قدس آنلاین- «خدایت بیامرزد! آگاه باش که پروردگار را بر تو حقوقی است که سراپای وجودت را فراگرفته است؛ در هر جنبش و آرامشت در هر جایگاهی که به آن درآیی و در هر اندامی که آن را حرکت دهی و در هر ابزاری که آن را به کارگیری، از او بر تو حقی واجب است. برخی از این حقوق، بزرگ‌تر از برخی دیگر است و والاترین حقوق الهی، حق خود حضرت اوست که پاسداشت آن را بر تو واجب کرده است؛ و این حق، بن مایه دیگر حقوق است و هر حقی از آن ریشه می‌گیرد...»

آنچه از نظر گذشت، بخشی از رساله حقوقی به یادگار مانده از چهارمین پیشوای برحق شیعه درباره حقوق انسان در برابر خدا، خود و سایر مخلوقات است.

رساله‌ای که همه ابعاد حقوقی را در زندگی برای ما روشن می‌کند و نگاه الهی سیدالساجدین(علیه‌السلام) در جای جای این اثر ارزشمند؛ جاری است.

همزمان با فرارسیدن سالروز شهادت زینت عبادت کنندگان امام سجاد(علیه‌السلام) فرصت را مغتنم شمردیم تا نگاه متعالی آن حضرت را در رساله حقوقی ایشان بررسی کنیم.

دکتر اسماعیل منصوری لاریجانی در سال۹۳ رساله حقوقی امام زین العابدین(علیه‌السلام) را ترجمه کرده است، بهتر دیدیم از زاویه نگاه این استاد فلسفه و عرفان اسلامی رساله حقوق سیدالساجدین(علیه‌السلام) را مورد واکاوی قرار دهیم که در ادامه می‌خوانید.

جناب منصوری لاریجانی! شما مترجم رساله حقوقی امام سجاد(علیه‌السلام) هستید، برای آغاز گفت وگو از جایگاه این رساله در میان آثار اسلامی بفرمایید.

رساله حقوقی امام سجاد(علیه‌السلام) بدون شک یکی از افتخارات مذهب شیعه است که نشان می‌دهد ائمه اطهار(علیهم السلام) در امر رعایت حقوق بشر، حقوق حیوانات و حقوق گیاهان پیشگام بوده‌اند. این رساله مشتمل بر احادیث ارزشمند امام زین العابدین(علیه‌السلام) در باب ابعاد گوناگون حقوقی است که انسان بر گردن دارد و آن حضرت همه مسائل حقوقی را در روزگاری که ظلم و ستم در زندگی روزمره مردم آن زمان امری عادی به نظر می‌رسید، نشان از روح متعالی و اندیشه‌های کمال گرای حضرت سجاد(علیه‌السلام) دارد.

در این رساله، قوانین حقوقی به زبانی بلیغ و شیوا توسط حضرت ارائه شده که بسیار کاربردی است؛ از رعایت حق خدا آمده تا حقوق انسان در برابر خدا، خود و همه مخلوقات. اثری که قطعاً در تدوین قوانین امروزی آثار و برکات بی شماری به همراه خواهد داشت.

از نگاه شما، متعالی‌ترین بخش این رساله به کدام قسمت اختصاص دارد؟

پرسش خوبی است، زیرا همه ابعاد این رساله حقوقی در حقیقت نقشه راهی برای رسیدن به مسیر سعادت و تعالی روحی است، اما از نگاه من عالی‌ترین بخش آن به شناخت حق پروردگار متعال اختصاص دارد، زیرا خداشناسی نقطه عطف سعادت انسان در مسیر رسیدن به کمال است.

امام سجاد(علیه‌السلام) در رساله حقوقی خود درباره حق خدا چنین می‌فرماید: «حق خدای بزرگ آن است که او را بپرستی و چیزی را با او شریک نسازی. اگر با اخلاص چنین کنی، خدا تعهد کرده است که کار دنیا و آخرتت را اصلاح و آنچه در دنیا دوست داری برایت فراهم کند. »

بر اساس اندیشه این امام همام، کمترین حق خدا این است که در مقابل این همه نعمت که به ما ارزانی داشته، معصیت نکنیم و به گونه‌ای رفتار کنیم که خدا از ما می‌خواهد. نکته دیگر اینکه همواره در هر شرایطی شکرگزار پروردگار باشیم، اما شکرگزاری هم مفهوم خاص خود را دارد، یعنی اگر می‌خواهیم بنده‌ای شاکر باشیم، باید بر داده و نداده خدا شکر کنیم. در برابر هر آنچه خواست و مقدّر خداست تسلیم و راضی باشیم و خواست خدا را بر خواست خودمان مقدم بدانیم.

وقتی می‌خواهیم برای خودمان مفهوم شکرگزاری را بیشتر ملموس کنیم، باید سیره زندگی ائمه هدی(علیهم‌السلام) را مورد توجه قرار دهیم که در هر شرایطی شکر نعمت را بر همه کارهای خود مقدم می‌دانستند. امام حسین(علیه‌السلام) در صحرای کربلا و در آن شرایط سخت و مصائب بی‌شماری که بر ایشان و یارانشان گذشت؛ جز شکر خدا و تسلیم مشیت الهی شدن اندیشه دیگری نداشت. ما این رویه را پس از شهادت سیدالشهدا(علیه‌السلام) و اسارت خاندان آل الله هم می‌بینیم، بخصوص در کلام نورانی حضرت زینب(سلام‌الله‌علیها) که در برابر آن همه مصائب و سختی به دشمن اسلام فرمود: «جز زیبایی ندیدم». این سخن نشان دهنده نقطه اوج شکرگزاری خدا و تسلیم محض مشیت الهی شدن است که الگوی ارزشمندی برای ماست.

