قدس آنلاین- هنگامی که محمد بن سلمان آل سعود، ولیعهد عربستان اعلام کرد که خواهان بازگشت پادشاهی عربستان به اسلام معتدل است همگان متقاعد نشدند.
در ظاهر به نظر می‌رسید که این بیانیه نشان از تسلیم پادشاهی سعودی در برابر منتقدانی است که برای مدتی طولانی خواهان آزادی‌های مدنی بیشتر و افزایش تحمل سیاسی دستگاه حاکمه بودند. اما برخی دیگر خاطرنشان کردند که مقصود از اسلام معتدل در عربستان سعودی اصلاً آشکار نیست. در واقع به نظر می‌رسد این سخنان بیشتر با هدف تقویت اقتصاد حکومت پادشاهی بیان شده است و نویدبخش بازگشت از روش ده‌ها ساله آنها نیست!
اظهارات روز سه‌شنبه ولیعهد عربستان در یک کنفرانس و مصاحبه‌های پس از آن، نشان از پایبندی او برای مبارزه با برداشت تندروانه از اسلام و تمرکز بر اصلاحات اقتصادی بود. محمد در کنفرانسی که با حضور سرمایه‌گذاران بین‌المللی برگزار شد گفت: هفتاد درصد از جمعیت عربستان سعودی را جوانان زیر ۳۰ سال تشکیل می‌دهند؛ صادقانه باید بگویم که ما ۳۰ سال از زندگی خود را برای مبارزه با افکار افراطی هدر نمی‌دهیم! بلکه آنها را همین حالا و فوری از بین می‌بریم.
او ادامه داد: ما بسادگی در حال بازگشت به چیزی هستیم که به آن اعتقاد پیدا کردیم. اسلامی میانه‌رو و باز به روی جهان و تمامی ادیان...
محمد در مصاحبه‌ای با گاردین در ادامه این کنفرانس، بطور غیر منتظره‌ای ایران شیعه و دشمن بزرگ این حکومت را دلیل متمایل شدن پادشاهی عربستان به وهابیت دانست! وهابیت شاخه‌ای تندرو از اسلام است که به وسیله ریاض در داخل و خارج از عربستان تبلیغ می‌شود.
ولیعهد عربستان در مصاحبه با گاردین عنوان کرد: عربستان سعودی منشأ اتفاقاتی که ظرف ۳۰ سال گذشته رخ داده نیست! اتفاقات ۳۰ سال گذشته همچنین ارتباطی با خاورمیانه ندارد... به دنبال انقلاب ایران در سال ۱۹۷۹، مردم کشورهای مختلفی به نسخه‌برداری از این حرکت روی آوردند. عربستان یکی از آنها بود. ما نمی‌دانستیم چگونه با آن مقابله کنیم! از این رو مشکل یادشده در سراسر جهان پخش شد، اما اکنون زمان رهایی از آن است.
دستگاه حاکمه سعودی برای مدتی طولانی ارتباطی ریشه‌دار و نزدیک با فرقه وهابیت داشته است. محمد بن عبدالوهاب، رهبری مذهبی که این شاخه از اسلام را حدود سه قرن پیش بنیان گذاشت، یکی از همپیمانان کلیدی محمد بن سعود، بنیانگذار پادشاهی سعودی (به عقیده بسیاری) بود.
با بنیانگذاری حکومت سعودی در قرن ۲۰ میلادی، اسلام مذهب حکومتی این پادشاهی شد و تقریباً تمامی مبلغان مذهبی به ترویج شاخه افراطی وهابیت که از سوی دستگاه حکومتی حمایت می‌شد پرداختند. این شاخه از اسلام به لطف ثروت فراوان سعودی‌ها بطور گسترده در کشورهای مسلمان سراسر دنیا تبلیغ شد.
این انتقاد ناگهانی بلندپایه‌ترین مقام سلطنتی پس از پادشاه از رویکرد مذهبی حکومت سعودی تردید بسیاری از بدگمانان به این پادشاهی را برانگیخته است.
مادوی الرشید، یک محقق حوزه خاورمیانه مستقر در مدرسه اقتصاد لندن می‌گوید: عربستان سعودی یکی از کشورهای بی شماری نبود که اسلام معتدل در آنها به اسلام افراطی تبدیل شد! بلکه این کشور یک استثنا است.
رشید می‌گوید: این موردی منحصر به فرد از تبدیل مذهبی رادیکال به مذهب رسمی دستگاه حاکمیت و روایت مشروعیت آن است.
به علاوه وی خاطرنشان کرد: حکومت سعودی در حال حاضر بسیاری از روحانیونی را که تلاش داشتند با تفسیری تازه از متون اسلامی برای مثال سازگاری دموکراسی و اسلام را نشان دهند زندانی کرده است!
رشید تردید دارد که اصلاحات مذهبی یادشده واقعاً صورت پذیرد؛ از دیدگاه او این سخنان تنها با هدف جذب سرمایه‌گذاران و برای ترمیم آوازه بد پادشاهی سعودی ایراد شده است.
