قدس آنلاین - اگرچه جهاد و قیام در ظاهر، آوردگاهی مردانه است، اما همیشه در تاریخ زنانی بوده اند که به باطن آن کمک کرده و حتی از آن صیانت کرده‌اند؛ از آن جمله است رشادت‌ها و روشنگری‌های مردانه حضرت زینب(سلام الله علیها) که اصلی ترین نقش را در تثبیت و بقای واقعه تاریخ ساز عاشورا ایفا کرده است. به مناسبت فرا رسیدن سالروز ولادت این بانوی ارجمند با دکتر محمدحسین رجبی دوانی، استادیار دانشگاه جامع امام حسین(علیه السلام)، استاد برجسته تاریخ اسلام و صاحب آثاری همچون «کوفه و نقش آن در قرون نخستین اسلامی« و «تاریخ تحلیلی دوران امامت امیر المؤمنین علی(علیه السلام)» به گفت وگو پرداخته‌ایم که به حضورتان تقدیم می‌شود:

تعبیر «کربلا در کربلا می‌ماند، اگر زینب(سلام الله علیها) نبود» به چه معناست و چرا آن بانوی مکرمه چنین نقشی در واقعه عاشورا ایفا کرده اند؟

نقش بی بدیل حضرت زینب کبری(سلام الله علیها) در ماندگاری راه سیدالشهداء(علیه السلام) و رساندن پیام قیام ایشان به جهانیان و تاریخ برای ما بزرگ‌ترین الگو و بهترین میراث از واقعه کربلاست؛ به جرأت می‌توان گفت حضرت زینب(سلام الله علیها) و عملکرد ارزشمند ایشان چه در هنگام واقعه کربلا و روز عاشورا و چه در کوفه و در جمع مردم و حضور در دارالاماره و مقابل ابن زیاد و نیز در شام و مجلس یزید، باعث شد جامعه تکان سختی بخورد و از عمق فاجعه ای که رخ داده، بر خود بلرزد.

مهم آنکه این موقعیت برای امام سجاد(علیه السلام) فراهم نبود، زیرا حضرت زینب(سلام الله علیها) به واسطه زن بودن و اینکه بعضا برخوردهایی که با مردان می‌شود نسبت به بانوان اعمال نمی شود، بهتر توانستند درباره عاشورا و جنایات کربلا روشنگری کنند، زیرا اگر حضرت سجاد(علیه السلام) می‌خواستند همانند عمه شان رفتار کنند، بی‌گمان به شهادت می‌رسیدند، البته حضرت زینب(سلام الله علیها) نیز در معرض شهادت قرار گرفتند، اما با شجاعت و شهامتی حیرت انگیز که میراث پدر و مادرشان(علیهماالسلام) بود و نیز به واسطه رقم زدن حماسه‌ای بزرگ آن هم توسط یک زن، توانستند دشمن را در اوج سرمستی، تحقیر و خوار کنند تا جایی که ابن زیاد فرمان قتل حضرت زینب(سلام الله علیها) را صادر کرد، اما عمرو بن حریث به واسطه اینکه ایشان زن و مصیبت دیده هستند و نباید زنان را برای سخنانشان کُشت و مجازات کرد، آن ملعون را از تعرض به جان عقیله بنی‌هاشم(سلام الله علیها) باز داشت.

همین وضعیت در شام و در مجلس یزید هم رخ داد، اما حضرت زینب(سلام الله علیها) مدبرانه و با شهامت نه تنها پرده از جنایات یزید برداشتند، بلکه مردم را متوجه ماهیت و هدف قیام عاشورا کردند.

درباره احیاگری‌ها و روشنگری‌های حضرت زینب(سلام الله علیها) در روز عاشورا و در بحبوحه کارزار و شهادت امام و یاران ایشان توضیح دهید.

در روز عاشورا پس از شهادت امام، وقتی حضرت زینب(سلام الله علیها) بر پیکر غرق به خون سیدالشهداء(علیه السلام) حاضر شدند، با عزاداری ای حیرت انگیز چنان فضایی از غم و اندوه ایجاد کردند که بنابر نقل راوی (که خبرنگار لشکر دشمن بود) دوست و دشمن با شنیدن سخنان ایشان به گریه افتادند؛ ایشان در این عزاداری‌ها ضمن بیان مقام و جایگاه خاص و برجسته امام حسین(علیه‌السلام) و نسبت ایشان با پیامبر(صلی الله علیه و آله)، در حقیقت زمینه سازان چنین فاجعه‌ای که خائنان و توطئه گران سقیفه بودند را رسوا کردند.

در کوفه هنگامی که به عنوان اسیر وارد شهر شدند، با ایراد سخنان ایشان در جمع مردم، جوی ایجاد شد که مردم بر سر زده و گریستند و گفتند: با دست خود، خویشتن را بیچاره و آخرتمان را نابود کردیم.

سخنان آن حضرت چنان تاثیری بر جای گذاشت که امام سجاد(علیه‌السلام) ایشان را تحسین کرده و فرمودند: «شما دانشمند معلم نادیده هستید». بنابراین با سخنان حضرت زینب(سلام الله علیها) و سپس فرمایشات امام سجاد(علیه‌السلام) مردم به خروش آمده و درصدد یاری اهل بیت(علیهم‌السلام) بر آمدند.

در مجلس ابن زیاد هم وقتی آن ملعون برای شکستن و سوزاندن بیشتر دل اسیران گفت: دیدی خدا عزیزانت را کشت؟ فرمودند: «ما رأیت الا جمیلاً» سپس ادامه دادند: «این‌ها گروهی بودند که خدا شهادت آن‌ها را تقدیر کرده است، بزودی خدا بین تو و آن‌ها جمع و داوری خواهد کرد، در آن روز پیروز و بازنده مشخص می‌شود مادرت به عزایت بنشیند پسر مرجانه.»

