قدس آنلاین-  زلزله ۷.۳ ریشتری در کرمانشاه و برخی مناطق غربی کشور، ایران را در ماتم از دست دادن عزیزانش سیاه پوش کرد. اتفاقی که به واسطه قرارگرفتن ایران در منطقه ای لرزه خیز از دنیا نه اولین بلای طبیعی و نه آخرین آن خواهد بود. در این میان بعد از وقوع زلزله شدید در برخی از نقاط ایران و عراق و پیش بینی های موجود مبنی بر افزایش تلفات انسانی این حادثه، برخی از رسانه های همسو با دولت با انتشار تصاویری از ویرانی های حاصل از زلزله سعی داشتند تا خسارات وارده به این مناطق را مختص طرح مسکن مهر دانسته و در وضعیتی که کشور نیازمند حضور همه جانبه تمامی نهادها و مردم در  یاری زلزله زدگان و همدلی با بازماندگان این حادثه است با طرح یک موضوع حاشیه ای ذهن ها را منحرف کند. در این زمینه ذکر نکاتی درباره طرح مسکن مهر و ادعاهای صورت گرفته را ضروری می دانم.

۱- به فرض قبول برخی ایرادات و انتقادات به نحوه ساخت و طراحی مسکن مهر در دولت های نهم و دهم  باید پذیرفت این طرح اقدامی در راستای تحقق اصل ۳۱ ام قانون اساسی کشور مبنی بر وظیفه دولت در حمایت از مردم در جهت تامین مسکن افراد جامعه  است. چنانچه در سال های گذشته دولت های مختلف هیچ طرح ملی و بزرگی را در راستای تحقق این امر نداشته و در حال حاضر نیز حدود ۴ سال از ادعای طرح ساخت مسکن اجتماعی در وزارت راه و شهرسازی دولت حسن روحانی بدون حتی تولید یک واحد مسکونی می گذرد. طبیعتا کسانی می توانند از دولت های گذشته به  واسطه طراحی و اجرای طرح مسکن مهر انتقاد کرده و اجرای آن را دور ریز منابع و مزخرف بدانند که در طول چهار سال اخیر حداقل کارنامه ای مختصر برای ارائه داشته باشند تا با قیاس عملکرد خودشان با گذشتگان یا آیندگان بتوان عملکرد آنها در حوزه مسکن و ساخت و ساز را بررسی کرد.

۲- برای بررسی این ماجرا در ابتدا باید دانست فلسفه ساخت مسکن مهر، ساخت مسکن ارزان قیمت برای طبقه ای از جامعه است که بدون حمایت های دولتی امکان خانه دار شدن آن ها  وجود نداشت. طبیعتا بخش قابل توجهی از قیمت تمام شده مسکن در ایران قیمت زمین است که دولت نهم و دهم با در اختیار گذاشتن این مهم سعی در کاهش هزینه تمام شده مسکن و تولید مسکن ارزان قیمت برای طبقه پایین جامعه داشت. اگر چه ممکن است در این میان به لحاظ مسائل ظاهری در نازک کاری این ساختمان ها یا منطقه جغرافیایی و امکانات رفاهی موجود در این مناطق نقایصی وجود داشته باشد اما نباید فراموش کرد که رفتار و مقاومت سازه ای یک ساختمان اصولا ارتباطی به این مسائل نداشته و ساختمان های ساخته شده از آیین نامه های ساختمانی و  قوانین دفتر مقررات ملی ساختمان تبعیت می کنند. طبق این مقررات ساختمان های بتنی و فولادی در ایران باید در برابر زلزله ۷.۲ ریشتری مقاوم باشند که البته با محاسبه ضریبی به نام ضریب اطمینان به لحاظ موقعیت جغرافیایی آن سازه و نوع کاربری آن این رقم نیز متفاوت است.

۳- در اخبار مربوط به زلزله روزهای گذشته تخریب ۲۲ مدرسه در استان کرمانشاه و آسیب جدی به برخی از بیمارستان های این شهر از سوی وزیر محترم آموزش و پرورش و سایر مسئولین امر مورد تایید قرار گرفت. در حالی که طبیعتا این مدارس و بیمارستان ها مسکن مهر نبوده و اتفاقا به واسطه کاربری خاصشان باید مقاومتی فراتر از سازه های مسکونی می داشتند. موضوعی که نشان دهنده عمق فاجعه و ریشه های آن به چیزی فراتر از یک یا چند طرح خاص است.

