مریم احمدی شیروان: همزمان شدن ماه‌های گرم سال با ماه مبارک رمضان و این پرسش که چرا در این فصل گرم سال نباید چیزی خورد و یا نوشید، یکی از چالش‌های ذهنی فرزندان ما خواهد بود. در گفت‌وگو با محمدرضا سلیمانی ، مدرس دوره‌های سبک زندگی اسلامی و پژوهشگر علوم قرآنی، از جذابیت‌های ماه رمضان پرسیدیم  و اینکه چگونه می‌توان از این جذابیت‌ها برای انتقال مفهوم مقدس روزه به کودکان و نوجوانان استفاده کرد.

 گام به گام تا رسیدن به تربیتی دینی

این مدرس سبک زندگی اسلامی با بیان اینکه مراحل تربیت دینی را می‌توان در پنج بخش مورد بررسی قرار داد، می‌گوید: ابتدا باید تلاش کنیم فرزندان خود را با فضایی که در ماه‌های مختلف قمری و مناسبت‌های آن وجود دارد، مأنوس‌تر کنیم، به طور مثال اعیاد شعبانیه، ماه رمضان و ماه محرم. راه‌های ایجاد این حس می‌تواند شرکت در مراسم‌ها یا صحبت از مناسبت‌ها در جمع خانواده باشد. پس از آن باید کم‌کم از انس موجود برای تبدیل این حس به عادت‌های دینی استفاده کرد. در طول ماه رمضان از فرزندان بخواهید هر قدر دوست دارند به عنوان صدقه در این صندوق ذخیره کنند. در پایان ماه رمضان آن مبلغ را هر چند به ظاهر اندک، به اتفاق ایشان به یک صندوق صدقات در شهر یا یک مرکز خیریه منتقل کنید فرزندان ما نباید به مفهوم منفی قضیه عادت به فعالیت‌های دینی داشته باشند. پس از تبدیل شدن انس به عادت باید در راستای ایجاد معرفت دینی تلاش کرد. ایجاد معرفت، فرزند شما را یاری خواهد کرد تا در مقابل تندبادهای شبهه و انحراف مقاومت کند و سست نشود.

سلیمانی اضافه می‌کند: اگر این اقدام‌ها به خوبی انجام شده باشد، معرفت درونی به جلوه بیرونی هم سرایت کرده و فرد، ظاهری دینی نیز خواهد داشت و به دنبال آن شبیه قطاری که در ریل درست قرار گرفته باشد، فرزند شما به صورت خودجوش وظایف دینی خود را انجام می‌دهد.

 ماه رمضان، ماهی سراسر جذابیت

این پژوهشگر علوم قرآنی ماه رمضان را ماهی جذاب برای کودکان و نوجوانان دانسته و می‌گوید: تغییرات به‌وجود آمده در رفتار بزرگ‌تر‌ها برای کودکان جذاب خواهد بود. اینکه 11 ماه سال خانواده در سه وعده غذا صرف می‌کرده و در ماه رمضان این وعده‌ها کاهش پیدا کرده و علاوه بر آن زمان صرف غذا هم تغییر پیدا کرده، سؤال برانگیز و جذاب است. خانواده‌ها باید تلاش کنند از این وجه ماه رمضان حداکثر استفاده را ببرند و از خلاقیت خود برای هضم راحت‌تر این تغییرات بهره‌برداری کنند.

وی با اشاره به سحر‌ها و افطارها اضافه می‌کند: یکی از تغییرات ملموس در زندگی، بیدار شدن در زمان سحر و صرف غذاست. باید تلاش کرد که سحر را با جذابیت‌های شیرین به کام فرزندان چشانید. سحر پر از سکوت و راز است. به طور مثال اگر امکانش وجود دارد، می‌توان فرزند را روی پشت بام یا یک فضای باز برد و به آسمان شب نگاه کرد. یا از داستان‌هایی که اهمیت سحر را بیان می‌کند، استفاده کرد. بیدار شدن در وقت سحر شاید برای برخی کودکان آزاردهنده به نظر برسد، اما لذت همراهی با خانواده و حس بزرگ شدن و در کنار پدر و مادر کارهای دینی انجام دادن، قطعاً سختی بیدار شدن را ساده‌تر می‌کند. پس از اذان مغرب و زمان افطار نیز هنوز ذهن جستجوگر فرزند شما به دنبال پاسخ است که چرا قبل از زمان وعده شام قرار است غذا بخوریم و چرا تا الان صبر کردیم و... سعی کنید به جذابیت‌های افطار با خوراکی‌های وسوسه برانگیز آن بیفزایید. با نزدیک شدن به زمان افطار ممکن است، افت قند داشته باشید و کم حوصله، لطفاً خود را کنترل کنید تا شیرینی افطار را برای خود، همسر و فرزندانتان حفظ کنید. ندای اذان و دعا کردن سر سفره افطار و کنار هم قرار گرفتن آن به جذابیت‌های سفره افطار خواهد افزود. خیلی مناسب است که از نعمت همجواری با اماکن مقدس استفاده کرده و با توجه به فصل گرم سال در وعده افطار تنوع ایجاد کنید. حتی می‌توانید با فراهم کردن زمینه‌های لازم افطار را در پارک نزدیک منزلتان صرف کنید که برای فرزند شما با خاطرات بازی و تفریح همراه شود.

