تبریزی و آیت الله بهجت و آیت الله مکارم نیز به این نظر فتوا داده اند.[9]

دیدگاه دوم: مطلق تصویر جانداران حرام است:

فقیهانی که این قول را بر گزیده اند عبارت اند از:

  1.  ابن ادریس در سرائر؛ وی می گوید:  تمامی تصاویر اعم از مجسمه و نقاشی، مشروط بر اینکه مربوط به موجود جاندار باشد حرام است.[10]
  2. شهید ثانی نیز می گوید: به نظر ما مطلق تصاویر جانداران حرام است.[11]
  3. صاحب حدائق نیز همین دیدگاه را تأیید می ند.[12]
  4.  از عبارت مرحوم نراقی در مستند استفاده می شود که به این قول تمایل دارد.[13]
  5. شیخ انصاری نیز به این نظر تصریح می کند.[14]
  6. مرحوم سید احمد خوانساری در جامع المدارک نیز به این نظریه تمایل دارد.[15]
  7. از معاصرین آیت الله وحید خراسانی و آیت الله بهجت به این نظر گراییده اند.[16]

دیدگاه سوم: حرمت مطلق مجسمه سازی، اعم از جاندار و بی جان.

فقیهانی که به این دیدگاه تمایل نشان داده اند عبارت انداز:

  1. شیخ مفید در مقنعه می گوید: وی می گوید: ساختن مطلق مجسمه حرام است.[17]
  2. سلار نیز می گوید: ساخت شمایل و مجسمه حرام است.[18]
  3. محقق حلی در شرایع می گوید: برخی از کارها در ذات خود حرام است و یکی از آن موارد ساختن مجسمه است.[19]
  4. علامه حلی در ارشاد الاذهان نیز همین تعبیر را دارد.[20] وی در تذکره الفقهاء ضمن تأیید دیدگاهش در ارشاد و قواعد یک مورد را استثنا می کند، و آن فرضی است که صورت روی فرش یا در جایی باشد که زیر پا قرار گیرد.[21]
  5. شهید اول نیز در دو کتابش همین دیدگاه را دارد.[22]

دیدگاه چهارم: حرمت مطلق تصویر

فقیهانی که به این دیدگاه گراییده اند عبارت اند از:

  1. قاضی ابن براج؛ علامه حلی در مختلف از ابن براج عبارتی نقل می کند که ظاهرش حرمت مطلق تصویر است.[23]
  2. ابو الصلاح حلبی در کافی نیز عبارتی دارد که ظاهراً مطلق تصویر گری را حرام می داند. وی می گوید:.[24]
  3. شیخ طوسی در نهایه نیز تصریح می کند که ساختن هرنوع شمایل، اعم از اینکه مجسمه باشد یا نقاشی حرام است.[25] 
  4. ابن براج در المهذب نیز همین تعبیر را د ارد.[26]
  5. از معاصرین از فتاوی آیت الله گلپایگانی و
  6. آیت الله صافی این دیدگاه استفاده می شود.[27]

دیدگاه پنجم: تفصیل بین مجسمه سازی، که مطلقاً حرام است و نقاشی، که در خصوص جانداران حرام است.

فقیهانی که به این نظر گرایش نشان داده اند عبارت اند:

  1. کیدری در اصباح الشیعه، می گوید: ساختن بت، صلیب و هر نوع مجسمه و نقاشی (خصوص) حیوان حرام است.[28]
  2. سید جواد عاملی این دیدگاه را به شهید ثانی در حاشیه ارشاد، حاشیه میسی، ایضاح النافع، روض الجنان، باب صلاة روضة نسبت می دهد.[29] هر چند برخی از مصححین مفتاح در پاره ای از این نسبت ها تردید کرده است. امّا از کلام خود ایشان استفاده می شود که قائل به حرمت مطلق مجسمه سازی و تصویر حیوان ذی روح است.[30]

دیدگاه ششم: حرمت مجسمه جاندار کامل و حلیت ساختن مجسمه ناقص

 شیخ انصاری این دیدگاه را مطرح و آن را به این دلیل ردّ می کند.[31] که بر ناقص نیز تصویر صدق می کند و عرف لازم نمی داند که باید کامل باشد. هرچند برخی از محشین مکاسب این نظر را نمی پسندد و معتقد است که باید حیوان کامل باشد.[32]

دیدگاه هفتم: نظریّه خاصّ آیۀالله سیستانی

آیت الله سیستانی در مجسمه سازی تفصیلی خاص دارد. به نظر ایشان ساختن مجسمه جاندار حرام است، امّا نقاشی جاندار، و مجسمه و نقاشی غیر جاندار اشکال ندارد. تا اینجا با دیدگاه های قبل قابل انطباق است. امّا نکته ای که بر آن می افزاید این است که اگر ساختن مجسمه یا نقاشی مربوط به وسایلی باشد که برای عبادت ساخته می شوند مثل بت، یا مربوط به شخصی باشد که شرعاً وظیفه داشته باشیم خوار بشود و به منظور تقدیسش ساخته شود، یا وسیله ای برای اشاعه فحشاء و فساد در بین مسلمین باشد، حرام است.[33] این تفصیل را شاید بتوان از عبارت برخی دیگر از فقهاء نیز به دست آورد.

 

[1] التنقیح الرائع 2، ص 11

[2] جامع المقاصد، 4: 23

[3] مجمع الفائده والبرهان، ج8، ص 55

[4] کفایة الاحکام، ج1، ص 427

[5] جواهر الکلام، ج22، ص 41 و 42

[6] ریاض المسائل، ج 8، ص 153 الی 155

[7] المکاسب المحرمه، ج1، ص 255

[8] مصباح الفقاهه، ج1، ص 222 الی 225

[9] توضیح المسائل، معاملات باطل

[10] السائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج2، ص 215

[11] الروضه البهیه (کلانتر)، ج، ص 212 و نیز: مسالک الافهام، 3: 126 و نیز حاشیة شرایع الاسلام، ص 326

[12] الحدائق الناظرة، ج18، ص 100

[13] مستند الشیعه، ج14، ص 108و 109

[14] کتاب المکاسب، ج 1، ص 183

[15] جامع المدارک، ج 3، ص 14

[16] توضیح المسائل، معاملات باطل

[17] مقنعه، ص 587

[18] المراسم العلویه، ص 170

[19] شرایع الاسلام، ج2، 4 و نیز: مختصر، 1: 116

[20] ارشاد الاذهان، ج1، ص 357 و نیز: قواعد الاحکام، ج2، 260 و نیز: منتهی المطلب، ج 15؛ ص379

[21] تذکرة الفقهاء، 12، ص 188

[22] الدروس الشرعیه، ج3، 163 و نیز اللعمه الدمشقیه، ص 103

[23] علامه حلّی، مختلف الشیعه، ج 5، ص 13

[24] حلبی، الکافی فی الفقه، ص 281

[25] النهایه فی مجرد الفقه و الفتوا، ص 364(هرچند علامه در مختلف این قول را دعداد نظریه دوم قرار داده است، امّا با توجه به اضافه شدن کلمه "الصور" ظاهرً با قول چهارم سازگار است.

[26] المهذب لابن براج، ج1، ص 344

[27] توضیح المسائل، معاملات باطل

[28] اصباح الشیعه بمصابیح الشریعه، ص 246

[29] مفتاح الکرامه، ج 12، ص 158

[30] همان

[31] کتاب المکاسب، ج1، ص 189

[32] حاشیة المکاسب للایراوانی، ج1، ص 22

[33] منهاج الصالحین، ج 2، ص 12

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.