حمید واحدی: «گرنت ایرانی» وارد سومین دوره از فعالیت خود شد؛ طرحی که برگزاری و اجرای خود را وام‌دار نمونه‌های بسیار موفق خارجی خود است، اما با وجود این وام‌داری، موفقیت آن در مختصات نشر ایران هنوز با ابهاماتی مواجه است و به‌طور مشخص نمی‌توان برای اجرای آن اثرات مثبت زیادی برشمرد، همچنان‌که با قطعیت نیز نمی‌توان خبر از شکست آن داد. شاید مهم‌ترین مسئله در این زمینه، ابهام و نیز عدم انسجام در پیش‌برد چنین طرحی است که نتیجه‌گیری برای آن را سخت کرده است.

گرنت درواقع به‌معنای امتیازی است که کشورهای مختلف جهان در قبال ترجمه آثار ادبی‌شان به زبان‌های دیگر به ناشر و یا مترجم آن اثر در کشور مقصد می‌دهند. درواقع آن‌ها اعلام می‌کنند درصورتی‌که مترجمی اثری از آن‌ها را ترجمه و در کشور خودش منتشر کند، بخشی از هزینه ترجمه و انتشار آن در مقصد را پرداخت خواهد کرد.

تجربه‌های منطقه‌ای «گرنت»

در منطقه خاورمیانه، گرنت اول‌بار در کشور امارات متحده عربی و در قالب نمایشگاه کتاب ابوظبی خود را به‌صورتی پررنگ نشان داد. امرای برگزارکننده این نمایشگاه برای ترجمه آثاری از ادبیات عرب به زبان‌های دیگر، مبالغ بالایی را پیشنهاد دادند و البته پرداخت این مبالغ برای آن‌ها دشواری‌ها بسیاری را نیز ایجاد کرد، اما پس از آن، کشور ترکیه با طراحی طرحی با عنوان «تدا» تجربه موفقی در این عرصه به‌دست آورد. کشور ترکیه با تعریف الگویی ویژه برای این تعامل، به‌طور مثال در ارتباط با ایران اقدام به حمایت از سالانه ترجمه 60 اثر از ادبیات ترکیه به زبان فارسی می‌کند که هزینه انتشار آن نیز به مترجم و یا ناشر ایرانی پرداخت می‌شود.

در ایران اما نخست سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در قالب طرحی با عنوان «تاپ» به اعلام فراخوان برای حمایت از ترجمه آثاری که مشخص کرده بود، به سایر زبان‌ها پرداخت. این طرح به‌دلیل ناهماهنگی سازمان، در هدایت تقاضاها به انتظارات خود، عملاً نتوانست موفق باشد، اما در معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز طرح اهدای «گرنت» پس از سال‌ها تکاپوی مدیریت‌های مختلف این وزارتخانه برای عملیاتی شدن، درنهایت عملیاتی شد و دفتر مجامع و تشکل‌های وزارت ارشاد برای انجام این مسئله مأمور گردید.

مسیری پرفرازونشیب

گرنت ایرانی در دور اول از اهدای خود تنها به آثار ترجمه‌شده اهدا شد. ناشران این آثار با ارائه آن‌ها به کمیسیون حمایتی، به‌ازای انتشار آن‌ها، حمایت‌هایی در قالب خرید کتاب را اهدا کردند. بر همین اساس در نخستین دوره طرح گرنت ۲۷۵ اثر به دبیرخانه ارسال شد که از این میان ۲۶۰ اثر در قالب ترجمه و انتشار و ۱۵ اثر در قالب خرید متقاضی دریافت حمایت بودند و درنهایت 5۱ اثر حائز شرایط دریافت حمایت شناخته شدند.

 ناموفق بودن این اتفاق، مسیر اهدای گرنت ایرانی را در دومین دوره از اجرای آن به‌سمت حمایت از مترجم و ناشر غیر ایرانی سوق داد. بر این اساس ناشران غیر ایرانی درصورت ارائه قرارداد رسمی ترجمه و انتشار کتاب در خارج از ایران می‌توانند مبالغی برای حمایت از مترجم و نیز انتشار این کتاب در خارج از کشور دریافت کنند. بر همین اساس و در دومین دوره از این طرح، ۲۷۵ کتاب برای بررسی ارائه شد و از میان آن‌ها حدود ۴۰ اثر برای ترجمه مورد حمایت قرار گرفت که میزان این حمایت به‌صورت شناور تا 1500 دلار برای هر اثر بوده است.

علی فریدونی، مدیرکل دفتر مجامع و تشکل‌های وزارت ارشاد و مسئول اجرایی این طرح، به‌تازگی و در آستانه سومین دوره برگزاری آن اعلام کرده که اعتبار ریالی این طرح در سومین دوه نیز 10میلیارد ریال تعیین شده است که براساس شرط آیین‌نامه برای کتاب‌هایی که جذب می‌شوند، در ابتدا ۲۵ درصد پرداخت و مابقی با گذشت زمان و در بازه‌های زمانی بافاصله پرداخت می‌شوند.

فریدونی افزوده است در دور دوم گرنت تمرکز کار را برای حمایت از ترجمه آثار ایرانی به سایر زبان‌ها گذاشته شده و امسال نیز هم همان مسیر دنبال شده و تا ۲۰۰ عنوان ترجمه آثار ایرانی به زبان‌های دیگر امکان استفاده از طرح گرنت را پیدا خواهند کرد و البته تعداد کتاب‌های قبلی هم که در این طرح جذب شده‌اند و بودجه مختص به خود را هم دارند سر جای خود هستند.

این مقام مسئول همچنین در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه در دور اول اجرای طرح گرنت، بیشتر کتاب‌های جذب‌شده از آثار حوزه کودک و نوجوان بودند و آیا این مسیر ادامه دارد یا در انتخاب‌های جدید، کتاب‌های بزرگسالان و عمومی هم حضور پررنگ‌تری خواهد داشت؟ متذکر شده است که در این دوره هم مجدداً اولویت برای جذب کتاب‌ها با آثار حوزه کودک و نوجوان است. حتی با توجه به اولویت و لزوم توجه به نفوذ و تأثیرگذاری فرهنگی که ازطریق ادبیات کودک امکان تحقق دارد، در آیین‌نامه برای انتخاب افراد شورای سیاست‌گذاری طرح حمایت از کتاب ایران در بازارهای جهانی نیز به حضور شخصیت‌های مرتبط با ادبیات و کتاب کودک عنایت داشته است.

وی تأکید کرده در طول یک سال و نیمی که از اجرای طرح گرنت در معاونت فرهنگی گذشته، حدود ۵۰۰ اثر برای حمایت خرید و ترجمه به دبیرخانه طرح رسیده که از این تعداد، بعد از ارزیابی و بررسی بیش از ۱۰۰ اثر مورد حمایت قرار گرفته است.

به‌نظر می‌رسد اجرای این دوره از این طرح می‌تواند نشان دهد که طرح گرنت ایرانی تا چه اندازه دقیق و موفق نشانه‌گذاری‌های خود را انجام داده و منجر به تأثیرگذاری در نظام فرهنگی جهان و در نتیجه معرفی بایسته‌های فرهنگی ایران شده است. برای این مقصود شاید باید چند ماهی دیگر صبر کرد و عملکرد اجرای این طرح و مجریان آن را زیر نظر گرفت.