قدس آنلاین - مستند «اوسیا» درباره قنات «زارچ»، طولانی‌ترین قنات دنیا به طول ۸۴ کیلومتر است که قدمتی نزدیک به ۲۵۰۰ سال دارد و به‌تازگی در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. این مستند از مرگ قنات حرف می‌زند و اینکه این موضوع به بی‌توجهی مسئولان و سبک زندگی نادرست افرادی که بر روی مسیر این قنات زندگی می‌کنند، برمی‌گردد.
کارگردان این اثر، علیرضا دهقان، تاکنون ۱۷ فیلم کوتاه و مستند تهیه کرده و دارای مدرک کارشناسی تئاتر و کارشناسی ارشد پژوهش از دانشکده هنر و معماری و کارشناسی ارشد سینما از دانشگاه هنر است.
«اوسیا» تاکنون ۱۴ جایزه داخلی و خارجی از جمله جایزه بین‌المللی از جشنواره فیلم‌های معماری و شهرسازی استانبول ترکیه دریافت کرده و در تازه‌ترین حضور بین‌المللی‌اش موفق به دریافت بهترین فیلم مستند از جشنواره ترنتون آمریکا شده است.
چه شد که به سراغ موضوع قنات‌ها آن هم قنات زارچ رفتید؟
من متولد یزد هستم و در واقع تا سال‌های نوجوانی را آن‌جا گذرانده‌ام. درشهر کویری مانند یزد مسئله آب خیلی مهم است. شهر یزد و خیلی از شهرهای کویری دیگر در گذشته برای دستیابی به آب از قنات استفاده می‌کردند. درست است که ایران مهد قنات است و در شهر یزد هم قنات‌های زیادی وجود دارد ولی متأسفانه در سال‌های اخیر اتفاقاتی از قبیل عدم لایروبی، خشکسالی، برداشت غیرمجاز از آب‌های زیرزمینی و... باعث شد که این قنات‌ها کم‌کم رو به نابودی بروند. همین موضوع موجب شد که تصمیم بگیرم فیلمی در این باره بسازم. برایم دغدغه بود که چرا ما با سرمایه‌های طبیعی خودمان نامهربانیم. البته از ابتدا هم خواستم بر این بود که مشخصاً سراغ یک قنات خاص بروم تا بتوانم دقیق‌تر به آن بپردازم.
لذا قنات زارچ را انتخاب کردم چون ویژگی‌های متفاوتی داشت، از قبیل اینکه طولانی‌ترین قنات دنیا به طول ۸۴ کیلومتر بود که طی سال‌های مختلف به این متراژ رسیده بود که خودش یکی از جاذبه‌هایی بود که در دل زمین وجود داشت. دیگر اینکه، حیات این قنات مدت‌هاست که توسط فاضلاب منازل و بیمارستان به خطر افتاده است. هرچند هنوز نفس می‌کشد و در سرچشمه آن، آب دارد و خشک نشده است ولی به خاطر همین فاضلاب‌ها و مسدودشدن کانال‌هایش هیچ مقنی‌ای در این مدت نتوانسته وارد قنات شود و آن را لایروبی و مرمت کند. اگر این وضع به همین منوال پیش برود، این قنات در آینده‌ای نزدیک نابود خواهد شد.
آیا باز هم به سراغ سوژه‌های زیست‌محیطی خواهید رفت؟
مستند «اوسیا» صرفا یک کار زیست‌محیطی نیست بلکه یک کار اجتماعی با مضمون زیست‌محیطی است. در پاسخ به سؤالتان هم باید بگویم که بله. این روزها آن‌قدر خبرهای محیط زیستی بدی می‌شنوم که نمی‌دانم راجع به کدام‌یک باید کار کرد. هرچند به دلایلی اخبار بحران‌های زیست‌محیطی زیاد شده و تعدادی از منتقدان دولت که بعضاً خودشان هم در به‌وجودآمدن این شرایط نقش داشته‌اند، پس از سالیان طولانی حالا یادشان افتاده که مسائل محیط زیست را زیر ذره‌بین بگذارند. ولی هیچ‌کدام از این مسائل جدید نیست و دلایل فراوانی دارند. من باز هم دوست دارم بر مسئله بحران آب و مخصوصاً قنات‌ها متمرکز شوم چون جای کار زیادی دارد و می‌شود فرهنگ‌سازی کرد.
