قدس آنلاین - سهیلا انصاری: مذهب و زیارت اماکن مقدس در هر جامعه‎ای به عنوان یکی از اصلی‎ترین انگیزهای سفر در عصر حاضر است.

شیراز یکی از شهرهای گردشگرپذیر در حوزه گردشگری مذهبی است که می‎تواند نقش بسیار مهمی در گردشگری حلال و همگرایی فرهنگی با جهان اسلام را به معرض نمایش گذارد.

به سراغ «شاپور رستمی» معاون زیارت و گردشگری استانداری فارس رفتیم و در خصوص شرایط میزبانی و توسعه گردشگری مذهبی با وی گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‎آید:

  از نظر شما به عنوان یک فعال در این حوزه، فرهنگ میزبانی در شهرهای زیارتی باید چگونه باشد؟

آداب میزبانی از تأثیرگذارترین عوامل در جذب توریست است و به طور قطع در شهرهای مذهبی، ارزش آن دو چندان می‌شود.

یکی از رسوم زیبای فرهنگ ما میهمانی دادن و میهمان شدن است. در بسیاری از کشورهای دنیا رفتار سرد، خشک و بی‌روح همچنین تأثیر زندگی ماشینی به وضوح در کردارها دیده می‎شود، اما در ایران حتی در دورترین روستاها خونگرمی و میهمان‎نوازی مردمان زبانزد همگان است.

هانری رنه دالمانی (Henri René d’Allemagne) سیاح فرانسوی در زمینه فرهنگ میهمان‎نوازی ایرانیان می‌نویسد: ایرانیان بر این باورند که اگر بر میهمان بیش از ارزش وی ارج ننهی گویی به او توهین کرده‌ای. حس همدلی و انسان‎دوستی و مهرورزی از بارزترین ویژگی‌های این فرهنگ کهن است.

میهمان‎نوازی در فرهنگ اسلام و پذیرایی از میهمان باعث ایجاد انس و آشنایی بیشتر، شرکت دادن دیگران در ثروت خود، احترام و بزرگداشت مردم و گذشت مالی است و اقوامی که بهره بیشتری از این سجیه اخلاقی دارند همواره به آن مباهات و افتخار می‌کنند. این خصلت پسندیده با ظهور دین اسلام و پذیرش آن از سوی مردم در بین جوامع بیش از پیش جاودانه شد.

داشتن اخلاق و رفتار زیبا از سوی شهروندان، مکمل شهر زیباست و مهم‌تر از ایجاد تصاویر زیبا در مقابل دیدگان زائران، نشان دادن تواضع، فروتنی، وفا و صفای برگرفته از اخلاق اسلامی و سیره ائمه معصومین علیهم‎السلام به زائران است.

در هر کشور و منطقه‎ای گردشگرپذیری مهم‌ترین نقش را در توسعه صنعت گردشگری دارد، بویژه کسانی که میزبانی و پذیرایی از گردشگران را بر عهده دارند. با اینکه همه مردم ایران میهمان‌نواز هستند، اما این میهمان‌نوازی در هر منطقه، با توجه به اقلیم و شرایط موجود آن متفاوت است و زنان مهم‌ترین نقش را در پذیرایی از گردشگران دارند، بخصوص اگر این پذیرایی همراه با عزت و احترام فرهنگ اصیل ایرانی - اسلامی باشد. این عاملی متفاوت برای گردشگران خارجی است که خود می‌تواند امتیازی برای ما در جذب گردشگر باشد.

حسی که گردشگر خارجی از نحوه برخورد متفاوت زنان ایرانی دارد، تجربه‌ای تازه برای آن‌هاست، زیرا زنان ایرانی با حفظ اصالت ایرانی - اسلامی خود و با پوشش مناسب از گردشگران پذیرایی می‌کنند. زنانی که حجاب کامل دارند اما لباس‌های محلی زیبا می‌پوشند. این موضوع می‌تواند یک جاذبه پنهان و آشکار برای گردشگران خارجی محسوب شود.

گردشگران خارجی با سفر به هر نقطه ایران از استان فارس گرفته تا آذربایجان، کردستان و خراسان می‌توانند با مشاهده رفتار میزبانان، حسی از آرامش و اطمینان داشته باشند، حتی در جنوب ایران، زنان با نقاب در سطح شهرها و روستاها دیده می‌شوند که به دلیل جلوگیری از آفتاب‌سوختگی است، اما همین نوع پوشش‌خاص برای گردشگران خارجی جذاب است و شاید از این لباس‌ها و پوشش‌ها به عنوان صنایع‌دستی و سوغات نیز خریداری کنند و این خود به اقتصاد آن منطقه و شناساندن فرهنگ آن بوم کمک بسیاری می‎کند. این تفاوت پوشش نشان از تفاوت فرهنگ، آداب و رسوم اقوام ایرانی دارد که خود جاذبه‌ای برای آشنایی بیشتر گردشگران با فرهنگ ایرانی- اسلامی اقوام ساکن ایران دارد. یا به طور نمونه در استان‎های فارس، گیلان و کردستان زنان با پوشش‌های شاد و زیبا اما اسلامی، معرف یک فرهنگ اصیل و ریشه‎دار هستند.

