چند سالی هست که چهره یک واعظ برجسته و استاد و کارشناس خبره معارف اسلامی به عنوان علمدار و پشتیبان تفکر پیاده روی اربعین در این مراسم بزرگ به چشم می خورد؛ روحانی جوانی که معتقد است این اجتماع بزرگ را با وجود وسعت و عقبه حماسی اش نمی توان یک پیاده روی صرف گذاشت. همین بهانه کافی بود تا قبل از سفر اربعین ۹۵دقایقی با حجت الاسلام علیرضا پناهیان به گفت وگو بنشینیم تا درباره بزرگترین پیاده روی جهان اسلام برایمان بگوید.

فلسـفه پیـاده روی اربعین چیسـت و این حرکـت از کجا آغـاز شـد؟ آیـا مـا مصـداق روایـی داریـم یا یـک حرکت نمادین است که چند سالی است انجام می شود؟
ابتـدا بـه اصـل روایـت زیـارت اربعیـن اشـاره کنـم بـا شـرحی کـه آیـت الله بهجـت برای ایـن روایـت بـه نـگارش درآورده انـد. البته ما پیـاده روی به سـوی حرم امام حسـین (ع) را در زمان شـیخ انصاری داشـتیم. بعـد مدتـی ترک شـد و دوبـاره عالـم جلیل القـدری به نام حضـرت آقـای نـوری ایـن کار را ادامـه دادنـد و بعـد از ایشـان این حرکـت عظیـم و ارزشـمند تقریبا ترک نشـده. درباره سـیره علمای بزرگـوار در طـول سـده اخیـر و ایام قبـل برای اصـل پیـاده روی به منظـور زیارت روایـات متعددی داریـم. حتی روایاتی کـه پیاده روی به سـمت حـرم، زیارت و بازگشـت را توصیـه می کننـد. در این بین ثـواب پیـاده روی برگشـتن از حرم را بیشـتر ذکـر کرده انـد. آیت الله بهجـت حدیثی را دربـاره پیاده روی اربعین شـرح داده اند که بسـیار به یـاد ماندنـی و خاطره انگیـز اسـت. اساسـا ایشـان زیاد اهـل صادر کـردن بیانیـه نبودنـد.

شـرح روایـت امـام حسـن عسـکری (ع) در مـورد زیـارت اربعیـن توسـط آیت الله بهجـت به گنبد حـرم حضرت معصومـه (ع) برمی گـردد. گویـا ایشـان بارهـا بـه تولیت سـابق حرم حضـرت معصومـه تاکیـد کـرده بودنـد کـه قسـمت طلاکوبی هـای گنبـد فرسـوده شـده و از چنـد جـا زدگـی پیدا کـرده و بایـد آن را مرمـت کننـد. تولیـت هم خدمـت آقـای بهجـت رسـیدند و گفتند مـا پـول نداریم. ایشـان گفتند خـدا می رسـاند و بیانیه خودشـان را بـرای افتتاحیـه ایـن گنبد با آیه َ ۳۲سـوره حـج (ذلک و َ مـن یُعظم شـعائِر اللهِ َ فإِنّهـا مـن تَقوی الْقلُوب) شـروع کردند. بعـد گفتند تمام تقواهـا مرتبـط بـه قلـب اسـت و شـعائر، تقـوا را در قلـوب دیگـران تثبیـت می کنـد. بعد ایـن روایت امام حسـن عسـکری (ع)را که در کتـاب «وسائل الشـیعه» آمـده بیـان کردند کـه از علائـم مؤمن پنج چیـز اسـت که یکـی نمـاز و دومی زیـارت اربعین اسـت. الان شـما می توانیـد خیلـی سـاده و ملمـوس ایـن موضـوع را احسـاس کنید.
چنـد روز دیگـر بیـش از ۲۰میلیـون نفـر در ایـن راهپیمایی عظیم شـرکت خواهنـد کـرد. چـون هیچکـدام نمی خواهنـد ایـن توفیـق را از دسـت بدهنـد. علامـت مؤمنیـن اسـت کـه بعـد از چنـد دهـه محـرم و عـزاداری سیدالشـهدا (ع)قطعـا در اربعیـن بـه کمالـی در عـزاداری آن حضـرت برسـند. زمانـی که امام حسـن عسـکری(ع) ایـن را می فرمودنـد، وضعیـت زیـارت ۲۰میلیـون نفـری امـروز را پیش بینـی می کردنـد. همانطـور کـه حضـرت زینـب (س) فرموده اند اینجـا عزادارانـی خواهنـد آمـد و اینجـا محل عشـاق خواهد شـد.

