قدس آنلاین- موسی کاظم زاده: انتخاب شهر تبریز؛ به عنوان شهر جهانی بافت فرش افتخار دیگری برای شهر اولین ها است. به سخن دیگر سال گذشته تبریز از سوی شورای جهانی صنایع دستی به عنوان شهر جهانی بافت فرش انتخاب شده بوده، که در همین راستا نیز در حاشیه برگزاری شورای جهانی صنایع دستی در اصفهان، لوح دائمی به همین منظور توسط رییس شورای جهانی صنایع دستی به این شهر اعطا شده است.

ناگفته نماند، بیش از ۳۵ درصد تولید و صادرات فرش دستباف کشور متعلق به شهر تبریز است و در استان آذربایجان شرقی هم،۵۰۰ هزار نفر به طور مستقیم و غیر مستقیم از صنعت فرش دستبافت امرار معاش می کنند.

نکته قابل تامل در این راستا اینکه، آذربایجان شرقی و در این میان تبریز در گذشته و این روزها یکی از قطب های مهم تولید فرش دستباف در کشورمان ایران عزیز و حتی جهان به حساب می آید، به طوریکه در حال حاضر نیز تعداد زیادی از افراد خانواده در این کلانشهر و به ویژه در مناطق محروم و حاشیه نشین در این صنعت مشغول هستند، و از این رو، تولید فرش در شهر تبریز، به نوعی بیشتر از سوی افراد بیکار و جویای کار و به ویژه توسط زنان و مردان قشر محروم جامعه؛ برای امرار معاش و گذران زندگی صورت می گیرد، که به نظر می آید در سال های اخیر و به خصوص این روزها به دلیل رکود بازار جهانی فرش، فعالان این عرصه غریبانه، با سختی ها و مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می کنند.

بنابراین، انتخاب شهر تبریز به عنوان پایتخت هنر- صنعت فرش جهان و اعطای این لوح دایمی به کلانشهر تبریز، بهانه ای شد تا در گزارش میدانی به سراغ تعدادی بافندگان فرش دستباف این شهر برویم، که دیدگاه و نظرات آنها جای بسی تامل، کنکاش و بررسی بیشتر دارد!؟

روایت اشک‌ ها و لبخند های قالیبافان؛ در شهر اولین ها

بهمن اکبری، یکی از بافندگان فرش دستباف ابریشمی در کارگاهی در محله سیلاب قوشخانه در گفت و گو با خبرنگار قدس با انتقاد از وضعیت نامطلوب افرادی که در این حرفه مشغول فعالیت هستند، در جواب پرسش فارس که شهر تبریز در سال گذشته به عنوان پایتخت هنر- صنعت فرش جهان و اخیرا نیز در این ارتباط لوح دائمی به همین منظور توسط رییس شورای جهانی صنایع دستی به این شهر اعطا شده؛ می گوید: صدها لوح به ممسئولان و دستگاه های متولی داده شود، ولی مشکلات قالیبافان آذربایجان و در راس آنها بافندگان فرش دستباف شهر تبریز هنوز به قوت خود باقی است، و دولت نیز در سال های اخیر هیچ توجهی به بافندگان فرش دستباف نمی‌کند.

او می افزاید: عدم بازرایابی، تحریم ها و رکود در بازارهای جهانی سبب شده قیمت فرش دستبافت به شدت افت پیدا کند و فرش های تولیدی هم در دست تولیدکنندگان باقی بماند و به همین دلیل فعالان این عرصه روز به روز ار تعداشان کم می شود.

قالیبافان آذربایجان؛ غریبانه با سختی ها دست و پنجه نرم می کنند

محمد لطفی، یکی دیگر از قالی باف‌های شهر تبریز نیز که در خیابان کوی پاسداران ساکن است و نزدیک ۱۰ سال در این حرفه فعالیت می کند، می گوید: در گذشته همه اعضای خانواده در این شغل فعالیت می کردیم، ولی امروزه هزینه بالای تولید فرش و عدم فروش باعث شده که فقط خودم و یکی از دخترانم در این حرفه مشغول باشیم، به طوریکه در چند سال قبل ۶ نفز ار اعضای خانواده در این شغول کار می کردند.