سباستین سانز، از اعضای شورای روابط خارجی آلمان که کارشناس مسائل عربستان سعودی است عنوان کرد: معلوم نیست اسلام معتدل در عربستان به چه شکل خواهد بود، اما فکر می‌کنم که محمد بن سلمان در تلاش است تا نشان دهد که متعهد به غرب در مبارزه با تروریسم و به دنبال آینده‌ای مدرن است.
محمد ۳۲ ساله در پی نمایاندن خود به عنوان گزینه مطلوب شهروندان جوان پادشاهی سعودی است؛ جوانانی که نسبت به نسل‌های قدیمی اعتقادات مذهبی کمرنگ‌تری دارند و با نرخ بالای بیکاری روبه‌رو هستند.
سخنان ولیعهد عربستان درباره اسلام در کنار بیانیه او درباره ایجاد یک شهر جدید و مدرن در غرب عربستان سعودی در نزدیکی مرزهای اردن و مصر مطرح شد. این شهر که قرار است مرکز شرکت‌های فناوری باشد ۵۰۰ میلیارد دلار اعتبار از محل صندوق ثروت ملی پادشاهی سعودی دریافت می‌کند. این بخشی از یک برنامه اصلاحات گسترده تحت هدایت مستقیم محمد بن سلمان موسوم به چشم‌اندار سعودی ۲۰۳۰ است که با هدف احیای اقتصاد این کشور صورت می‌گیرد.
بر اساس برآورد صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی می‌شود به دنبال افت بیش از ۵۰ درصدی قیمت جهانی انرژی، اقتصاد عربستان سعودی در سال جاری میلادی با رکود مواجه شود. این کشور برای مدتی طولانی به قیمت‌های بالای نفت خام به عنوان منبع اصلی درآمد خود متکی بوده است. اما به دنبال سقوط ناگهانی قیمت انرژی، پادشاهی سعودی مجبور گشت تا در یک بازه زمانی نسبتاً کوتاه ظرف سه سال اخیر اصلاحات قابل توجهی را انجام دهد!
نیاز برای اصلاحات حداقل تاکنون سبب تغییر برخی از مواضع افراطی حاکمیت عربستان در گذشته شده است. ماه گذشته، با صدور فرمانی سلطنتی مبنی بر اعطای حق رانندگی به زنان، جهان شگفت زده شد. در همین زمان، به نظر رسید که نوگراها در داخل حکومت عربستان بر تندروها برتری یافته‌اند.
زنان سعودی از سطح تحصیلات بالایی برخوردارند، اما سطح پایین اشتغال آنان در مقایسه با مردان سبب شده تا محمد بن سلمان یکی از اهداف کلیدی خود را افزایش مشارکت آنان در بازار کار اعلام کند. تندروها در عربستان به دنبال غوطه خوردن این کشور در مشکلات اقتصادی، بیش از پیش برای پذیرش اصلاحات پیشنهادشده تحت فشار قرار گرفته‌اند.
اگر اصلاحات یادشده شکست بخورد عربستان سعودی با مشکلات مالی بزرگی روبه‌رو خواهد شد که می‌تواند تهدیدی جدی برای حاکمیت کشور در پی داشته باشد. حکومتی که بسیاری از کارکنان آن دولتی و متکی به یارانه‌های اختصاص یافته هستند. پس از دهه‌ها مقاومت در برابر تغییرات اقتصادی و اجتماعی، به نظر می‌رسد عربستان سعودی حداقل در کلام خواهان این تحولات است.
با این همه، سباستین سانز با اشاره به وابستگی مردان به زنان در عربستان عنوان کرد: اصلاحات پیشنهاد شده هرگز به معنی تبدیل عربستان به کشوری مردمی جایی که پیروان مذاهب مختلف بتوانند آزادانه با یکدیگر همزیستی کنند نخواهد بود. نشانه‌ای از توقف سرکوب‌ها علیه شیعیان و توقف سیاست پلیسی حکومت این کشور مشاهده نمی‌شود.
وی ادامه داد: اگر چه روحانیون سعودی امروزه از نفوذ کمتری در مقایسه با ۱۰ تا ۱۵ سال گذشته برخوردارند و در مقابل اصلاحات صورت گرفته تا اینجا تقریباً ساکت مانده‌اند، با این حال نمی‌توان تصور کرد که ولیعهد بطور کامل خواهان قطع این همبستگی باشد. برای نمونه سرکوب پیوسته شیعیان عربستان و پیام‌های ضد ایرانی محمد بن سلمان نمونه‌هایی از تلاش وی برای راضی نگه داشتن روحانیون وهابی به شمار می‌رود. همچنین امتناع روحانیون از مطرح ساختن انتقادات خود، ناشی از ترسشان از دستگیری است.
رشید، محقق مسائل خاورمیانه نیز می‌گوید: اصلاحات دینی تنها به معنی صدور گواهینامه برای زنان یا اجازه پوشیدن بیکینی به آنان نیست!
مترجم: علی‌رضا دشتی
*ویژه نامه روایت امروز روزنامه قدس
نظر شما