و این چنین ابن زیاد را تحقیر کردند و همین جا بود که آن ملعون خواست ایشان را بکشد، اما با وساطت عمرو بن حریث چنین نکرد.

در شام و مجلس یزید آن بانوی مکرمه چگونه خلیفه بظاهر پیروز را شکست دادند و حقیقت عاشورا را برملا کردند؟

در شام هم وقتی یزید سر مقدس سیدالشهدا(علیه السلام) را مقابل خود نهاده و جسارت کرد، ایشان چنان با ابهت سخن گفتند که پیروز ظاهر و باطن اهل بیت(علیهم السلام) و ایشان هستند و یزید مغلوب است، فرمودند: «ای یزید فکر نکن تو کسی هستی که من با تو سخن می‌گویم، این از بد روزگار است که من با تو سخن می‌گویم.»

این چنین سخن گفتن با نفر نخست جهان اسلام به عنوان خلیفه و نیز کل جهان، نشان از شهامت آن بانوی بزرگوار دارد که خلیفه را در اوج احساس قدرت بر زمین می‌زنند.

بنابراین، پس از فضاسازی حضرت زینب(سلام الله علیها) و سپس سخنان امام سجاد(علیه السلام) جو مجلس یزید متشنج شد و مردم عمق فاجعه را دریافتند تا جایی که وقتی یزید به بهانه اقامه نماز مجلس را متوقف کرد، بسیاری از حاضران به عنوان اعتراض مجلس را ترک کردند.

چرا روز ولادت حضرت زینب(سلام الله علیها) به روز پرستار شهرت دارد؟ و آیا می‌توان نقش تأثیرگذار آن حضرت به جهت روشنگری‌ها را به پرستاری بر حضرت سجاد(علیه‌السلام) تقلیل داد؟

حضرت زینب(سلام الله علیها) در واقعه کربلا نقش مشاور، همفکر و همگام را برای امام زمان خود داشتند و در تحمل شدائد پشتوانه ایشان بودند، برای مثال با اینکه زنان محرم دیگری به امام سجاد(علیه السلام) نیز در کربلا بودند(نقل است ایشان با همسرشان در عاشورا حاضر بودند)، اما نقش اساسی در پرستاری بیماریِ مصلحتی را بر عهده گرفتند.

این‌ها اگرچه در ظاهر به عنوان پرستاری است، اما در حقیقت امام شناسی و توجه همه جانبه به امام و امامت است، بنابراین پس از واقعه عاشورا، حضرت زینب(سلام الله علیها) پروانه وار دور امام سجاد(علیه السلام) می‌گردند وگرنه امام سجاد(علیه السلام) با توجه به ظواهر و شرایط به شهادت می‌رسیدند.

وقتی امام سجاد(علیه السلام) در خیمه بستری بودند و در آتش تب می‌سوختند و حتی قادر به ایستادن روی پا نبودند و لشکر عمر سعد به خیمه ایشان رفته و قصد جان حضرت را داشتند، حضور بهنگام حضرت زینب(سلام الله علیها) مانع از شهادت امام سجاد (علیه السلام) می‌شود.

وقتی هنگام حرکت اسرای آل الله به سوی کوفه و از کنار اجساد مطهر شهدا، امام سجاد(علیه السلام) با دیدن پیکر پدرشان(علیه السلام) منقلب و بهت‌زده شدند، حضرت زینب(سلام الله علیها) با بیان حدیثی از پیامبر(صلی الله علیه و آله) موجب رفع بهت و بغض امام زین العابدین(علیه السلام) شدند.

علاوه بر این، وقتی عبیدالله قصد جان امام(علیه السلام) را کرد، حضرت زینب(سلام الله علیها) با چنان غیرت و ایمان نسبت به امام زمان خود آن وجود مقدس(علیه السلام) را در آغوش گرفته و می‌فرماید: باید مرا نیز بکشی که آن ملعون از قصد خود منصرف می‌شود.

در حقیقت با نگاه به سیره پاک و نورانی حضرت زینب(سلام الله علیها) درمی‌یابیم ایشان درس بزرگ ولایت شناسی، امام شناسی و دفاع از امامت و ولایت را که از مادرشان پس از رحلت پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرا گرفتند، در کربلا و قیام حسینی اجرا می‌کنند و پس از حضرت زهرا(سلام الله علیها) به الگوی زن و مرد در شناخت امامت و ولایت و دفاع از امام و ولی تبدیل می‌شوند، گرچه خود یک بانو هستند.

در پایان از تأثیرهای عزاداری حضرت زینب(سلام الله علیها) بر جامعه آن روز و جنبه‌های روشنگری آن هم بفرمایید.

بزرگ‌ترین مصیبت وارده، مصیبت سیدالشهدا(علیه السلام) است و گفته شده هر گاه بر شما مصیبتی وارد می‌شود با یادآوری آن خود را تسلا دهید، یعنی هم بُعد احساسی دارد و هم بُعد روشنگری و بصیرت زایی، بنابراین حضرت زینب(سلام الله علیها) این کار را هم در کربلا کردند و هم در کوفه و شام، حتی می‌گویند در شام با حرکت خود یزید را مجبور کردند اجازه دهد برای چند روز مراسم عزای سیدالشهدا(علیه السلام) برگزار شود. البته از ظواهر برمی‌آید مجالس زنانه بوده و چون مرسوم نبوده زنان مجالس را ثبت کنند، از محتوای آن‌ها خبر نداریم، اما بی‌گمان تأثیرگذار بوده است تا جایی که همسر یزید و زنان بنی امیه در آن مجالس شرکت کرده‌اند.