وی در ادامه با تاکید بر اینکه بعد از آماده شدن فرش، برای فروش آن باید چند سال منتظر شد، که خریداری پیدا شود، می افزاید: به همین دلیل مردم رغبت چندانی برای کار کردن در این صنعت ندارند و حاضرند کارگری کنند، تا اینکه قالیبافی نکنند.

وقتی رنگ از رخسار فرش تبریز می پرد

این قالیباف شهر تبریز ادامه می دهد: بسیاری از شاغلان این حرفه از روی ناچاری و نداشتن شغل مناسب، تن به این کار می دهند، که این شغل زحمت زیادی دارد، ولی در عوض سود آنچنانی برای قالیبافان ندارد، به طوریکه برخی مواقع به سختی می توان هزینه آن را در آورد، و بعضی از خانواده ها هم به خاطر نداشتن سرمایه برای فعالیت در این صنعت؛ برای پولدارها و دلال‌ها قالی و تابلوفرش می بافند و از این طریق روزگار سپری می کنند، که این مسئله نیز بیشتر فعالان این شغل را آزار می دهد.  

رضا غلامی، ساکن در محله احمد آباد شهر تبریز نیز با انتقاد از کم لطفی و نامهربانی مسئولان و دستگاه های ذی ربط می گوید: هر روز بر مشکلات بافندگان فرش دستباف به دلایل مختلف از جمله رکود جهانی، گرانی مواد اولیه، بیمه، نداشتن صادرات و ... افزوده می شود و به نظر می رسد متولیان و مسئولان این امر کمترین توجه را به تلاشگران این عرصه دارند.

بافندگان فرش دستباف؛ کی گره امید خواهند زد

او با تاکید بر اینکه در صورت حمایت از این قشر، بافندگان با آرامش خاطر بیشتری به تولید فرش می پردازند، یادآور می شود: انتخاب تبریز از سوی شورای جهانی صنایع دستی به عنوان شهر جهانی بافت فرش نیز ایجاب می کند، که متولیان این امر و به ویژه دستگاه های متولی توجه بیشتری به فرش دستباف و توسعه این هنر دیرینه و موروثی مردم این خطه از کشورمان داشته باشند و دولت نیز باید توجه بیشتری به این بخش داشته باشد.

این شهروند شهر تبریز می افزاید: در برخی مواقع فرشی که در این کارگاه با کمک و تلاش چندین نفر بافته می شود، چندین ماه و سال در کارگاه خاک می خورد، تا اینکه با قیمت کم از ما می خرند، که بعضی وقت ها سرمایه ای که برای آن می گذاریم، در نمی آید.

افزون بر آنچه قالیبافان دستباف تبریزی مطرح کردند، نکته قابل تامل و بررسی در این زمینه دیدگاه و نظرات متولیان این امر و در این میان مسئولان است.

بازار تولید فرش تبریز کی سکه می‌شود؟

اسماعیل چمنی مقام عالی استان آذربایجان شرقی هم اخیرا در جلسه شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی آذربایجان شرقی، از تشکیل ستاد حمایت از صنعت فرش دستباف در آذربایجان شرقی خبر داده و گفته که این ستاد سیاست گذاری در زمینه فرش دستباف را به عهده دارد و در صورت همکاری همه تشکل ها در قالب این ستاد، بسیاری از مشکلات موجود رفع خواهد شد.

رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف تبریز، نیز در این ارتباط با تاکید بر اینکه بیش از ۳۵ درصد تولید و صادرات فرش دستباف کشور متعلق به تبریز است و در دنیا هیچ کشوری یارای رقابت با فرش تبریز را ندارد، گفته که بزرگ‌ترین حراجی فرش به عنوان بزرگترین رویداد فرش کشور و حتی منطقه در تهران است، ولی تبریز، با وجود انتخاب پایتخت فرش دستبافت جهان از این موضوع بی نصیب مانده است.