در این میان نکته‌ای که باید مورد توجه قرار گیرد، آموزش و فرهنگ‎سازی است؛ این آموزش هم در خصوص میزبانی و چگونگی مواجهه با گردشگر صدق می‌کند و هم برای گردشگر و احترام به فرهنگ جامعه میزبان باید وجود داشته باشد. ضروری است در کشور بیشتر روی جذب گردشگر تخصصی سرمایه‌گذاری شود، از این رو باید گردشگران خارجی را که به دنبال تجربه‌های فرهنگی و تاریخی هستند با رفتارهای متناسب و انجام زیرساخت‎های لازم جذب کنیم. در عین حال باید به آموزش جامعه میزبان بویژه زنان آن جوامع نیز توجه شود تا فرهنگ بومی ایرانی-اسلامی خود را به بهترین شکل به جهانیان معرفی کنیم.

توسعه گردشگری در هر منطقه‌ای نیاز به توجه به تمام ابعاد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن منطقه دارد، از این رو نقش زنان که بسیار مهم و تأثیرگذار است باید ‌دیده باشد.

مقوله فرهنگ‌سازی گردشگری در میان مردم به عنوان میزبانان، بسیار مهم و حایز اهمیت است اما برای کشور ما که از دیرباز سابقه درخشانی در امر میهمان‎نوازی دارد زمینه‎ها فراهم است و تنها نیاز به آموزش دارد.

 اگر بخواهیم میزبانی از زائران را به لحاظ سابقه تاریخی آن در استان فارس بررسی کنیم، این امر در این استان با وجود آستان قدس حضرت احمد بن موسی الکاظم (علیهما‎السلام) چگونه بوده است؟

بزرگان علم و ادب فارسی همیشه موضوع‎های ارزشمند را به شاخه گلی تشبیه می‌کردند که نیاز به مراقبت و رسیدگی دارد. برخی کشورهای گردشگرپذیر تلاش می‌کنند در صورت هر اتفاقی، فرهنگ گردشگرپذیری آن‌ها خدشه‎دار نشود.

شهر شیراز از زمان‌های دور بخصوص از زمان دیلمیان پذیرای زائران بسیاری برای زیارت آستان مقدس حضرت شاهچراغ علیه‎السلام بوده است، بنابراین از آن زمان تاکنون مردم خونگرم شیراز همواره پذیرای زائران آن حضرت بوده‎اند به گونه‌ای که در میزبانی و پذیرایی از میهمانان، زبانزد و مشهور کشور شده‎اند. این استان با دارا بودن بیش از یک هزار و ۴۰۰ بقعه متبرکه نخستین استان از این حیث به شمار می‌رود، به گونه‌ای که در کنار و مجاور اغلب زیارتگاه‌های استان، آبادی‌هایی برای میزبانی بهتر از زائران بتدریج شکل گرفته و رواج سنت زیارت باعث رونق‎دهی جمعیت بومی آن منطقه شده است.

برای تقویت اقتصاد منطقه زیارتی و فرهنگ میزبانی آن چه راهکاری را پیشنهاد می‌دهید؟

در فرهنگ میزبانی علاوه بر بحث معنویت و ثواب آن می‌توان رضایت‎مندی گردشگران و نیز چرخش اقتصادی به وجود آورد و از فواید اقتصادی آن بهره‎مند شد، در نتیجه نسل‌های آینده را نیز باید برای این مهم تربیت کنیم تا به فرهنگ میزبانی توجه بیشتری داشته باشند.

مردم ایران برای زیارت، هزینه‌های مالی و زمانی زیادی می‎کنند و مبلغی از هزینه‎های زندگی خود را به این مهم اختصاص می‌دهند.

پرداختن به مقوله زیارت یکی از اهداف اصلی بسیاری از مسافرت‌ها محسوب می‌شود، بنابراین تأمین این نیاز مردم، احتیاج به ایجاد زیرساخت‌های فراوانی دارد. گسترش و ترویج فرهنگ به حداقل‎هایی نیاز دارد که این حداقل‌ها در شیراز وجود دارد اما ارتقای آن نیازمند آموزش است. علاوه بر آن زمانی که ما بدانیم معیشت‎مان به وجود زائران و گردشگران گره خورده است به مقوله میزبانی توجه جدی‎تری خواهیم داشت. نمونه این امر کشورهایی همچون مالزی، امارات متحده و ترکیه هستند که گردشگران، رفاه عمومی را در این کشورها به ارمغان آورده‌اند.

