معارف- طیبه مروت: برپایی کنسرت هواداران حسن روحانی در روزهای پایانی هفته گذشته، با اما و اگرهای فراوانی همراه بود. واکنش سریع و صریح به این رویداد را آیت الله علم الهدی؛ نماینده ولی فقیه در خراسان رضوی در خطبه‌های نماز جمعه داشت. امام جمعه مشهد در سخنانی ضمن اشاره به حرمت شهر مشهد به عنوان حریم امام رضا(علیه السلام) به آیه ای از سوره اسرا استناد کرد که درباره حریم مسجد الاقصی سخن گفته است. این نخستین موضع گیری امام جمعه مشهد در این ارتباط نیست و همواره سخنان وی با واکنش چهره‌های سیاسی و فرهنگی روبه رو بوده است. چرایی صحت و صدق کلام نماینده ولی فقیه در استان خراسان رضوی را در گفت وگو با حجت الاسلام دکتر عباس نصیری فرد، معاون بین الملل اتحادیه جهانی اساتید مسلمان و عضو کارگروه سبک زندگی شورای عالی انقلاب فرهنگی بررسی کردیم.
خطبه‌های نماز جمعه هفته گذشته آیت‌الله علم الهدی باردیگر به مسئله برپایی کنسرت در مشهد اشاره داشت. ایشان اما این بار به آیه‌ای از سوره اسراء اشاره داشت که به حریم مسجدالاقصی در قرآن ختم می‌شود. آیا تفسیر این آیه موجب حریم بندی برای شهرهای مذهبی مثل مشهد می‌شود؟
- آیت‌الله علم‌الهدی از جایگاه یک عالم دینی در اظهار نظری پیرامون عدم برگزاری کنسرت به حفظ حرمت حریم امام رضا(علیه السلام) استدلال کرده و متذکر شدند حریم امام رضا(علیه السلام) در حرم خلاصه نمی شود، بلکه شهر مشهد حریم امام هشتم(علیه السلام) است. به نظر می‌رسد ایشان در جایگاه بیان حکم(حلال و حرام) نیستند که گفته شود اجرای موسیقی در مشهد حرام است، اما در تهران حلال است، بلکه ایشان اشاره به حفظ حریم امام دارند. در واقع ایشان برگزاری کنسرت را در مشهد نهی می‌کنند، نه اینکه گفته شود برگزاری کنسرت در مشهد حرام است. فرق است بین حکم به حرمت با نهی و ممنوعیت.
اینکه آیا به لحاظ حقوقی این امکان وجود دارد یک شهری از قوانین حاکم در کشور مستثنا شود و فعالیت و کارهایی که در دیگر شهرهای کشور انجام می‌پذیرد، در یک شهر ممنوع باشد؟
نهی برگزاری کنسرت بدین جهت است که ممکن است در کنسرتی که در حریم امام رضا (علیه السلام) انجام می‌شود، رفتارهایی شود که آن رفتارها به لحاظ شرعی حرام باشد. مانند موسیقی ای که آمیخته به غناست، یا اختلاط دختر و پسر و سر برهنه شدن دختران، که این‌ها حرام است. البته ممکن است همین رفتار در شهرهای دیگر هم انجام شود و آنجا هم حرام است که باید نهی شود، اما این فعل حرام وقتی در حریم امام معصوم اتفاق بیفتد، حتماً باید به جهت حفظ حرمت امام جلوگیری شود که در محضر امام معصیت انجام نشود.
البته ناگفته نماند اینکه آیا ما چیزی به نام حریم امام رضا (علیه السلام) داریم یا نه، بسته به مبنای استدلال و نوع نگرش و بینش انسان به آن موضوع است.
