اسما روانخواه/پژوهشگر اجتماعی

در سال های اخیر توجه به آموزش کودکان در خصوص اهمیت محیط زیست رو به افزایش بوده است چرا که کودکان امروز، بزرگسالان فردا خواهند بود و تعهدشان به محیط زیست می تواند عامل بقای زمین باشد. در خصوص نحوه درگیر کردن و دغدغه مند کردن کودکان نسبت به این مسئله تحقیقات بسیاری نیز صورت گرفته است. در ادامه به تشریح برخی از این اقدامات موثر خواهیم پرداخت:

نخستین گام برای آموزش کودک در این خصوص اختصاص دادن زمان‌هایی برای گشت‌وگذار در طبیعت همراه اوست. کی میلتون، از مردم‌شناسان اجتماعی مشهور در حوزه حفاظت از محیط زیست، در کتاب معروف خود به‌نام طبیعت مهربان به سوی اقلیم عاطفه* می‌گوید: به زندگی‌نامه‌های‌ خودنوشته هر یک از حافظان برجسته و فعال محیط زیست که مراجعه کنید، احتمال این‌که ببینید زندگی‌شان، خصوصا دوران اولیه زندگی‌شان، در تماس مستقیم و مملو از تجربه‌های شخصی از طبیعت بوده بسیار زیاد است.

او شواهد بسیاری برای ادعای خود بیان می‌کند؛ مهم‌ترین آن ها نتایج تحقیق پالمر در اوایل دهه ۱۹۹۰ روی مربیان حفظ محیط زیست در بریتانیاست که از آن ها خواسته شد شخصا شرح زندگی خود را بنویسند و توضیح دهند که چه عواملی بر متعهد گشتن و نگران شدن شان نسبت به مسایل زیست‌محیطی موثر بوده است. یافته‌ها نشان داد ۴۲ درصد پاسخ‌دهندگان تجارب دوران کودکی حاصل از زندگی در محیط‌های باز، گذراندن تعطیلات در مناطق روستایی و حاشیه شهرها و صرف وقت در فضای آزاد را ذکر کرده‌اند. ۴۹ درصد ایشان نیز تماس مستقیم با طبیعت را- نه الزاماً در دوران کودکی-نام برده‌اند که از عوامل موثر در شکل‌گیری نگرش و رفتار آنها بوده است.

میلتون بیان می‌کند که این نوع مطالعات در کشورهای دیگر نیز انجام شده و تجزیه و تحلیل اطلاعات نشان از این دارد که تجربه‌های دوران کودکی در جهان طبیعی و تجربه‌های حاصل از صرف وقت در فضای آزاد به‌طور کلی اهمیتی اساسی در نگرش مثبت زیست‌محیطی دارد.

در واقع بدون لمس مستقیم طبیعت و دیدن زیبایی‌های آن، نمی‌توان از کودک انتظار داشت ارتباطی دوستانه و منطقی با طبیعت برقرار کند. گردش و تفریح در طبیعت پایه اصلی آموزش زیست‌محیطی به کودک و تاثیر در نگرش و رفتار او برای حفاظت از محیط زیست است.

در ادامه پیشنهاداتی برای آموزش برخی مسایل زیست محیطی به کودکان ارایه می‌شود:

کودکان بسیار دوست دارند مانند کارمند وظایف خاصی به آن ها محول شود. می‌توانید کودکتان را به‌عنوان محافظ انرژی در خانه استخدام کنید. این شیوه، علاوه بر آموزش به کودک در خصوص مصرف انرژی در خانه، به شما اطمینان می‌دهد لامپ‌های اضافی و وسایل الکتریکی بدون مصرف در خانه‌تان خاموش‌اند. از طرف دیگر باعث می‌شوید کودکتان نسبت به صرفه‌جویی در انرژی حساس شود.

یکی از مهارت‌هایی که کودک از نظر فکری می‌بایست کسب کند توانایی مفهوم‌سازی و طبقه‌بندی چیزهاست. طبقه‌بندی به کودکان مفاهیمی چون اندازه، شکل، شباهت و تفاوت را می‌آموزد. با تعیین کردن کانتینرهای انواع زباله، به‌منظور بازیافت زباله، کودک را آموزش دهید که بر اساس ویژگی‌هایی چون تر یا خشک بودن زباله، اندازه آن و… هر زباله را در سطل مخصوصش بریزد. با این فعالیت، علاوه بر آموزش کودک برای جدا کردن زباله‌ها و بازیافت آن ها، می‌توان مهارت طبقه‌بندی را نیز به او آموخت.

می‌توان با پرورش گل و گیاه، علاوه بر آشنا کردن او با طبیعت و برانگیختن علاقه‌اش به گل ها و گیاهان، حس مسوولیت‌پذیری را در وی تقویت کرد.

هنگام رانندگی، با کودکتان درباره سوخت ماشین، مصرف آن و تاثیر سوخت‌های فسیلی بر جانداران و گیاهان صحبت کنید. شمارنده میزان مصرف سوخت را به کودک نشان دهید و از او بخواهید میزان مصرف سوخت در هر کیلومتر را به‌دست بیاورد. با این نوع فعالیت‌ها، علاوه بر افزایش مهارت‌های ریاضی کودک، او را نسبت به تاثیر سوخت‌های فسیلی در طبیعت حساس‌تر می‌کنید.

با فرزندتان در برنامه‌های داوطلبانه درخت‌کاری شرکت کنید. با این فعالیّت، علاوه بر درونی کردن اهمیت دادن به طبیعت برای کودک، احساس تعلق به جامعه و همکاری را به او می‌آموزید.در آینده زمین متعلق به کودکان است. باید همواره دانش زیست‌محیطی خودمان را افزایش دهیم و آن را با کودکانمان به‌اشتراک بگذاریم.

 *میلتون، کی، (۱۳۸۲)، طبیعت مهربان به سوی اقلیم عاطفه. رستمی شاهرودی، محمدمهدی. تهران: انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست