به گزارش «قدس آنلاین»،  مطلب زیر خطبه های آیت الله دکتر رمضانی امام و مدیر مرکز اسلامی هامبورگ در نماز جمعه دیروز است؛

بسم الله الرحمن الرحیم

یکی از مسائل اساسی و مهمی که می تواند در آینده هر انسانی تأثیرگذار باشد، این است که  «دین»  در زندگی بشر چه نقشی دارد؟ و تا چه اندازه ای انسان را به رشد، تعالی و تکامل می رساند؟ و آیا اساساً دین برای جامعه امروز بشری ضرورت دارد، که انسان نتواند بدون آن به حیات خود ادامه دهد؟ یا اینکه دین در زنده ماندن انسان هیچ نقشی ایفاء نمی کند و لذا ضرورتی ندارد که در متن زندگی قرار گیرد! بلکه به دلیل پاره­ای از آثار معنوی که در دین نهفته است، اگر در حاشیه زندگی هر انسانی قرار گیرد کفایت می کند.

نکته بسیار مهم دیگری که در این مسأله وجود دارد این است که، آیا دین یک حقیقت است؟ یا اینکه پدیده ذهنِ بشری است؟ یا به عبارت دیگر یک امر وهمی و خیالی است که بواسطه یک سری عوامل در میان جوامع بشری به وجود آمده است؟ و همچنین بسیاری از پرسشهای دیگری دربارۀ  «دین»  در اذهان بشریت وجود دارد که به نوعی ضرورت دارد هر فرد و جامعه ای ـ خصوصاً در شرائط امروز انسانها ـ از آن آگاه شده و به حقیقت مطلب برسند.

دین، واقعیتی انکار ناپذیر

بدون شک، امروزه دین به عنوان یک واقعیت در جوامع بشری پذیرفته شده است. حتی به واسطه توسعه معنائی و مفهومی، ادیان را به «آسمانی و بشری»  یا  «وحیانی و غیر وحیانی»  تقسیم کرده­اند. و همچنین برخی منشأ ادیان در عالم را به سه نظام و جریان بزرگ بازگشت می دهند، برخی از آنها منشأ هندی دارند مانند:  «هندوئیسم و آئین بودا»  و دیگری منشأ چینی دارد مانند:  «آئین کنفوسیوس ـ آئین دائو»  و سوم ادیانی که منشأ آنها خاور نزدیک است مانند:  «یهودیت ـ مسیحیت ـ اسلام»

روشن و واضح است که معنای لغوی دین نمی تواند ما را به ماهیت و چیستی آن برساند، بلکه برای درک مفهوم دین باید به تعاریف اصطلاحی آن توجّه نمود. لکن دانستن معنای لغوی که در قرآن و روایات زیاد مورد استفاده قرار گرفته، برای فهم بسیاری از موارد به انسان حقیقت جو کمک خواهد نمود.

معنا و مفهوم لغوی دین

واژه دین در زبان ایرانی و سامی لفظ مشترک است و در معانی  «کیش، وجدان، قانون، حق، داوری، آئین و روش»  به کار برده شده است. و در زبان عربی به معنای  «جزا، حساب، اطاعت، تسلیم، حکم و عادت»  استعمال شده است.  همچنین برخی از لغت شناسان زبان عرب، «اطاعت و انقیاد»  را معنای محوری و اصلی دین دانسته و بقیه معانی را از فروعات و مصادیق آن شمرده­اند.