ظاهراً مرحله تولید این مستند خیلی طول کشیده است.
بله، چون ما در این فیلم می‌خواستیم جغرافیای قنات در کویر را نشان بدهیم باید فیلمبرداری هوایی انجام می‌دادیم؛ کاری که تأثیر زیادی در این مستند داشت. ولی متأسفانه مجوزهای هوایی، کمی با تأخیر و گاهی هم با سختگیری‌های بسیار صادر می‌شد و در واقع ما ۷ ماه را صرف گرفتن این مجوزها کردیم.
دیگر اینکه، فیلمبرداری‌های عادی و مصاحبه‌ها و اتفاقاتی که برای قنات‌ها می‌افتاد، با افرادی بود که در این باره کوتاهی‌هایی کرده بودند و مصاحبه‌کردن با این آدم‌ها هم کار مشکلی بود. مشکل‌تر از همه، فیلمبرداری در زیرزمین بود که سختی‌های خاص خودش را داشت.
این مستند روایت خیلی پیچیده‌ای ندارد. چرا؟
من سعی کردم روایت این مستند خیلی فرم و ساختاری پیچیده‌ای نداشته باشد. تاکنون کارهای زیادی در زمینه بحران آب ساخته شده است و من فکر کردم این بحران را نباید خیلی پیچیده روایت کرد، چون دوست داشتم این فیلم برای هر قشری قابل درک باشد.
این مستند برای شما به عنوان کارگردان اثر و در میان دیگر آثارتان چه ویژگی‌هایی داشت؟
من تاکنون کارهای زیادی انجام داده‌ام ولی «اوسیا» نسبت به دیگر آثارم یک سری ویژگی‌ها دارد. از جمله اینکه تقریباً موفق‌ترین فیلمم در جشنواره‌های مختلف بوده است. دیگراینکه، زمان زیادی را صرف این پروژه کردم و فکر می‌کنم با توجه به اینکه آخرین کارم نیز بوده، سعی کردم تمام انرژی‌ام را از هر لحاظ برای ساخت این فیلم بگذارم.
چرا برای بیان داستانتان به دنبال یک شخصیت واحد نبودید؟
من در این کار یک سوژه زیست‌محیطی را با اتفاقات اجتماعی که راجع به آن اتفاق افتاده همراه با آدم‌هایی که در بروز این اتفاقات مؤثر بوده‌اند، روایت کردم. این فیلم ۲ شخصیت داشت. یکی، مقنی‌ای بود که سال‌ها برای این قنات زحمت کشیده بود و صدای خاموش کسانی است که دارد تلاش‌هایشان از بین می‌رود. در مقابل، فردی بود که به عنوان مسئول، سؤال‌هایی در این رابطه در مورد او وجود داشت و فکر می‌کردیم از طرف او کوتاهی‌هایی صورت گرفته است. حضور این ۲ نفر در فیلم، داستان را به پیش می‌برد.
ما در مستند نمی‌توانیم قضاوت کنیم و فقط می‌توانیم طرح بحران بکنیم. در روایت این مستند توانستیم قناتی را که در کما است با کاراکترهای مختلفی که جذابیت روایی داشتند و صحبت‌های آن‌ها داستان را به جلو می‌برد و شخصیت‌های‌های فرعی که در این اتفاق سهمی داشتند، معرفی کنیم و بحثمان را به یک جمع بندی برسانیم و بتوانیم برای این قنات کاری انجام دهیم.
این فیلم مستند در آخرین حضور بین‌المللی‌اش موفق به دریافت بهترین جایزه جشنواره ترنتون شده است. کمی از حضورتان در این جشنواره بگویید.
به خاطر محدودیت‌هایی که برای حضور در آمریکا داشتم در این جشنواره شرکت نکردم ولی از طریق ایمیل و گفت‌وگوهایی که داشتم، با این جشنواره در ارتباط بودم.
نظر شما