فرهنگ/ زهره کهندل: چند روز دیگر تا انتخاباتی سرنوشت ساز باقی مانده است و فضای مجازی، پر از اخبار راست و دروغ درباره نامزدهای دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری است. اخباری که گاه بدون اطمینان از صحت آن در گروه‌های مختلف بازنشرش می‌کنیم. در گفت و گو با دکتر «ناصر فخاری» رئیس دانشکده علمی‌کاربردی گفتمان انقلاب اسلامی‌ و استاد دانشگاه به بررسی شایعه شناسی در فضای مجازی پرداختیم.

در روزهای تبلیغات انتخاباتی، بازار شایعات داغ است بویژه در فضای مجازی، مردم چطور باید به توانمندی شایعه شناسی در این فضای دست یابند؟

ابتدا بپذیریم که فضای مجازی یک فضای افسارگسیخته و مدیریت نشده است که پاسخگوی اخباری که در آن منتشر می‌شود، نیست بنابراین اصالتا قابل اتکا نیست مگر اینکه بتوانیم اخبار و اطلاعات را از منابع مختلف با هم تلاقی دهیم و از جناح‌ها و گروه‌های مختلف، منابع خبری را بررسی کنیم تا بتوانیم از دل آنها، حرف درست را از نادرست را تشخیص کنیم. هرچه به انتخابات نزدیکتر می‌شویم، هیجانات افزایش می‌کند، وقتی شایعات منتشر می‌شود فرصت تکذیب و تحقیق درباره آن وجود ندارد پس به آنها اتکا نکنیم و به منابع خبری موثق رجوع کنیم. منابع خبری موثق، خبرگزاری‌ها و رسانه‌های مکتوبند که شخصیت حقوقی آنها مشخص است و قاعدتاً پاسخگوی اخباری که منتشر می‌کنند، هستند. مهمتر از همه اینکه نامزدها در برنامه‌های تلویزیونی صحبت می‌کنند، آنجا از خودشان دفاع کرده و حرفهایی را هم در مقابل هم می‌زنند، شناخت شخصیت آن افراد، نحوه بیان و اطلاعاتی که می‌دهند، قابل قضاوت‌تر است تا اینکه در فضای مجازی به دنبال اطلاعاتی از آنها باشیم چون بخشی از این اطلاعات شایعه و کذب است.

انتشار این شایعات چه تبعاتی دارد؟

ببینید وقتی خبر شایعه و دروغی منتشر می‌شود از 100 درصد افرادی که آن خبر را دیده‌اند، در بهترین حالت 20 درصد تکذیبیه آن خبر را می‌بینند. گاهی یک خبرگزاری، خبری را منتشر می‌کند و بعد می‌گوید ببخشید اشتباه شد و تکذیبیه اش را منتشر می‌کند در حالیکه 80 درصد مردم تکذیبیه را نمی‌بینند. مردم، این روزها به دنبال کسب اطلاعات و اخبار از فضای مجازی نباشند. اگر به فضای مجازی و خبرگزاری‌ها هم مراجعه می‌کنند یک خبر را از منابع مختلف و گاهی با منافع متضاد، دریافت کنند. مردم تلاش کنند این روزها را با آرامش سپری کنند و اصل حرف را از زبان نامزدها بشنوند، نوع بیان و برنامه‌هایی را که نامزدها ارائه می‌دهند ملاک ارزیابی و انتخاب قرار دهند.

ضمن اینکه هرچه دروغ در این فضا بزرگتر باشد، قابل باورتر است؟

بله چنین قاعده‌ای وجود دارد که می‌گویند هرچه دروغ بزرگتر باشد علاقه‌مندی به باورپذیری آن بیشتر است بنابراین کسی که شایعه‌‎سازی می‌کند آنقدر اغراق‌آمیز آن را بیان می‌کند که مردم طبق ضرب‌المثل گذشته می‌گویند تا نباشد چیزکی، مردم نگویند چیزها، پس اگر اینقدر هم بزرگ نباشد حتما چیزی هست در حالیکه آن خبر می‌تواند از ریشه درست نباشد. این عادت ماست که دوست داریم حرفهای باورنکردنی را بپذیریم و آنقدر برایمان هیجان‌انگیز است که دوست داریم به سرعت آن را منتشر و بازنشر کنیم تا بگوییم من به عنوان اولین نفری بودم که این حرف باورنکردنی را به دیگران گفتم. در واقع افراد در بازی لجام گسیخته فضای مجازی، گرفتار می‌شوند و این دروغ آنقدر تکرار می‌شود که فکر می‌کنیم حتماً صحت دارد در حالیکه اساس آن ممکن است دروغ باشد. گاهی وقتی تهمتی به فردی زده می‌شود باید به منابع حامی ‌آن فرد هم مراجعه کنیم تا ببنیم آنها در دفاع چه گفته‌اند. رجوع به منابع متضاد و مختلف در این عرصه بسیار مهم است. البته این روزها، مسئولیت اجتماعی افراد هم اهمیت دارد. اگر مسئولیت اجتماعی نداشته باشیم و نخواهیم که آگاهی مان را بالا ببریم، سواد رسانه‌ای هم نمی‌تواند به ما کمک کند. باید این اصل را بپذیریم که این روزها، روزهای سرنوشت سازی است و باید آگاهانه تصمیم بگیریم. قرآن بر تحقیق و صحت یابی بسیار تأکید دارد. مقدمه عمل به این مهم هم پذیرش مسئولیت اجتماعی است که در صورت کذب بودن خبری، اجازه انتشارش را در سطح جامعه ندهیم.

با این حجم گستره بازنشرها می‌توان گفت به تعداد کاربران فضای مجازی، رسانه داریم؟

همینطور است و این تکلیف ما را دشوارتر می‌کند. باید بپذیریم که در مقطع فعلی، سرنوشت چهارسال آینده کشور در گروی تصمیمی‌هست که می‌گیریم این با هیجان، شوخی و حب و بغض‌های شخصی، نتیجه خوبی ندارد. این تصمیم برای کسانی که رأی اولی هستند، در داشتن یا نداشتن شغل و فراهم شدن شرایط ازدواجشان در سالهای آینده، مؤثر است.

چه توصیه ای به کاربران فضای مجازی در این روزهای انتخاباتی دارید؟

توانایی همه نامزدها نسبی است، هیچکس نمی‌تواند معجزه کند و گره از همه مشکلات کشور بگشاید و نه اینکه کسی برای ظلم و خیانت به کشور آمده است. مردم به عملکرد گذشته نامزدها توجه کنند و وعده‌هایی که داده اند. هر کسی در هر مسئولیتی که داشته چقدر به عهدی که با مردم داشته وفادار بوده و توانسته به وظایفش عمل کند. اینکه مردم را از آینده بترسانیم مشکلی را حل نمی‌کند. مردم ببینند که پاسخ مشکلاتشان را در کلام چه کسانی می‌بینند و آیا عملکرد گذشته آنها این پاسخ را تأیید می‌کند یا نه؟ مردم با علم به این موضوع می‌توانند تصمیم درستی بگیرند. هر کدام از این نامزدها که روی کار می‌آیند باید منافع ملی را تامین کنند تا همه ذینفع آن باشند بنابراین مردم خودشان را هیزم آتش جناح‌های سیاسی نکنند و بهترین تصمیم را بگیرند.