قدس آنلاین- نواختن طبل و دهل در دربار سلاطین و حکام در زمان های پیش از اسلام برای آگاهی و اعلام عمومی مرسوم بوده است اما نقاره نوازی درحرم مطهر رضوی از اواسط قرن نهم هجری توسط میرزا ابوالقاسم بابر نوه گوهرشاد خاتون به سال۸۶۰ هـ .ق مرسوم شد.

 به جز ایام سوگواری و شهادت ائمه علیهم السلام و دو ماه  محرم و صفر، در شبانه روز دو نوبت دقایقی قبل از طلوع و غروب آفتاب به وسیله نوبت چیان رسمی، طبل و نقاره با آهنگی خاص به صدا در می آید و با نواختن آخرین ضربات، طلوع و غروب خورشید را اعلام می کنند.

هم چنین در اعیاد مذهبی شب و صبح عید و ایام ولادت ائمه(ع) و لحظه تحویل سال نیز نقاره شاد مانی چندین نوبت نواخته می شود.

این آئین در سحرهای ماه رمضان نیز حدود یک ساعت قبل از اذان صبح نقاره نواخته می شود.

نقاره شادمانی بر فراز صحن عتیق

نقاره زنی رسم دیر آشنای مردم مشهد، زائران و مجاوران امام هشتم (ع) است که هر روز راس ساعت مشخصی  انجام می شود و برای آنهایی که در اطراف حرم رضوی هستند به این معناست که باید به حرکت خود شتاب دهند تا به موقع به صفوف فشرده نماز برسند.

نقاره زن ها به جز در هنگامه طلوع و غروب آفتاب در ایامی دیگر نیز بر طبل ها کوبیده و در شیپورهایشان می دمند، از جمله هنگامی که دست های مهربانی حضرت از سر کرامت بر سر بیماری کشیده شده و درد را از تن رنجور او دور کرده و شفایش می بخشد، نقاره‎ها برای اعلام این شادمانی، به صدا در می آیند تا همگان از این خبر آگاهی یابند. 

در شب و صبح میلاد ائمه اطهار (ع) و در هنگامه برگزاری جشن‎های بزرگی چون عید قربان، فطر و غدیر، در زمان تحویل هر سال شمسی نیز نقاره شادمانی نواخته می‎شود.

البته این نوا در ندر سحرهای ماه رمضان ترتیب دیگری دارد به این شکل که مراسم یک نوبت دو ساعت مانده به سحر انجام می شود و بعد از اتمام مناجات مؤذنان به مدت نیم ساعت«نقاره سحر» و یک ربع قبل از غروب آفتاب«نقاره افطار» نواخته می شود.

در گذشته انجام وظیفه نقاره چیان در روزهای عادی، خدمت معمولی و در مواقع خاص و مناسبت ها، به ویژه جشن اعیاد«نقاره خانه عید» نامیده می شد.

و اما نقاره خانه  که با آن کاشی های فیروزه ای زیبایی اش هنگامی که نوای طبل زنان و نقاره زنان از آن به گوش می رسد، چشم زائران را می نوازد، ساختمانی که در بالای ایوان شرقی صحن انقلاب«عتیق» قرار دارد دارای دو طبقه است.

در طبقه زیرین این ساختمان طبل‎ها و شیپورها را می گذارند و طبقه دوم نیز محل استقرار نوازندگانی است که برای رسیدن به فراز این مکان باید هر روز ۱۰۶ پله را پشت سر بگذارند.

ابزار نقاره نوازی مظهر هنر و فرهنگ اسلامی

ابزار و وسایل نقاره خانه که مظهر هنر و فرهنگ مسلمان ایرانی هستندشامل چهار نوع طبل و کرنا و لوازم متعلق به آنها است.

 در واقع نقاره نوعی طبل است که آت نواختن آن دو عدد چوب ساده به طول تقریبی ۱۲۰ سانتی متر و از جنس مس یا برنج است که با دو دست نواخته می شود.

نقاره از دو کاسه بزرگ و کوچک مسی و چدنی ساخته شده است و رویه آن از پوست ضخیم و دباغی شده گاو تهیه می شود.