معانی واژه دین در قرآن

در قرآن کریم این واژه بیش از نود بار استعمال شده است، و در معانی  «جزاء و پاداش، طاعت و عبادت، قضا و حکم، عقیده، تسلیم و آئین» به کار رفته است مانند آیات: «مَالِکِ یَوْمِ الدِّینِ؛  (خداوندی که) مالک روز جزاست»،   «الَّذِینَ یُکَذِّبُونَ بِیَوْمِ الدِّینِ؛ همانها که روز جزا را انکار می کنند»،   «وَ مَا أَدْرَاکَ مَا یَوْمُ الدِّینِ؛ تو چه می دانی روز جزا چیست!؟»، «وَالَّذِی أَطْمَعُ أَن یَغْفِرَ لِی خَطِیئَتِی یَوْمَ الدِّینِ؛ و کسی که امید دارم گناهم را در روز جزا ببخشد!»، که واژه­ی  «دین»  در این آیات به معنای  «جزاء و پاداش»  به کار رفته است. و مانند آیه «وَ لَهُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَلَهُ الدِّینُ وَاصِبًا أَفَغَیْرَ اللَّهِ تَتَّقُونَ؛ آنچه در آسمانها و زمین است، از آن اوست؛ و دین خالص (نیز) همواره از آن او می باشد؛ آیا از غیر او می ترسید!؟» و آیه شریفه «قُلْ أَمَرَ رَبِّی بِالْقِسْطِ وَأَقِیمُوا وُجُوهَکُمْ عِندَ کُلِّ مَسْجِدٍ وَادْعُوهُ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ کَمَا بَدَأَکُمْ تَعُودُونَ؛ »،  که این واژه در این آیات به معنای  «طاعت و عبادت»  می­باشد. و مانند آیه «مَا کَانَ لِیَأْخُذَ أَخَاهُ فِی دِینِ الْمَلِکِ إِلَّا أَن یَشَاءَ اللَّهُ؛ او هرگز نمی توانست برادرش را مطابق آیین پادشاه (مصر) بگیرد، مگر آنکه خدا بخواهد!»،  که واژه­ی مزبور در این آیه به معنای  «قضاء و حکم»  به کار رفته است. همچنین واژه­ی دین در آیه شریفه «لَا إِکْرَاهَ فِی الدِّینِ قَد تَّبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ؛ در قبول دین، اکراهی نیست. (زیرا) راه درست از راه انحرافی، روشن شده است»،  به معنای  «عقیده»  و در آیه شریفه «إِنَّ الدِّینَ عِندَ اللَّـهِ الْإِسْلَامُ؛ دین در نزد خدا، اسلام (و تسلیم بودن در برابر حق) است»،  به معنای  «تسلیم»  و درآیه شریفه «لَکُمْ دِینُکُمْ وَلِیَ دِینِ؛ آیین شما برای خودتان، و آیین من برای خودم!»،  و در آیه «أَفَغَیْرَ دِینِ اللَّهِ یَبْغُونَ؛ آیا آنها غیر از آیین خدا می طلبند!؟»،  در معنای «آئین»  به کار برده شده است. همچنین واژه­ی دین در کلام پیشوایان نیز بسیار زیاد و در معانی مختلف به کار رفته است.

مفهوم دین از منظر اندیشمندان اسلامی و غربی

آنچه که ذکر آن لازم و بلکه ضروریست این است که برای  «دین»  معانی اصطلاحی گوناگونی آورده شده و تلاشهای فراوانی صورت پذیرفته است که این تعاریف جامع افراد و مانع اغیار باشند. لکن برخی از پژوهشگران به خاطر اشکالاتی که در هر تعریفی صورت پذیرفته، ارائه تعریف دقیقی از واژه­ی دین را غیر ممکن می دانند. به عنوان نمونه یکی از پژوهشگران به نام:  «دبلیو. سی. اسمیت»  در معنا و غایت دین می گوید: «شاید گستاخانه نباشد که بگویم تاکنون تعریف متقن و مجاب کننده ای از دین ارائه نشده است، و در تعریف دین هیچ تعمیم فراگیر (که همه ادیان را در بر گیرد) عرضه نشده است».

از جمله تعاریفی که برخی از دانشمندان غربی دربارۀ واژه  «دین»  ارائه کرده­اند این است «دین ایمانی است مستقل از حسن و عقل که علی رغم آنها، بشر را به درک امر لایتناهی قادر می سازد». اگر در این تعریف خوب دقت شود ایمان که وصف انسان متدین است، دین نامیده شده و حال آنکه دین متعلق ایمان است نه خود ایمان! ضمن آنکه از جنبه عملی دین در تعریف مزبور غفلت شده است؛ در صورتی­که اعمال دین در یک دین، به اندازه اعتقادات و امور ایمانی، دارای اهمیت است.

تعریفی که علماء و دانشمندان مسلمان از دین ارائه کرده­اند، به معنای اعتقاد به آفریننده ای برای جهان و انسان و دستورهای عملی متناسب با این عقاید می باشد. و به بیان دیگر: دین، به مجموعه ای از عقائد و اخلاق و احکام که از جانب خداوند برای سعادت بشر در دنیا و آخرت قرار داده شده است، گفته می شود. لذا حداقل می­توان گفت در حقیقت دین از دو بخش تشکیل می گردد: ۱ـ عقیده یا عقایدی که در حقیقت به منزله ریشه و اساس دین می باشند.  ۲ـ دستورالعمل های اخلاقی و عملی که متناسب با آن اصول است، که نسبتشان با آن اصول به عنوان فروع و ثمره آن­ها خواهد بود.

سخن پایانی

لازم به یادآوری است برای شناخت صحیحِ دین، باید به منابع اصلی آن مراجعه کرد؛ چراکه می­بایست از متخصصان و دین شناسان نسبت به شناخت دین و منابع آن استفاده نمود. به عنوان مثال در اسلام باید حقیقت معارف اسلام را از قرآن و سخنان پیامبر اکرم(ص) و حضرات معصومین(ع) استفاده کرد. و همچنین باید از کسانی بر این منابع تسلط دارند کمک گرفت.