رعایت آداب صحیح میزبانی در میزان انتفاع شهروندان از ورود گردشگر، نقش به‎سزایی دارد. یکی از معیارهای اساسی برای بهره‌مندی از ظرفیت گردشگری آن است که میزان ماندگاری زائر را افزایش دهیم. به عبارت دیگر میزان ورود مسافر به یک منطقه یک بحث است و میزان ماندگاری او مقوله‎ای دیگر. هر چقدر زائر و مسافر، مدت زمان بیشتری را برای حضور در یک منطقه انتخاب کند، تأثیر بیشتری بر بازار و اقتصاد آن خواهد داشت، بنابراین باید با فراهم ساختن امکانات رفاهی بیشتر و البته ارزان قیمت‎تر، میزان ماندگاری زائران و مسافران را در شیراز افزایش دهیم.

همچنین می‌توان از ظرفیت‌های دیگر استان فارس همچون محصولات کشاورزی، صنایع دستی، گردشگاه‌های طبیعی، جاذبه‌های تاریخی، میراث فرهنگی و غیره برای جذب بیشتر زائران و نیز افزایش میزان توقف آنان در این استان بهره برد که تمام آن‌ها به نگاه بلندمدت مدیران برنامه‎ریز این منطقه نیاز دارد.

از نظر شما تأثیر شهرداری‌ها و دولت در ایجاد زیرساخت‌های لازم برای میزبانی مناسب از زائران چیست؟

فرهنگ میزبانی، نظام باورها یا تمایلات رفتاری یک جامعه در برابر موضوع گردشگری است؛ اینکه میزبان از ورود گردشگر چه احساسی دارد، در جهت‌گیری باورها و رفتار جامعه میزبان بسیار مؤثر است. یکی از ابعاد مهم صنعت گردشگری، چگونگی برخورد جامعه میزبان با گردشگری است. در موضوع آداب میزبانی در دیگر کشورها مطالعات زیادی انجام شده است و همه کارشناسان اتفاق‎ نظر دارند که کم و کیف صنعت گردشگری مدیون فرهنگ میزبانی مقصد است. نوع برخورد میزبان با گردشگر در تمام ابعاد گردشگری از خرید گرفته تا اسکان، سیاحت و حتی زیارت مؤثر بوده و آثار فرهنگ میزبان بر ذهنیت گردشگر، باعث تأثیرگذاری بر متغیرهایی چون میزان ماندگاری، انگیزه تکرار سفر و توصیه آن به دیگران می‌شود. در اینجاست که تأثیر دولت‌ها و شهرداری‌ها برای ایجاد زیرساخت‌های لازم میزبانی مناسب از گردشگران نمایان می‌شود، زیرا برداشت‌های ذهنی نادرست جامعه میزبان، نه تنها بزرگ‌ترین ضربه را به گردشگری یک شهر یا کشور وارد می‌کند بلکه مانع رشد زیرساخت‌های گردشگری نیز خواهد شد.

در ایجاد یک نهضت اجتماعی، فقط برنامه‌های سازمان‌های دولتی کافی نیست، باید بخش‌های خصوصی نیز فعال شوند. همه متولیانی که به نوعی به حوزه گردشگری مرتبط هستند باید در بخش فرهنگ‌سازی میزبانی فعال باشند و نهادینه‌سازی فرهنگ میزبانی ‏برای گردشگران داخلی و خارجی همراه با آموزش تخصصی شهروندان و برنامه‌ریزی دقیق مدیریتی مهم‌ترین وظیفه ‏مسؤولان است. ‏

* در بسیاری از شهرها و روستاها عاشقان اهل بیت موقوفه هایی را برای بارگاه ائمه طاهرین و بقاع متبرکه اختصاص داده اند به نظر شما موقوفه‌های موجود چقدر در میزبانی از زائران مؤثر بوده است؟

بدون شک یکی از مهم‌ترین عامل ترویج فرهنگ وقف در فارس، وجود همین زیارتگاه‌ها و بقاع متبرکه است. امروز شاهد هستیم که گذشتگان و نیاکان ما، موقوفات زیادی را برای روشن ماندن چراغ امامزادگان مدفون در این دیار به یادگار گذاشته‌اند.

استان فارس دارای موقوفات متعددی است که واقفان خیراندیش به نیات خود بر اعزام زائران به اماکن مقدسه تصریح کرده‌اند. استفاده از این ظرفیت برای ارتقای جایگاه زیارت استان و ترویج اخلاق و رفتار حسنه، سنت زیارت و رونق آن ضرورتی انکارناپذیر است.

همچنین چه بسیار افرادی که به علت مشکلات مالی هنوز نتوانسته‌اند به زیارت اماکن مقدسه مانند حرم امام رضا علیه‎السلام، حضرت شاهچراغ علیه‎السلام، حضرت عبدالعظیم علیه‎السلام و ... مشرف شوند اما با شناسایی، احصا و بهره‌برداری از این موقوفات می‌توان ظرفیت‌های زیارتی را بیش از پیش توسعه داد و در این راستا گام‎های مثبتی برداشت.

همچنین می‌توان از ظرفیت‌ها و درآمدهای موقوفات مرتبط با نیت زائران برای توسعه زیرساخت‌های زیارتی مانند اقامتگاه، هتل‌ها، میهمان‎پذیرها و... برای زائران استفاده کرد.