زمانیکه روابط سیاسی تهران و آنکارا در سایه بحران سوریه و قرارگرفتن دو پایتخت در جبهه های متضاد رو به تیرگی گذاشت، شاید کسی باور نمی کرد به فاصله ۵ سال شرایط به گونه ای رقــم بخورد که ترکیه دوران اردوغان با آن سوداگری های نوعثمانی گرایانه خود گام در مســیر ایجاد یک ائتلاف منطقه ای نظامی با جمهوری اســلامی ایران بگذارد. ژنرال خلوصی اکار، رئیس ستاد مشترک ارتش ترکیه که در تهران به ســر می برد، صراحتاً از توسعه همکاری های نظامی و منطقه ای آنــکارا و تهران و اشــتراکات سیاسی، امنیتی، ژئوپلوتیکی و اقتصادی دو کشور به عنوان بســتر همگرایی دو کشــور ســخن گفته اســت. حدود یک ماه پیش که سرلشــکر باقری، رئیس ستاد مشترک نیروهای مســلح ایــران به آنکارا ســفر کرد تا آغاز این همکاری ها کلید زده شــود، کارشناسان و حتی مقامات رسمی دولتی از فصلی جدید و جهش در روابط ایران و ترکیه سخن گفتند.

بازگشت به توازن تاریخی

در این باره باید توجه داشت که روابط ایران و ترکیه در ســده های اخیــر با وجود یک رقابت تاریخی و ساختاری همواره از نوعی ثبات و تمایل به حسن همجواری برخوردار بوده است. ترک ها به لحاظ تاریخی همواره با این واقعیــت روبه رو بوده انــد که ایران رقیبی شکســت ناپذیر بوده و هست و به همین دلیل در سده های اخیر همواره نوعی توازن سیاسی و نظامی بین دو کشور برقرار بوده است. اما از زمان روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در ترکیه و با شعله ور شدن آتش جنگ در سوریه که با هدف سرنگونی حکومت اســد طراحی شده بود، ترکیه در یک خطای تاریخی درصدد برهم زدن این توازن و بالا کشــیدن خود برآمد. اما نتیجه این سیاســت در ۴ سال گذشــته، یکبار دیگر به حاکمان ترکیه نشان داد که حتی اگر امکان رقابت با ایران را داشــته باشند، پیروزی برای آنها کماکان غیرممکن است. بحران ســوریه به آنکارا نشــان داد منافع مشــترک و تهدیدات مشــترک دو کشور چنان توازنــی را نیاز دارد کــه برهم زدن آن لزومــاً به نفع یک طرف تمــام نخواهد شــد و حتی اگر ترکیه به عنوان یک عضو ناتو در این مسیر گام بردارد، بازهــم عوامــل فرامنطقه ای ازجمله قدرتــی مثل آمریکا، تضمین کننــده منافع ترکیه قــرار نخواهد گرفــت، زیرا پارامترهای سیاسی و امنیتی در غرب آسیا به اندازهای متکثر و متفاوت هســتند که هرگونه بی تعادلی، قدرتهای دیگر را به طمع کســب منافع خود خواهد انداخت.

کردســتان، کاتالیزور نزدیکی تهران و آنکارا

بخش اعظمــی از نگرانی ترکیــه درمورد بحران سوریه پس از شکست نسبی داعش، دغدغه های امنیتی و سیاسی آنکارا درمورد کردهای ســوریه بــود و ترکیه تلاش کرد تا از مســیر ائتلاف با ایران و روسیه نقش تأثیرگذاری خود را در تحولات آتی و دوران گذار در سوریه رسمیت دهد و اتفاقی قابل پیش بینی و در عین حال غیرمنتظره مثل همه پرسی جدایی کردستان عراق که فتیلــه یک بحران سیاسی و امنیتی جدید را در منطقه روشن کرده، به تمایل تهران و آنکارا برای همکاری و رایزنی بیشتر شتاب بیشتری داد. یک کارشــناس مسائل منطقه با بیان اینکه اردوغان با دو رویکرد داخلــی و منطقه ای به نزدیکی و همکاری بــا ایران نگاه می کند، بــه این موضوع که ترکیه تحت تأثیر سکولاریزم دوران آتاتورک در ارتــش و عضویت در ناتــو قرار دارد که سبب نارضایتی مردم این کشور و کاهش محبوبیت دولت حاکم این کشــور شــده اشــاره کرده و می گوید: نزدیک شــدن به ایران ۲ اثر مثبت در داخل ترکیه دارد؛ یکی اینکه ایران یک کشــور اسلامی و مذهبی است و ارتش ما از سکولاریزم نه تنها به دور اســت، بلکه یک نیروی مکتبی است. دوم مقابله با سیاســت های استعماری غربی و صهیونیستی است که نزد مردم ترکیه بسیار پسندیده است و این کمک می کند اردوغان پایگاه اجتماعی خود را از دست ندهد. وی با بیان اینکه ترکیه از نظر اقتصادی و به واسطه کودتای نافرجام با مشکل روبه رو است تصریح می کند: ایران در دوران کودتا کمک زیادی به ترکیه کرد، برخلاف آمریکا که هنوز هم اردوغان مطمئن است از کودتا حمایت می کرده اســت. وی بــا یادآوری اینکه زمینــه دیگر همکاری دو کشــور مناسباتی اســت که میان تهران، آنکارا و مسکو در سوریه شــکل گرفت می افزاید: دولــت اردوغان به این نتیجه رســیده که سیاست هایش در سوریه که سبب تحریک کردها شد، درنهایت به ضرر این کشور تمام شد و تحریک کردها مرزهای جنوبی ترکیه را ناامن کرد، اما ایران با سیاست های اصولی خود به خنثی شــدن ایــن خطرات کمک زیادی کــرد. لذا اردوغــان می داند ترکیه بدون رابطه خوب با ایران نمی تواند درکنار سوریه به آرامی حیات داشته باشد. شکست اردوغان در صحنه منطقه ای، پایگاه ترکیه را هم سست کرد و ترکیه از این مسیر به دنبال تقویت بنیه و جایگاه خود است. وی یادآور می شــود: بحران سیاسی با روسیه هم که ضربــه اقتصادی بزرگی به ترکیه زد، آنکارا را ترغیــب کرده تا روابط منطقه ای خود را اصلاحکند و نزدیکی بــا ایران، نزدیکی و پیوند مثبت با روسیه را هم تضمین خواهد کرد. قنادباشی خاطرنشان می کند: موضوع کردستان و جدایی طلبی هم مسئله مبتلا به ترکیه اســت. ۱۶ اســتان ترکیه ناآرام اســت و جدایی طلبی کردســتان جنگ داخلی در ترکیه را تشــدید می کند. دولت ترکیه احساس می کند مقابله با این غائله آمریکایی و صهیونیستی و چالش گروه های تروریستی در کردســتان بدون همکاری با ایران، ســوریه و عراق امکان پذیر نیست. البته هنوز همکاری های جدی ایجاد نشده، بلکه شروع تفاهم و نشان دادن حسن نیت بین نیروهای مسلح است که امید می رود به حوزه سیاسی و اقتصادی گسترش یابد.