مفاهیم زیبای رمضان در ذهن کودک

این مدرس سبک زندگی اسلامی می‌گوید: با نزدیک شدن به اواخر ماه رمضان، به ایام شب‌های قدر نزدیک می‌شویم. بیدار ماندن تا سحر و دعا و نیایش و اینکه پدر و مادری که قبلاً اصرار بر خواب به موقع داشتند در این ایام اصراری که ندارند هیچ، تشویق می‌کنند فرزندشان همراه آنان باشد، برای او جذاب خواهد بود. درست است شب‌های قدر دارای ابعاد معنوی خاص است، امّا اگر اوقاتی از این شب را با فرزند خود بگذرانید و داستان اتفاقات شب قدر را با ایشان مرور کنید و از فضائل این شب و شخصیت علی(ع) مطالبی را ارائه کنید، قطعاً اجر این اقدام‌ها نزد پروردگار محفوظ خواهد بود.

انتهای ماه رمضان به عید فطر ختم می‌شود. سلیمانی با اشاره به بزرگ‌ترین عید مسلمانان که ارتباطی با هیچ یک از ائمه و اتفاقات پیرامون ایشان ندارد، توضیح می‌دهد: عید فطر جشن بندگی است و پایانی شکوهمند بر یک ماه ابراز بندگی در پیشگاه خداوند متعال، سعی کنید این مفهوم را در ذهن فرزند خود حک کنید و از اهمیت آن با او سخن بگویید.

در ماه مبارک رمضان، معمولاً رفتارها در جامعه دارای یک وحدت رویه خاص می‌شوند، در ساعات منتهی به اذان مغرب خیابان‌ها شلوغ هستند و همه در حال رساندن خود به خانه یا میهمانی. این تغییرات معنادار را برای فرزند خود شرح دهید و فرصت مقایسه به او بدهید. در فرایند رفتارسازی جامعه را بررسی و به فرزند خود یادآوری کنید که ماه رمضان بدون صرف هزینه‌های خاص یک ابزار مهم برای فرهنگ‌سازی برخی امور است. با حاکم شدن جو ماه مبارک رمضان مردم با هم مهربان‌تر هستند، حرمت زبان روزه بودن نزد مردم هنوز ارزشمند است و طبق همین حرمت یکدیگر را در امور مختلف یاری می‌کنند تا فشار فیزیکی روزه برای طرف مقابل کمتر شود.

 میانبرهایی برای همدلی و همیاری بیشتر

این استاد دانشگاه میانبرهایی برای همیاری و همدلی بیشتر کودکان و جوانان با خانواده دارد و توضیح می‌دهد: اگر فرزند شما در وقت افطار یا سحر با شما مشغول صرف غذاست، او را با نام کوچک دعا کنید. مثلاً بگویید: «خدایا حمید آقای ما رو حفظ کن، خدایا همیشه در کارهاش موفق باشه و سلامت». شنیدن این دعاها به اسم، اهمیت دعا و لطافت آن را منتقل می‌کند، ضمن اینکه در ذهن فرزند شما برای چندمین بار تداعی خواهد شد که چه قدر جوانب مختلف کاری و اخلاقی او برای شما مهم است.

علاوه بر آن می‌توانید یک صندوق صدقه به صورت کاردستی درست کنید و در طول ماه رمضان از فرزندان بخواهید هر قدر دوست دارند به عنوان صدقه در این صندوق ذخیره کنند. در پایان ماه رمضان آن مبلغ را هر چند به ظاهر اندک، به اتفاق ایشان به یک صندوق صدقات در شهر یا یک مرکز خیریه منتقل کنید.

سلیمانی در ادامه می‌گوید: در امور مربوط به ماه رمضان مثل سفره افطار یا سحر از ایشان کمک بگیرید. به آنان مسئولیت بدهید و بابت انجام آن تشکر کنید. اگر فرزند شما در منزل است و هنوز به دبستان یا پیش دبستانی نمی‌رود در حد توان او را در گوش دادن به ترتیل‌های قرآن که از صدا و سیما پخش می‌شود، همراه کنید. قصه‌گویی را در ماه رمضان بیشتر کنید. داستان‌هایی از روزه، اهمیت آن، حرمت ماه رمضان و شب‌های قدر برای او بگویید، زیرا قصه همیشه جذابیت خود را برای ما داشته و دارد.

در ضمن باید مراقب بود که تغییر در تغذیه ما باعث نشود به اجبار تغذیه فرزندان ما نیز تغییر کند. قطعاً نیازهای غذایی والدین و فرزندان یکسان نیست.

سلیمانی در پایان تأکید می‌کند: از بستر عادت‌های مثبتی که در طی ماه رمضان ایجاد می‌شود، مثل مهربانی بیشتر، سعی در کمک کردن، همراهی در عبادات و... به نحو احسن استفاده کنید. می‌توانید با هدیه و تشویق‌های کلامی و غیرکلامی بچه‌ها را تشویق کنید این عادات و رفتارها را در ماه‌های آینده نیز ادامه دهند.