یکی از طبل ها طبل سرچشنی است، این تغییر ریتم را مدیریت می‌کند و مهم‌ترین ساز این مراسم کهن است که که به عنوان طبل اصلی و توسط سرچاشنی ابتدا تا انتها می نوازد و سه طبل دیگرگاه برگاه«گورگه»، تخم مرغی و ساده «میانه» هستند که پشت بند آن می زنند وتابع ریتم طبل سرچاشنی هستند.

 کرناها هم سازهایی بادی به طول تقریبا یک متر و نیم که تنها دو سوراخ دارند؛ جایی که از آن می‌دمند و جایی که صدا از آن خارج می‌شود، این سازها را از مس یا برنج  ساخته و پس از آن آب کُرم داده‏اند.

نوای نقاره خانه در ذکر غریب الغربا

تاریخ نقاره نوازی در آستان مقدس امام رضا(ع) را اواسط قرن نهم ذکر می کنند، در این باره در کتاب تاریخ آستان قدس آمده است که نقاره‎زنان یازده نفر هستند که به نوبت انجام وظیفه می‎کنند و به آنها «عمله‎شکوه» می‎گویند، این افراد نقاره را به وسیله«طبل» و «کرنا» می نوازند.

طبق آنچه در کتاب تاریخ آستان قدس آمده، کرناها ذکر می گویند و حتی حرکات افراد و کرناها هم برای خودش معنا و مفهوم بلندی دارد و همین باعث می شود که هر بار صدای نقاره زن ها بلند می شود قلب زائران با نوای «رضا جان» کرناها به تپش بیفتد، طبل‎ها البته ذکری ندارند و فقط به عنوان همنواز از شروع تا خاتمه با کرناها نواخته می‎شوند.

در هنگامه غروب و طلوع و مناسبت های مذهبی کرنانوازان به ردیف بر ایوان نقاره خانه می ایستند و طبال‌ها جلوی آنها می نشینند و ترکه‌ به دست، راس ساعت ترکه‌هایشان را بر طبل‌ها فرود آورده و همگام با کرنانوازن می نوازند.

ذکری که در طی نقاره زنی توسط سرنوازان و پس نوازان در جلال و شکوه ضامن آهو نواخته می شود مفهمومی به این مضمون دارد:

 در دور اول: «سرنواز» که سر دسته کرنانوازها است، کرنا را به عنوان سلام به سمت گنبد مطهر رضوی می‎گیرد و می‎دمد: «سلطان دنیا و عقبی علی بن موسی الرضا» و پس نوازان که چهار نفر هستند با هم، پاسخ می دهند: «امام رضا»

سرنواز دوباره با سر کرنا به طرف گنبد حضرت اشاره می‎کند و چنین می‎نوازد:«امام رضا» و پس نوازان جواب می‎دهند:«غریب»

در دور دوم: کرنای سرنواز ذکر می‎کند:«مولی مولی مولی علی بن موسی الرضا» و پس نوازان جواب می‎دهند:«رضا جان»

سرنواز، سر کرنا را به طرف گنبد می‎گیرد و ذکر می‎کند: «یا امام غریب، یا امام رضا»

دور سوم: کرنای سرنواز ذکر می‎کند: «دوران دوران امام رضاست»، در این موقع طبال‎ها به عنوان شادی طبل‎های خود را به صدا در می‎آورند و دوباره سرنواز ذکر می‎کند: «دوران دوران امام رضا، دادرس بیچارگان» و پس نوازان پاسخ می‎دهند: «ای دادرس درماندگان».

موقعی که پس نوازان می‎خواهند کرنای خود را بر زمین بگذارند، سرنواز می‎گوید:«فریاد رس» و سپس همه با هم بر محمد(ص) و آل او صلوات می‌فرستند و همه چیز به او ختم می شود، به عطر سیب زیارت که در فضا می پیچد، به بوی باران و دلتنگی، به دستهای پر از خواهش و به  قلب هایی که در بارگاه او آکنده از امید می تپند.