ایـن واژه مؤمـن بـرای زیـارت اربعیـن خطـاب بـه چـه کسـانی اسـت و چرا برخی اهل سـنت را جدا از این حرکت عظیم می دانند؟
اصـرار دارم بـه جـای واژه شـیعه از کلمـه مؤمـن اسـتفاده کنـم که در برخـی از مراتـب ایمانی همه مسـلمانان سـهیم هسـتند. برادران اهـل سـنت هـم نسـبت بـه امـام حسـین (ع) ارادت دارنـد. چـون یزید دشـمن مشـترک شـیعه و سـنی بـود. قتـل عامی کـه یزید در حـره در مدینـه انجـام داد و جنایت هایـی کـه نسـبت بـه صحابه و تابعیـن غیرشـیعه انجـام گرفـت از تاریـخ محو نمی شـوند. لـذا امام حسـین (ع)را نبایـد بـه فضـای شـیعی اختصـاص دهیـم. همه مسـلمانان به ایشـان ارادت دارند.

پیـاده روی اربعیـن اثـر بی نظیـری در نفـوذ دادن تقـوا در دلهـا دارد. شـعائر الله خصوصیتـش این اسـت کـه تقـوا را در جان آدمـی قرار  می دهـد. باور و محبـت انسـان بـه اهـل بیـت (ع) نیـز تقویـت می شـود. واقعا شـما آنجـا بـه ایـن بـاور می رسـید کـه کسـی در کربلا بـا محبت نگـران و منتظـر شماسـت. آنجـا احسـاس می کنیـد در طول راه کسـی شـما را همراهـی می کنـد.

آثـار اجتماعـی و فـردی چنیـن مراسمی چه چیزی می تواند باشد؟
همانطـور کـه آیـت الله بهجـت گفته انـد خصوصیـت شـعائر الهـی ایـن اسـت کـه تقـوا را در قلبهـا نفـوذ می دهـد. بچه هایـی کـه بـه جبهـه رفتند ایـن تجربـه را داشـتند.

حضـور در جبهـه آثـار معنـوی بسـیاری داشـت کـه همـه آمـاده شـهادت می شـدند و وصیت نامه هـای عرفانی می نوشـتند. کسـانی کـه تجربه شـب های عملیات را داشـتند وقتـی در پیـاده روی اربعیـن حضوردارنـد می گوینـد آن حـس بـه ما برگشـته. ایـن حس در هیـچ هیأت و مسـجدی و در هیـچ شـب قـدری بـه ایـن دل نمی آیـد.

پیـاده روی اربعیـن اثـر بی نظیـری در نفـوذ دادن تقـوا در دلهـا دارد. شـعائر الله خصوصیتـش این اسـت کـه تقـوا را در جان آدمـی قرار  می دهـد. باور و محبـت انسـان بـه اهـل بیـت (ع) نیـز تقویـت می شـود. واقعا شـما آنجـا بـه ایـن بـاور می رسـید کـه کسـی در کربلا بـا محبت نگـران و منتظـر شماسـت. آنجـا احسـاس می کنیـد در طول راه کسـی شـما را همراهـی می کنـد. در روایـات آمـده وقتـی پیـاده بـه حـرم بیاییـد ملائکـه در حـرم با شـما مصافحه می کنند و سـلام پیامبـر اکرم (ص)را به شـما می رسـانند. چنین احساسـی وهم و خیال باطل نیست و این تقـوا را در دل نفـوذ می دهـد. آثـار این حرکت بـزرگ و زیـارت که در ابعـاد اجتماعـی و بین المللی بسـیار بی نظیر اسـت در آینده آشـکارتر خواهـد شـد. همه کسـانی که سـفر حـج را تجربـه کرده انـد وقتی در ایـن پیـاده روی عظیـم شـرکت می کننـد می گوینـد تـازه می فهمیم چـرا زیـارت اباعبـدالله (ع) بـه انـدازه ۷۰حج قبول شـده ثـواب دارد.
ایـن موقعیتـی که ایجاد می شـود واقعـا از نظر بین المللـی بزرگترین واقعـه دینـی اسـت. همگان بایـد بدانند حتما پشـت سـر آن معرفتی وجـود دارد. مگـر می شـود مـردم را بـه یکبـاره هیجان زده کـرد؟ مگر مردم آنقدر یکباره احساسـاتی می شـوند؟ حتما پشـت سـر آن قدرتی نهفته اسـت.

