علی محمدزاده:این روزها تصاویری از  ذخیره سازی گندم در خیابان‌های شهر لالی در استان خوزستان منتشر شده که بیانگر نبود سیستم منسجم و کامل تحویل و انبار این محصول راهبردی است. همچنین در این موقع از سال که فصل برداشت گندم و جو در نقاط مختلف کشور است، مباحثی چون معطلی زیاد و صف‌های طولانی تحویل محصول به سیلوها، کمبود کامیون به صورت مقطعی در برخی نقاط و نهایتاً پراکندگی نامتوازن سیلوها مطرح می‌شود.

قبل از آنکه بخواهیم به بررسی مشکلات منطقه‌ای خاص بپردازیم لازم است، نگاهی گذرا به مقوله سیلوسازی در کشور داشته باشیم. اگر به سال‌های دور برگردیم، می‌بینیم، هرچند سیلو به شکل مدرن و امروزی بسیارکم بوده، ولی سیلوها یا بهتر است بگوییم محل نگهداری آذوقه به شکل سنتی در روستاها بسیار بوده و هر کشاورزی به اندازه مصرف سالانه خود گندم و جو برای مصرف خانواده خود و دام‌ها را ذخیره می‌کرده و مابقی آن را می‌فروخت که به دلیل کشاورزی سنتی میزان برداشت محصول هم آنچنان زیاد نبود و عملاً مشکلی وجود نداشت.

چالش جدید

اما با ورود فناوری به عرصه کشاورزی آرام آرام بر میزان محصول برداشتی افزوده شد تا جایی که از یک کشور مصرف کننده -ادعای مسئولان ذی ربط - به کشوری صادر کننده مبدل شدیم، اما چالش دیگری که از حدود ۲۰ سال قبل پدیدار شد، مسئله نگهداری محصول پرمصرف و راهبردی مانند گندم بود به نحوی که به گفته مسئولان وقت حوزه بازرگانی کشور در سال ۸۵ ظرفیت ذخیره سازی گندم کشور ۳ میلیون تن بوده و محصول تولیدی بسیار بیشتر از آن بود.

برهمین اساس افزایش ظرفیت ذخیره سازی از طریق ایجاد سیلوها به یک اولویت اساسی تبدیل شد و در دستور کار دولت قرار گرفت که به منظور اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی به بخش خصوصی اجازه داده شد تا در امر ساخت سیلو سرمایه گذاری کند و البته سیاست‌های تشویقی از طریق اعطای تسهیلات با شرایط ویژه هم به اجرا درآمد.

با گذشت حدود پنج سال، ظرفیت‌ها دو برابر شد، اما برنامه ریزی‌ها و تصمیم‌گیری‌های کلان موجب شد تا سرمایه گذاران این بخش با مشکلاتی روبه رو شوند چرا که صادرات محصولات از سال ۱۳۸۹ تا سال ۱۳۹۱ هم موجب خالی ماندن سیلوها شد و سیلوداران با مشکلاتی همچون معوقات بانکی تسهیلات دریافتی روبه رو شدند و همین موضوع سبب شد تا حرکت پرشتاب سیلوسازی اندکی کند شود.

در سال‌های بعد و با اصلاح دستورالعمل‌های دولتی، موج بعدی سیلوسازی آغاز شد و هم اکنون ظرفیت کشور در این بخش به مرز ۱۸ میلیون تن رسیده است.

ظرفیت ۱۸ میلیون تنی

حال با این تاریخچه مختصر سیر سیلوسازی اگر به بحث اول یعنی علت ذخیره گندم در معابر برخی شهرها برگردیم، به طور قطع کمبود سیلو را عامل آن نخواهیم دانست، بنابراین برای یافتن پاسخ با مهندس سلطانی مدیر دفتر فنی و مهندسی شرکت بازرگانی دولتی ایران گفت وگو کردیم که وی نیز در ابتدا با اشاره به وجود امکان ذخیره سازی ۱۸ میلیون تن گندم گفت: براساس حجم تولید کشور و میزان ظرفیت ذخیره سازی نه تنها مشکلی برای ذخیره سازی نیست، بلکه ظرفیت ذخیره سازی بسیار بیشتر از تولید است.

وی افزود: با این حال علت اصلی بروز مشکل برای برخی از کشاورزان در مناطقی از کشور نحوه پراکندگی این مراکز است به طور مثال در یک محل سیلوی ایجاد شده به میزان تولید محصول در آن منطقه نیست و در نقطه‌ای دیگر موضوع برعکس است که درچرایی این اتفاق عوامل متعددی دخیل است که در فرصت دیگری باید به آن پرداخته شود.

سلطانی ادامه داد: با این حال شاید سیاست‌های اعمالی و حمایتی از بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری در این بخش باید بنحوی باز تعریف شود که سرمایه گذار به ساخت سیلو در مناطق دارای مشکل بیشتر ترغیب شود.

وی اظهار داشت: آنچه مسلم است اینکه تمام گندم تولیدی کشاورزان تحویل و به سیلوها منتقل خواهد شد و مشکل پیش آمده مقطعی و به دلیل حجم بالای تولید در بازه زمانی محدود است.

وی در پاسخ به پرسش دیگرمان درخصوص انتقادات مطرح شده درباره انبارهای چادری هم گفت: انبارهای چادری براساس استانداردهای فنی ایجاد می‌شوند و مشکلی ندارند، اما نکته اساسی این است که این انبارها موقتی است و برای کاستن از فشار کار سیلوها از یک سو و کاهش معطلی کشاورزان از سوی دیگر، محصول خریداری شده به صورت موقتی در انبارهای چادری دپو می‌شود و با سبک شدن کار سیلوها این محصولات هم به سیلوها منتقل می‌شوند.

 پیش بینی ۱۴ میلیون تن گندم

با تمام مواردی که گفته شد با نگاهی دوباره به آمارها می‌بینیم میزان تولید گندم در کشور در سایه بذرهای پرمحصول و تجهیزات نوین مدام سیر صعودی داشته و امسال پیش بینی می‌شود ۱۴ میلیون تن گندم برداشت شود و به طور قطع اگر سایه خشکسالی کوتاه و کوتاه‌تر شود، هر ساله بر میزان آن افزوده خواهد شد.

با این وصف جایگاه ویژه محصولی چون گندم ایجاب می‌کند، تدابیری اندیشیده شود تا افزون بر تشویق به کشت بیشتر، موانع و زحمات فروش آن هم کاهش یابد که به نظر می‌رسد، بخش تعاون و بویژه تعاونی‌های روستایی می‌توانند در امر ایجاد سیلوهای فلزی کوچک در مناطق مختلف گام مؤثری در این بخش بردارند.