بنابراین، شناخت حق خدا بر ما به عنوان مخلوقات پروردگار، ‌واجب است و اگر این حق را نشناسیم، توفیق نخواهیم داشت حرمت سایر حقوقی که بر گردن داریم را حفظ کنیم.

از نکات دیگری که در این رساله حقوقی بر آن تأکید شده حقی است که انسان برای حفظ سلامتی خود بر گردن دارد، حقی که خیلی از ما آن را جدی نمی‌گیریم؛ درست است؟

بله همین طور است؛ امام سجاد(علیه‌السلام) در بخشی از رساله حقوقی خود به طور مفصل مسئله حق سلامتی که بر گردن انسان قرار دارد را تشریح فرموده است. از دیدگاه این امام همام حق حفظ سلامتی که بر گردن انسان است اهمیت بی‌شماری دارد و هریک از اندام‌های بدن بر گردن ما حقی دارند. انسان اجازه ندارد به دست خود سلامتی بدنش را به خطر بیندازد و از این جهت منفورترین افراد، ‌ کسانی هستند که دست به خودکشی می‌زنند.

در بخشی از رساله حقوقی امام زین العابدین(علیه‌السلام) آمده است: «حق خودت این است که وجودت را وقف اطاعت خدا کنی و حق زبان، گوش، چشم، دست، پا، شکم و... را به جای آوری و در این راه از خدا کمک بخواهی. حق زبان این است که با خودداری از گفتار زشت حرمتش را نگه داری، حق گوش دورداشت آن از شنیدن سخنان است، مگر آنچه در دل خیری پدید آورد، یا خوی ارجمندی به آن بیفزاید. در واقع گوش دریچه ورود سخن به قلب است که مفاهیم گوناگون و نیک و بد را به آن می‌رساند. حق چشم این است که آن را به حرام ندوزی و جز آنجا که عبرتی در کار باشد یا بصیرتی بیفزاید یا علمی به دست آورد، به کار نگیری؛ زیرا چشم دریچه عبرت است. حق پا آن است که با آن راه ناروا نپویی و آن را به راهی که پویندگانش خوار و بی مقدارند مرکب خود نسازی. پا جابه جا کننده توست و تو را به راه دین و پیشرفت می‌برد...»

بنابراین، خداوند متعال این نعمت سلامتی بدن را به بهایی بی ارزش به انسان عطا نکرده، بلکه این ما هستیم که ضمن شکرگزاری باید از اندام هایمان در مسیر درست بهره ببریم. مثلاً یک نمونه از بی توجهی به حق سلامتی مربوط به افرادی است که بدون توجه به خطراتی که آن‌ها را تهدید می‌کند دخانیات مصرف می‌کنند. این حرکت ضمن اینکه برای خودشان ضرر دارد، حق الناسی را هم بر گردن آن‌ها می‌گذارد، چون دود حاصل از دخانیات برای سایر افراد که در معرض آن قرار دارند، آزاردهنده است.

یا نمونه دیگر اینکه مثلاً فردی که با دست سالم خود دزدی می‌کند کفران نعمت الهی است و حق این اندام خود را رعایت نکرده، در حالی که انسان با همین دست باید دست نیازمندان را بگیرد، کار خیر انجام بدهد و گرهی از کار دیگران باز کند. این مسئله در همه اندام‌های بدن انسان مصداق دارد که باید حق همه اندام‌ها حفظ شود.

 یکی از موهبت‌های الهی که نصیب ما شده حق ولایت ائمه هدی(علیهم‌السلام) است. امام زین العابدین(علیه‌السلام) در این زمینه چه توصیه هایی فرموده اند؟

 نعمت ولایت یکی از بالاترین نعمت‌هایی است که ما انسان‌ها از آن بهره مند شده‌ایم و ارزش آن تا آنجاست که رسالت نبوی با اعلام ولایت و امامت تکمیل شد. امام سجاد(علیه‌السلام) نیز در رساله حقوقی خود می‌فرماید: «حق رهبران بر سه بخش است که واجب‌ترین آن ها، حق کسی است که به نیرو تو را رهبری می‌کنند. پس از آن حق کسی است که پیشوای علمی توست و سپس حق کسی است که امور مالی تو را اداره می‌کند. هر پیشوا و رهبری، امام به شمار می‌رود».

خدای متعال وجود مقدس پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) و ائمه هدی(علیهم‌السلام) را به ما ارزانی داشته و این چراغ مقدس ولایت را نازل کرده تا خانه‌ها و قلب هایمان را روشن کند. چنانچه در روایتی از امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) نقل شده خداوند به نبی اکرم فرمود: «انت المراد و انت المرید» و اگر من همه عالم را آفریدم، هدف آفرینش تو بودی و همه عالم را به تو سپردم تا اراده من به اذن خودم از طریق مشیت تو در عالم جاری بشود. بنابراین، نعمت ولایت بزرگ‌ترین نعمتی است که خداوند متعال به ما ارزانی داشته و ما شیعیان که خدا با ولایت ائمه هدی(علیهم‌السلام) نعمت را بر ما تمام کرده، وظایف سنگینی بر عهده داریم و باید پیرو راستین راه ولایت باشیم. بخصوص در عصر، غیبت امام زمان(عجل الله تعالی فرجه) را حفظ کنیم و در هر ثانیه از زندگی‌مان به شکرانه نعمت ولایت نام و یاد امام غایب از نظرها را زنده نگه داریم.