وی  این موضوع را هم یادآور شده که مرکز فرش دستباف ایران باید در تبریز مستقر شود، چرا که نقش بالایی در تولید و صادرات این صنعت دارد و همچنین در سال اقتصاد مقاومتی که فرش دستباف اشتغال بالایی با ۲۰ میلیون سرمایه ایجاد می‌کند، باید حمایت های لازم از قالیبافان و صنعت فرش صورت گیرد.

بافندگان فرش دستباف؛ کی گره امید خواهند زد

قائم مقام سازمان صنعت، معدن و تجارت آذربایجان شرقی، هم گفته که علی رغم تولید ۳۵ درصدی فرش دستبافت کشور، ۸.۵ درصد بیمه قالیبافی متعلق به آذربایجان شرقی است.

غلامعلی راستی همچنین یادآور شده است که سازمان تأمین اجتماعی بیش از ۵۸۰ هزار قالیباف را در کشور بیمه کرده، که بر اساس سهم ۳۵ درصدی سهم تبریز در تولید فرش؛ باید بیش از ۲۰۰ هزار نفر در استان از بیمه قالیبافی استفاده می‌کردند، که متاسفانه بسیار کمتر از این رقم است.

ناگفته نماند؛ در استان آذربایجان شرقی در هر شهرستان یک اتحادیه صنفی تولیدکنندگان و بافندگان فرش دستباف وجود دارد و در مجموع در این استان ۲۱ اتحادیه صنفی فرش وجود دارد. همچنین در این استان بیش از ۱۴۰ تعاونی فعال و غیرفعال فرش شهری و۳۰ تعاونی فرش روستایی تحت پوشش اتحادیه تعاونی های فرش روستایی، فعالیت و تلاش۵۰۰ هزار نفر شاغل در صنعت فرش استان را کنترل و مدیریت می کنند.

قصه رنج و عاشقی قالیبافان در پایتخت هنر- صنعت فرش جهان

افزون بر آنچه گفته شد، فعالان و کارشناسان این عرصه در کل مشکلات موجود در صنعت فرش دستباف کشورمان و در راس آنها در خطه آذربایجان را در سه محور کلی در محور تامین مواد اولیه، خام فروشی مواد اولیه از جمله پشم و نخ به دلالان خارج کشور، تقلب در تولید مواد اولیه مرغوب از جمله نخ ، عدم صرفه اقتصادی در تولید ابریشم و تولید سنتی این محصول، عدم استفاده از تکنولوژی پیشرفته در تولید مواد اولیه از جمله نخ و رنگ و ... ؛ در محور تولید فرش و توزیع، بهره گیری از محیط غیراستاندارد برای تولید فرش، کم توجهی به حقوق و مزایا و بیمه کارگران شاغل در این صنعت پراکندگی قالیبافان و عدم بهره گیری از کارگاه های متمرکز، عدم دسترسی به اطلاعات و نیازهای بازار، عدم توجه به سلیقه مشتریان و ... و در محور توزیع، بازاریابی و فروش، عدم توجه به موضوع تبلیغات و عدم بهره گیری از مکانیسم های فروش سفارشی، عدم رعایت استانداردهای بسته بندی و ارسال فرش، عدم ارائه خدمات مناسب پس از فروش به مشتریان و ... دسته بندی می کنند.

فرجام سخن این که بررسی وضعیت تولید و صادرات فرش دستباف در خطه آذربایجان و در راس آنها تبریز نشان می دهد، که آینده این صنعت در گرو حمایت های لازم و مناسب از سوی دولت و دستگاه های متولی است، چرا که در صورت عدم توجه به چالشها و مشکلاتی که بدانها اشاره شد، در آینده نزدیک با وجود کشورهای رقیب تولیدکننده این محصول در جهان، شاهد افول این صنعت در کشورمان و از دست دادن بازارهای خارجی خواهیم بود.