قدس آنلاین-گروه استان ها-بابک رحیمیان: بر اساس مطالعات و تحقیق های انجام شده تاکنون۲۱ گونه گیاه آبزی در قالب ۱۰ خانواده درتالاب هامون شناسایی شده است که برخی از آنها را می توان شامل گیاهان شناور، غوطه ور و نیز گیاهان آب دوست حاشیه تالاب نام برد.

 گیاه نی یکی از گونه های مهم اقتصادی منطقه سیستان و یکی ازاجزای مهم زنده و پویای زیست بوم تالاب هامون محسوب می شود که تغییر در میزان فراوانی آن آثار مستقیمی درحیات تالاب و اقتصاد ساکنان این منطقه بر جای می گذارد.

متاسفانه قطع جریان رود مرزی هیرمند به ایران و بروز پدیده خشکسالی در طی سال های اخیر باعت شده تا نقش مضاعف این تالاب بین المللی در چرخه اقتصاد مردم سیستان و بعد زیست محیطی آن کمرنگ شود.

دامداری یکی از دو فعالیت اصلی ساکنان این منطقه را تشکیل می دهد که به دلیل ویژگی های ابتدایی و سنتی در مقابل حوادث طبیعی از جمله سرمای شدید، خشکسالی، بی آبی و یا طوفان ها تاب مقاومت نیاورده و ضمن اتلاف و نابودی تلاش های دامداران موجب وارد آمدن خسارت مالی و جانی فراوانی شده است.

۹۰ درصد نیزار های سیستان خشک شده است

کارشناس مسئول اداره بهبود تولیدات دامی مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان زابل با بیان اینکه ۹۰ درصد از سطح نیزار های سیستان بر اثر خشکسالی از بین رفته است گفت: سطح نیزارهای دریاچه هامون قبل از خشکسالی بالغ بر ۱۰۰ هزار هکتار بوده است که متاسفانه این میزان در حال حاضر به کمتر از ۱۰ هزار هکتار رسیده است.

محمد پودینه اظهار داشت: وسعت دریاچه هامون ۵۶۰ هزار هکتار با ظرفیت آبی ۸ تا  ۱۰ میلیارد متر مکعب است که از رودخانه های هیرمند و فرارود از کشور افغانستان تغذیه می شود.

وی با بیان اینکه در طی سال های قبل از خشکسالی در این منطقه سالیانه بیش از ۳۰ تن علوفه نی تر در هر هکتار برداشت می شده است ادامه داد: از دست رفتن این منبع طبیعی در حال حاضر علاوه بر تعداد کاهش دام ها و تولید گوشت اقتصاد ساکنان محلی را به مخاطره انداخته است.

وی افزود: پیش از این تعداد  ۵ هزار راس دام سنگین در نیزازهای دریاچه هامون به عنوان یکی از منابع درآمدی و پتانسیل های منطقه وجود داشت که این تعداد در حال حاضر از هزار راس تجاوز نمی کند و به میزان یک پنجم کاهش یافته است.

وی با بیان اینکه تمامی دام های موجود در این منطقه وابسته به مراتع و نیزارها هستند اظهارداشت: خشکیدن هامون موجب کاهش تولید گوشت قرمز در این منطقه شده است.

وی گفت: وقوع خشکسالی های اخیرتولید گوشت قرمز در این شهرستان را از ۱۰ هزار تن به کمتر از ۳ هزار تن در سال کاهش داده است.

وی با بیان اینکه گوشت تولیدی در این منطقه در گذشته به بیش از ۲۰ استان کشورصادرات داشته است افزود: متاسفانه خشکسالی های پی در پی و افزایش قیمت علوفه دامداران این منطقه را با مشکل جدی در تولید و ارتزاق مواجه ساخته است.