مردم کشـور عراق هـم در این ایـام رفتار دیگـری دارند و طـوری از زائـران پذیرایـی می کنند کـه در ماه های دیگر سال چنین اتفاقی نمی افتد.
همینطـور اسـت. یـادم می آید یکـی از موکب دارها سـال گذشـته بـه مـا می گفت دسـت خـود ما نیسـت. مـا در طـول سـال حتی از زوار حـرم امـام حسـین (ع) بـا فـروش کالا پـول جمـع می کنیم و اربعیـن همـه را خـرج زوار امام حسـین می کنیم. قصـه اطعام یکی از سـه بعـد ایـن حماسـه عظیم اربعیـن اسـت. پیـاده روی یک بعد اسـت، اصـل زیـارت اربعیـن یـک بعـد و اطعـام بعـد دیگـر اسـت.
حداقل آمار اعام شـده ۲۰میلیون زائر اسـت که به مدت سـه روز اطعـام می شـوند. اینهـا غذایشـان از کجـا تهیه می شـود و بـه آنجا آورده می شـود و بـا عشـق و علاقـه خاصـی در اختیـار مـردم قـرار می گیرد؟ شـاهد بـودم دو جوان بـا هم جر و بحـث می کردند. یکی بـه دیگـری گفت حیف اربعین اسـت وگرنـه جوابت را مـی دادم. در ایـن فضـا حتـی مجادلـه نکردند. آثـار معنـوی اربعین را فقـط باید رفـت و چشـید و هر کـه رفتـه آن را دیده.

برخـی فلاسـفه و حکومت ها دنبـال یک نـگاه آرمانی در شـهرها هسـتند. مـا جلـوه آن را در اربعین داریـم که یک همزیستی گسترده انسانها اتفاق می افتد.
درسـت اسـت. شـما وسـط میلیونها جمعیتـی که همه بـرای خدا رفتنـد حضـور دارید. حتـی واجب هم نبوده و از سـر محبـت با خدا آمده ایـد. اگـر این سـفر مثـل حج بـود، فرد بایـد حسـاب قیامت را هـم می کـرد و از تـرس جهنـم بـه ایـن میـدان می آمـد ولـی اینجا ایـن طور نیسـت. همه از سـر محبـت و به خاطـر خـدا در این مسـیر قـدم برمی دارند. چه اطعام کنندگان و چه اطعام شـوندگان.

شـما وارد جمعیتی می شـوید کـه مملـو از نـور و معنویت اسـت. در واقع همه کسـانی که بـه آنجا می رونـد این طراوت را احسـاس می کنند. واقعا کسـی بـرای اربعین کار تبلیغـی نکـرده امـا ایـن جمعیـت هـر سـال در حـال افزایـش اسـت. از نظـر آثـار اجتماعـی حضـرت امـام (ره) فرموده انـد قـدرت اباعبـدالله (ع) بـرای مجتمـع کـردن مـردم و قلـوب بی نظیر اسـت.
ایـن هنـر دین ماسـت که با اشـاره امام حسـن عسـکری (ع) چنین عظمتـی اتفـاق می افتد.

بیشتر بخوانید: در گفت‌وگوی قدس با حجت‌الاسلام پناهیان عنوان شد: اربعین؛ بزرگترین رزمایش آزادگی

بـا توجه بـه ظرفیت عظیمی کـه در راهپیمایـی اربعین به منزلـه بزرگتریـن راهپیمایی جهـان ایجاد می شـود، برای تبلیغـات اسـلام نـاب و انقلاب اسـلامی چـه کاری می توان انجام داد؟
اگـر روضه هـای اباعبـدالله (ع)درسـت خوانـده شـوند، نشـانه بنیان هـای انقلابیگـری ماسـت. اینکـه امـام حسـین مقابـل تیرها، شمشـیرها و نیزه ها ایسـتادند، خـود بزرگتریـن درس انقلابیگری و مقاومـت را می دهنـد. چیز دیگری لازم نیسـت به آن اضافه شـود. همیـن بـه معنای مقاومت اسـت. پس کسـی کـه در فضـای اربعین می آیـد یعنـی در فضـای مقاومـت آمـده. حتـی اگر خـودش هم به مقاومـت معتقـد نباشـد بـه نوعـی در حال کمـک کردن بـه جریان باعظمـت مقاومـت اسـت. اگـر امـام حسـین (ع) نبودنـد، امـکان تحریـف دیـن وجـود داشـت ولـی بـا وجـود قیام و حماسـه ایشـان دیـن از تحریف مصـون ماند.
مطمئـن باشـید امام حسـین را نمی شـود تحریف کـرد. چـون شـما هرچنـد در حـد خیلـی پاییـن حماسـه عاشـورا را در نظـر بگیرید، از تمـام ابعاد آن باز درس عزت، شـهامت و شـهادت استشـمام می شـود. لـذا معتقـدم بایـد بـه روضه هـای اباعبـدالله (ع) و حرکـت حضرت زینـب (س)با دقت نـگاه کنیـم. بـا ایـن اوصـاف کم کـم جهان اسـلام تفسـیر ایـن روضه هـا را درخواهد یافـت. فعلا ما در مرحلـه اعـلام جهانـی اباعبدالله هسـتیم و ایجـاد وحدت در امــــت اسـلامی و آزادگان عــــالم حــول محور آقـا اباعبـدالله (ع) در اربعیـن مأموریـت فعلی ماسـت.

خبرنگار: حسن فلاح