اختصاصی قدس آنلاین - تشک خوابش تکه های کارتن است و سقفش آسمان. نه کسی رعایتش را می کند و نه خودش می تواند حقوقش را مطالبه کند. ماشین ها زیر گوشش بوق می زنند و او نمی تواند اعتراض کند که صدایش را بیاور پایین. سهمش از دنیا گوشه خیابان است و راهی که می تواند در آن راه برود. قرار بر این است که همینجوری زندگی کنند و البته خیلی هایشان با همین کیفیت هم فقط حق دارند بمیرند. آن هم بی کس و کار و زیر پل یا توی جوی آب. بهشان می گویند کارتن خواب. کسانی که اتفاق نامطلوبی را در شهر رقم زده اند و به گمان برخی چهره شهر را زشت کرده اند. ما هم البته چندان بی نصیب شان نگذاشته ایم؛ سکه ای کنارشان پرتاب یا قیافه مان را به نشانه اینکه از شما بدمان می آید درهم کرده ایم. گاهی هم فقط افسوس خورده ایم که کاری از ما برایشان بر نمی آید.
کارتن خواب ها بزهکار نیستند
در عین حال کارشناسان اجتماعی می گویند برخی کارتن خوابی را مصداق ولگردی می دانند، کاری که به لحاظ قانونی جرم است و قابل تعقیب. اما کارتن خوابی با ولگردی متفاوت است، چون ولگردها بزهکار هستند و کارتن خواب ها فقط به دلیل نداشتن سرپناه، به سکونت در کوچه و خیابان محکوم شده اند. مساله ای که گاهی به دلیل فقر اقتصادی رخ می دهد و گاه هم بخاطر دست زدن به اعمال ناهنجار اجتماع مثل اعتیاد و بالتبع طرد شدن از کانون خانواده. به همین دلیل هم بعضی از شهروندان در برابر کارتن خواب ها موضع می گیرند و به چشم مزاحم یا برهم زننده چهره زیبای شهر به آنها نگاه می کنند.
نگاه هایی که عوض شده است
و دقیقا تا همین اواخر که شهرداری برای سروسامان دادن به اوضاع و احوال شهر، گرمخانه ها را تاسیس کرد و دست به برگزاری مراسمی مثل شب یلدا برای کارتن خواب ها زد مردم نگاه های مشمئز کننده ای به این قشر از اجتماع داشتند.
و اگر حالا در گوشه و کنار پایتخت یا کلانشهرها، هنوز هم کارتن خواب ها را می شود دید بخاطر عدم رغبت خودشان به حضور در گرمخانه ها یا مجمتع هایی مثل بهاران که در تهران در حال ساخت است.
کسی آماری ندارد!
و البته چون آمار دقیقی از این افراد وجود ندارد و محل های حضورشان! نمی شود به سادگی برای سروسامان دادن به ایشان اقدام کرد. مثلا استانداری تهران تعداد این افراد را حدود ۵ هزار نفر اعلام می کند و برخی نهادهای دیگر مثل شهرداری می گوید کارتن خواب های تهران بیش از ۱۰ هزار نفر هستند. و همین منابع هم اذعان می کنند که بیش از ۸۰ درصد کارتن خواب ها مرد هستند و تعداد بانوان بسیار کمتر از ۱۰ درصد.
همچنانکه معاون رئیس جمهور در امور زنان و خانواده طی بازدیدی که از سرای مهربانو ویژه زنان آسیب دیده داشت گفت: «در تهران ۵۰۰ زن کارتن خواب وجود دارد و لازم است به امور آنها رسیدگی کنیم. چهار سال قبل تعداد زنان کارتن خواب ۲۰۰ نفر بود اما به صورت تصاعدی این آمار در حال افزایش است.»