۲ هزار حصیر باف در سیستان بیکار شده اند

پودینه همچنین با اشاره به صنعت حصیر بافی به عنوان یکی دیگر از منابع درآمدی و صنایع دستی رایج در این منطقه گفت: خشکیدگی هامون و کاهش نیزار های این دریاچه بیش از ۲ هزار نفر را بیکار کرده است.

وی با بیان اینکه پیش از این تعداد ۲ هزار نفر از طریق اشتغال در کارگاه های حصیر بافی در این منطقه ارتزاق می کردند افزود: این رقم در حال حاضر به ۵۰ تا ۱۰۰ نفر رسیده است و بیش از یک هزار کارگاه حصیر بافی در سیستان تعطیل شده است.

وی احیای مجدد نیزارهای هامون و حیات این صنعت را نیازمند دریافت حقابه از کشور افغانستان و یا انتظار ورود آب از این کشور در هامون دانست و افزود: در حال حاضر نه تنها آثاری از نیزارهای انبوه به جای نمانده است بلکه گونه های مقاوم به خشکی نیز به دلیل تردد دام ها و لگد کوبی شدید و همچنین بستر خشکیده دریاچه از بین رفته است.

وی گفت: خشکسالی موجب شده است تا عشایر منطقه به بستر دریاچه وارد شوند و با جمع آوری سرشاخه های گز و شکستن آن ها  علوفه مورد نیاز دام  خویش را تأمین کنند.

و ی ادامه داد: قطع کردن سرشاخه ها باعث تنک و ضعیف شدن گونه گز یکی از گیاهان مقاوم به خشکی شده است و گاوهای روستائیان نیز که روزی آزادانه در نیزارهای وسیع دریاچه چرا می کردند با خوردن علوفه نامرغوب به شدت از وزن آنها کاسته شده است.

نقش نی در زندگی مردمان سیستان

گیاه نی در میان ساکنان بومی منطقه سیستان برای حمل و نقل، ماهیگیری، پوشش کف زمین، پوشش درها و پنجره­ها، صنایع دستی مانند ساخت سبد و همچنین تامین غذای دام استفاده می­شود .

به شکل سنتی مردم سیستان در اطراف دریاچه هامون قایق­های مشخصی را با استفاده از این گیاه می­سازند که در زبان محلی « توتان» یا «توتن» (Tootan ) نامیده می­شود. هرچند که به دلیل خشکی هامون قایق سواری به خاطره تبدیل شده است اما اغلب مردان این منطقه هنوز می­دانند چگونه قایق بسازند.

دو نوع اصلی پوشش در منطقه ی سیستان از نی های اطراف دریاچه هامون ساخته می شود.اولی نوعی زیرانداز است که «اصیل» نامیده می شود و با قسمت پهن آن گیاه ساخته می شودنوع دیگر پرده ای است که در اصطلاح محلی به آن «پرده» یا «پرده خلک» گفته می شود و از ساقه ی نی های دریاچه هامون که «خلک» نامیده می شود ساخته می شود.

این نوع پرده نقش مهمی در اقتصاد و زندگی مردم اطراف دریاچه هامون دارد زیرا تقریبا تمامی درها و پنجره های منطقه ی سیستان برای محافظت دربرابر نور و وزش باد و گرد و غبار به این نوع پرده نیازدارند.
علاوه بر این از دیگر نقاط کشور برای این نوع پرده ی سیستان نیز متقاضی وجود دارد چرا که قیمت پایین و کاربرد بسیار مفیدی دارد.غیر بومیان این پرده ی سیستانی را«حصیر» می نامند.

رایج ترین صنایع دستی که از برگ­های گیاه نی درست می­شود شامل چندین نوع سبد برای طبقه بندی و حمل کردن است. نام محلی آن­ها « سِله » ( برای طبقه بندی کردن ) و « ‌شونگورک » که یک نوع سبد با دو دسته برای حمل کردن است می­باشد .

همچنین علاوه بر همه­ی کاربردهای بالا یک نکته جالب وجود دارد که از این گیاه برای پر کردن بالش و متکا نیز استفاده می­شود.