اگر از جایگاه شأنیت امام معصوم (علیه السلام) که در زیارت جامعه کبیره به آن اشاره شده است به موضوع نگاه کنیم، گستره معرفت شهودی هر فرد، مقیاس اعتقاد او به این آموزه دینی است که امام معصوم زنده و مرده ندارد. همان گونه که در زیارتنامه امام رضا (علیه السلام) می‌خوانیم: اشهد انک تسمع کلامی و ترد سلامی، شهادت می‌دهم که کلام مرا می‌شنوی و سلام مرا جواب می‌دهی. به همین جهت است که در سیره بزرگان و عالمان دین مشاهده می‌کنیم هر چه آنان به تکامل بیشتری دست یافته‌اند، خضوع و خشوعشان در برابر امام بیشتر بوده است. به عنوان نمونه در احوالات علامه طبرسی (ره) گفته شده است که ایشان هر موقع می‌خواست در شهر مشهد استراحت کند، پاهایش را به سمت حرم امام رضا(علیه السلام) دراز نمی‌کرد. آیا این رفتار مؤدبانه که بر اساس شهود قلبی این عالم جلیل‌القدر صورت می‌پذیرد، غیر این است که ایشان شهر مشهد را حریم امام رضا (علیه السلام) می‌داند؟
آیت الله علم الهدی می‌گوید، مشهد یک استثنای عرفی دارد. عرف چه اندازه در تعیین حدود شرعی مؤثر است؟
ببینید بنده پیشتر هم عرض کردم فرق است بین حرمت و ممنوعیت، هر حرامی ممنوعیت دارد؛ اما هر ممنوعی حرام نیست. ممکن است به دلایل متعددی حتی غیر از دلایل شرعی یک چیزی ممنوع باشد و یکی از ملاک‌های ممنوعیت می‌تواند عرف باشد. البته عرف عقلا نه عرف کوچه و خیابان، بنابراین، عرف عقلا قائل به این است که شهر مشهد حریم امام رضا (علیه السلام) است. پس برخی رفتارها به جهت حفظ حرمت امام نهی شده است. اگر چه این رفتارها در شهرهای دیگر اشکال ندارد، یعنی همان عرف قائل به عدم اشکال است. بنابراین سخن بر حفظ حرمت است نه حلال و حرام. بر اساس اعتقادات مذهبی عرف هم معتقد است باید حرمت امام رضا(علیه السلام) در حریم امام یعنی مشهد الرضا حفظ شود و استدلال آیت‌الله علم الهدی به اینکه شهر مشهد حریم امام رضاست، کاملا منطبق بر عرف است.
حتی ما در ورودی شهر مشهد جایی داریم به نام تپه سلام، که فاصله زیادی هم تا حرم دارد، از گذشته‌های دور زائران وقتی به آن نقطه می‌رسیدند و گنبد و گلدسته امام را مشاهده می‌کردند؛ توقف می‌کردند و با یک مراسم و آیین خاصی سلام می‌دادند و اذن دخول می‌خواندند، آن وقت به سمت حرم حرکت می‌کردند و از تپه سلام به بعد مردم احساسشان بر این بود که دیگر وارد حریم امام رضا(علیه‌السلام) شده‌اند.
اگر از منظر حقوقی و شهروندی به مسئله نگاه شود، همان گونه که برخی گفته اند که اگر شهر مشهد حریم امام رضا(علیه السلام) است و نباید در آن کنسرتی برگزار شود، پس مردم مشهد اگر بخواهند از موسیقی زنده بهره ببرند چه باید بکنند؟
البته معلوم نیست که آیا مردم مشهد اصولاً این استدلال را قبول دارند یا نه؟ یقیناً مردم مؤمن و متدین مشهد حاضر نیستند حریم امام رضا (علیه السلام) شکسته شود. وقتی فردی در شهری سکونت می‌یابد و در آن شهر از ناحیه حاکمیت قوانین خاصی مقرر می‌گردد، یک روندی است که در کشورهای جهان هم وجود داشته و موضوع جدیدی نیست.