اکبر علی وردی نیا، جامعه شناس و استاد دانشگاه که در مطالعه جامعه شناختی خود به مسئله کارتن خوابی، تجارب جهانی و راهکارهای «بررسی موردی شهر تهران» پرداخته است در تحقیقات خود آورده: «متغیرهای عزت نفس، پیوستگی اجتماعی، پیوستگی مذهبی، پیوستگی با خانواده، باورها، شبکه اجتماعی، فشار عمومی، حمایت اجتماعی، سوء مصرف مواد، خود کنترلی و قربانی شدن بیشترین همبستگی و تأثیر را بر بی‌خانمانی افراد داشته است.»
کارتن خوابی، آسیب شناسی نشده است
او در عین حال به ضعف پژوهش های علمی و مستندنگاری درباره پدیده کارتن خوابی در کشور اشاره کرده و گفته: «به دست آوردن داده های آماری درباره کارتن خوابی برای پژوهشگران اجتماعی بسیار دشوار است و هرچه از کارتن خوابی در کشور می دانیم منحصر به اظهارات متفاوت و متناقض برخی منابع رسمی و غیر رسمی است زیرا نه تنها هیچگونه کار پژوهشی در این زمینه در کشور انجام نشده که نهادهای رسمی نیز به بهانه محرمانه بودن اطلاعات از ارائه داده های به دست آمده در این زمینه به پژوهشگران خودداری می کنند. بنابراین هیچ گونه آسیب شناختی مشخص و درستی درباره کارتن خوابی وجود ندارد که براساس آن برنامه ریزی های اجتماعی انجام شود و این بزرگترین مشکل در راه تحلیل و رفع این معضل است.»
بیشتر کارتن خواب ها معتادند
کارشناسان، کارتن خوابی را بیشتر منحصر به شهرهای مهاجرپذیر می دانند؛ شهرهایی که برای تامین مسکن ساکنان شان دچار معضلات بیشتری هستند. با این حال این افراد درباره هویت کارتن خواب های کشور دسته بندی های متفاوتی دارند. به گفته آنها شماری از کارتن خواب ها افراد فقیر و بی سرپناه هستند که به دلیل بحران اقتصادی و تورم نزدیک ۲۰۰ درصدی قیمت مسکن در سال های اخیر ناچار شده اند به خیابان ها پناه آورند.
البته نوعی کارتن خوابی پنهان نیز برای افراد بی بضاعت وجود دارد. کارگران مهاجری که منزلگاه شان مغازه ها و کارگاه هایی است که به رایگان در اختیارشان گذاشته می شود. و بنا به نظر کارشناسان «اگر کارتن خوابی را نداشتن قدرت و توان مالی برای تامین اقامتگاه تعریف کنیم این دسته از افراد اولین و مهم ترین دسته بی خانمان ها هستند که نیازمند حمایت های ویژه به شمار می روند.»
مردم مخالف حمایت از کارتن خواب ها هستند؟
در کشور ما سه نهاد بهزیستی، شهرداری و نیروی انتظامی متولی اداره امور کارتن خواب ها هستند که در این میان نیروی انتظامی تنها وظیفه جمع آوری کارتن خواب ها را از سطح خیابان ها و اماکن عمومی دارد و شهرداری جز احداث تعداد محدودی خوابگاه شبانه یا گرمخانه، کار دیگری برای کارتن خواب ها انجام نمی داد.
مدیر یکی از گرمخانه های تهران نیز می گوید: « بیشتر کارتن خواب ها یعنی چیزی حدود ۸۰درصد آنها افراد معتاد به مواد مخدر هستند که به انواع و اقسام بیماری های جسمی مبتلا هستند از گال و شپش و آسیب دیدگی استخوان ها و عضلات گرفته تا بیماری های خطرناکی نظیر ایدز و هپاتیت. ما با حمایت نیکوکاران برای درمان بیماری های جسمی و جراحی تعدادی از افراد کارتن خواب اقدام کرده و شماری از آنها را به بستگان و خانواده هایشان تحویل داده است اما چون بیشتر کارتن خوابها معتاد به مواد مخدر هستند مردم رغبت چندانی برای حمایت از آنها نشان نمی دهند.»