۴-در اصطلاح عامیانه واژه ای تحت عنوان ساختمان های ضد زلزله وجود دارد که این واژه به لحاظ علمی اصطلاحی غلط و غیرفنی محسوب می شود، چرا که ممکن است یک سازه در برابر زلزله ۵ ریشتری مقاوم اما همان سازه در برابر زلزله ۷ ریشتری آسیب پذیر باشد. در اصطلاح عمرانی به سازه هایی مقاوم گفته می شود که بعد از وقوع زلزله ستون های آن سازه تخریب نشده و سقف آن ریزش نکند. به عبارت دیگر عدم وجود تلفات انسانی و تلفات حداقلی مادی یکی از ویژگی های یک سازه مقاوم در برابر زلزله است که طبیعتا اظهار نظر درباره این موضوع با مشاهده چند عکس و تصویر مقدور نبوده و نیازمند بررسی های کارشناسی است.

۵- بازسازی بافت روستایی یکی از موضوعاتی بود که سهم عمده ای در اجرای طرح مسکن مهر داشت به نحوی که از حدود ۴ میلیون و ۲۰۰ هزار واحد مسکن مهر سهم بافت روستایی چیزی حدود ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار واحد بوده است. بهسازی بافت روستایی در روستاهای موجود شکل گرفته و  قطعا موضوع ساخت شهرهای جدید در این بافت ها مطرح نیست لذا تمام طرح مسکن مهر روستایی به بهسازی و نوسازی واحدهای همان روستا اختصاص داشته است. لذا این سوال وجود دارد که آیا آنچه در روستاها نوسازی و بهسازی شده است از گذشته خود آسیب پذیر تر بوده است؟ طبیعتا این سخن خلاف عقل و منطق است.

۶- منتقدان طرح مسکن مهر به خصوص مسئولان وزارت راه و شهرسازی در دولت های یازدهم و دوازدهم تسهیلات تعلق گرفته به مسکن مهر را نوعی دور ریز منابع دانسته و معتقدند: حتی اگر اجرای این طرح توانسته باشد ساختمانی را ساخته و سقفی را برافراشته باشد نباید رقم ۴۲ هزار میلیارد تومان تسهیلات دولتی به این طرح تعلق می گرفت. در پاسخ به این ادعا باید گفت: بازپرداخت این تسهیلات تاکنون به روال قانونی خود انجام گرفته به نحوی که سهم این تسهیلات در مطالبات معوق نظام بانکی سهم ناچیزی است. ضمن اینکه باید توجه داشت عمده دلیل وجود مطالبات معوق و عدم بازگشت منابع بانک ها عدم وجود وثایق لازم برای تسهیلات دریافتی است. حال این سوال مطرح است که واقعا چند درصد از مسکن مهرهای موجود در کل کشور (به عنوان وثیقه) ارزشی کمتر از تسهیلات اعطایی دارند؟ ضمن اینکه در ازای ۴۲ هزار میلیارد تومان تسهیلات (که بازگشت نیز داشته اند) حدود ۴ میلیون و ۲۰۰ هزار واحد مسکونی تولید یا بازسازی شده است که علاوه بر تولید مسکن منجر به افزایش تولید و ایجاد رونق در صنایع وابسته به مسکن و شده و حداقل این اطمینان وجود دارد که این منابع بانکی به بخش واقعی اقتصاد و نه واسطه گری تزریق شده اند. سوال از دولتمردان امروز و منتقدان این طرح این است که چند درصد از تسهیلات اعطایی در دولت های یازدهم و دوازدهم به بخش واقعی اقتصاد تزریق شده و چقدر از این منابع که به نام حمایت از تولید پرداخت شده است امروز در زمره مطالبات معوق یا در حساب وام گیرندگان فراری و زندانی! قرار دارد.

در انتها باید بگویم اصولا مسکن مهر به چند دلیل عمده میان مردم به مسکن ارزان قیمت شناخته شد: اول اینکه زمین مورد استفاده برای این طرح از طریق دولت و به صورت رایگان بود. دوم اینکه مورد حمایت لجستیکی، فنی و تسهیلاتی دولت وقت قرار گرفت. و سوم اینکه در ساخت این واحدها به احتمال زیاد از وسایل شیک، گران قیمت و تزییناتی که رفتار سازه ای ندارند  استفاده نشده؛ اما آنچه یک ساختمان را در برابر زلزله مقاوم یا آسیب پذیر میکند قطعا این موارد نبوده و مقاوم یا آسیب پذیر بودن یک ساختمان مربوط به طراحی یک سازه تا نظارت دقیق مهندسان ناظر و اجرای آن از سوی یک مجری ذیرصلاح است که در صورت وجود مشکل در این موارد این موضوع مختص به طرح خاصی نبوده و نیازمند اصلاحات ساختاری است.