مثلاً در ایالات متحده آمریکا برخی مناطق به عنوان مناطق خشک الکلی محسوب می‌شوند و دارای قوانین منع فروش یا مصرف عمومی مشروبات الکلی به طور کامل یا جزئی هستند، در یکی از شهرهای ایالت کالیفرنیا، استعمال دخانیات حتی در حیاط خلوت خانه خودتان جرم محسوب می‌شود. با اینکه در بسیاری از نقاط جهان استعمال دخانیات در معابر و اماکن عمومی ممنوع است، اما بر اساس این قانون سیگار کشیدن در هر نوع محوطه باز حتی ملک خصوصی می‌تواند تحت پیگرد قانونی قرار گیرد.
در ایالت کالیفرنیا، برگزاری جلسات مطالعه انجیل در خانه‌ها با حضور دوستان و آشنایان بدون کسب مجوز از مقام‌های رسمی ممنوع است. بر این اساس فرد خاطی ابتدا ۳۰۰ دلار و سپس در هر بار تکرار این جرم ۵۰۰ دلار جریمه خواهد شد. در روآتای ایتالیا، عبور افراد غیرمسیحی از ۲۰ متری کلیسا ممنوع است، اما عبور بزرگراهی از فاصله ۱۵ متری کلیسای آن منطقه موجب دردسر پلیس شده بود، زیرا امکان توقف خودروها در آن منطقه بزرگراه برای چک کردن مسیحی بودن یا نبودنشان وجود نداشت. آیا این قوانین آن هم در کشورهای به اصطلاح مترقی مخالف حقوق شهروندی نیست؟
برخی استدلال می‌کنند چگونه ممکن است اجرای موسیقی در یک شهر حرام و در شهر دیگر حلال باشد.؟
به لحاظ فقهی حرمت یا حلّیت موسیقی به محل اجرای آن بستگی ندارد که بگوییم اجرای موسیقی در مشهد حرام، اما در تهران حلال است، بلکه ممانعت از اجرای کنسرت در مشهد مقدس به جهت تأکید بر حفظ حرمت امام رضا (علیه السلام) است. وقتی شهری حریم حرم شد، پس حرمت آن باید حفظ شود. آیا نمی شود در محدوده جغرافیایی کشور شهرهایی را برای تفریح و تفرج مردم طراحی نمود به گونه ای که مردم نیازهای گردشگری خود را بر اساس ظرفیت‌ها و قابلیت‌ها در آن شهرها بیابند. اما مشهد مقدس فقط جذابیت معنوی و زیارتی داشته باشد. از حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) پرسیده شد، چرا خداوند خانه خود را در شهر غیر ذی زرع که هیچ جذابیتی ندارد قرار داده است؟ حضرت فرمودند : برای اینکه مردم جز برای عبادت بدانجا نروند.
مدیریت ناصحیح و غیرمدبرانه برخی مسئولان درخراسان رضوی به گونه ای بوده که امروزه جنبه‌های گردشگری شهر مقدس مشهد بر جنبه‌های معنوی و زیارتی آن غلبه یافته است. می‌گویند چه عیبی دارد انسان هم برای زیارت برود هم برای گردش؟ عیب این روند آن است که به جهت جذابیت‌های تفریحی و اقتصادی و همچنین گسترش روز افزون مراکز تفریحی گردشگری موجب می‌شود که بتدریج اولویت‌های سفر به مشهد تغییر یابد و زیارت امام رضا(علیه السلام) به اولویت دوم بدل گردد. همان گونه که امروزه بسیاری از کودکان و نوجوانان، سرزمین موج‌های آبی عشق سفر آن‌ها به مشهد مقدس شده است. بنابراین حریم امام رضا (علیه السلام) را تنگ نکنیم، زیرا در این تنگناهای زندگی صنعتی مردم به شهری نیاز دارند که وقتی وارد آن می‌شوند، به دور از دغدغه‌های همیشگی زندگی رمقی بیابند و روحیه ای تازه کنند وآرامش بیابند.
نظر شما