خیریه ها برای کمک به کارتن خواب ها مشکل دارند
مدیر یک انجمن خیریه فعال در حوزه کارتن خواب ها نیز می گوید: «مردم نظر مساعدی نسبت به کارتن خواب های معتاد ندارند و حتی با احداث گرمخانه برای این افراد مخالفت می کنند. به عنوان مثال یک نهاد خیریه بخش خصوصی تصمیم داشت در محله هایی که بیشتر در دسترس کارتن خواب هاست مانند منطقه شوش و مولوی، گرمخانه احداث کند که با مخالفت جدی و پیگیرانه مردم منطقه مواجه شد زیرا آنها معتقد بودند ایجاد خوابگاه برای کارتن خواب ها باعث تجمع ولگردها و افراد معتاد در منطقه می شود که این موضوع از نظر آنها ناخوشایند بود. بنابراین نهادهای خیریه برای حمایت از کارتن خواب ها دچار مشکل هستند و نیاز اساسی وجود دارد که روی موضوع کارتن خوابی مطالعه و کارشناسی دقیق صورت گیرد و برنامه ریزی های هدفمند و منسجم در این زمینه انجام شود تا نهادهای خیریه بخش خصوصی نیز با اتکا به این برنامه ریزی ها بتوانند وارد عمل شوند و برای جذب حمایت های مردمی فرهنگ سازی کنند.»
سرقت اموال شهروندان توسط کارتن خواب ها
مخالفت مردم با نگهداری کارتن خواب های معتاد در حالی رخ می دهد که خوابیدن آنها در خیابان ها و پارک های شهر نیز از سوی شهروندان مزاحمت تلقی می شود. چراکه غیر از موضوع نازیبایی شهر دزدی از اموال شهروندان نیز موضوعی است که به سادگی قابل حل و پیگیری نیست.
این برخوردها نسبت به کارتن خواب ها ضرورت فرهنگ سازی درباره پدیده کارتن خوابی را دوچندان می کند؛ پدیده ای که پیش از شهروندان باید حتما مورد توجه و برنامه ریزی دقیق مسئولان واقع شود تا سرگردانی و بلاتکلیفی کارتن خواب ها در شهر بیش از این به آسیب های اجتماعی دامن نزند.
شاید اقدامات اخیر شهرداری در جمع آوری کارتن خواب ها و ایجاد کمپین های مختلف درخصوص رسیدگی به وضع این افراد گامی باشد در جهت رفع مشکلات، هرچند کوتاه مدت و زودبازده. و البته با توجه به اینکه در برخی کشورهای پیشرفته کارتن خواب ها به چشم سربار اجتماع دیده نمی شوند و مسئولان ارشد آنها در ازای واگذاری کانکس های مجهز به کارتن خواب ها، این افراد را وامی دارند تا اجاره بهای سرپناه خود را به صورت کار اجباری و شراکت در خدمات شهری بپردازند اینگونه اقدامات می تواند فتح بابی باشد برای اجماع عمومی و رسیدگی به این آسیب اجتماعی.
مهاجرپذیری، مجاورت با مسیر ترانزیت مواد مخدر عوامل کارتن خوابی در تهران و مشهد
گفته می شود بیشترین کارتن خواب های کشور در استان های تهران، البرز و خراسان رضوی سکونت دارند و آذربایجان شرقی کمترین مواجهه با این پدیده را داشته است. ناظران اجتماعی دلیل شیوع پدیده کارتن خوابی در استان های تهران و البرز را مهاجر پذیری بالا و خراسان رضوی را مجاورت با مرزهای افغانستان و مسیر ترانزیت مواد مخدر و شمار بالای معتادان این استان می دانند.
این در حالی است که جمعیت بسیار کم معتادان به مواد مخدر در استان آذربایجان شرقی را نیز دلیل گرایش پایین تر مردمان این خطه به کارتن خوابی ارزیابی می کنند.
نظر شما