قدس آنلاین- هر چند که حالا و پس از رفتن مادربزرگ، میهمانخانه‌ها و میهمان‌داری‌های آن روزها تبدیل به نوستالژی شده است، اما هنوز هم میهمان‌داری و میهمان‌نوازی مانند میراث گرانبهایی نسل به نسل در جامعه جریان دارد. میراثی که جدا از رنگارنگی قوم، زبان و دین سبب شده است به تاریخ و فرهنگ ژرف خود افتخار کنیم. فرهنگی غنی که در دنیا مانا شد و حتی کشورهای همجوار نیز از آن الگوبرداری کردند که نمونه بارز آن را در پیاده‌روی اربعین و میزبانی مردمان آن دیار از زائران سیدالشهدا(ع) مشاهده می‌کنیم و در چند روز دیگر نیز بار دیگر به بهانه روزهای پایانی ماه صفر در مشهد مقدس تجلی خواهد یافت.
از سبک زندگی ایرانی اسلامی فاصله گرفته‌ایم
میهمان‌نوازی مردم ایران زبانزد خاص و عام است و یکی از الگوهای رفتاری در طول چند هزار سال بوده است که در هر گوشه و کنار ایران، بنا بر مختصات طبیعی و فرهنگی‌اش، از طعم و رنگی متفاوت برخوردار است.
دکتر مصطفی خلعتبری لیماکی، نویسنده و محقق فرهنگ عامه در این خصوص به خبرنگار ما می‌گوید: ارائه خدمت به مسافران و میهمانان از ایام قدیم در میان مردمان ایران زمین رایج بوده است. تعداد زائرسراها و کاروانسراهایی که سر راه اماکن زیارتی ایران مانند مشهد و قم و شیراز وجود دارد، گواهی بر این مدعاست. علاوه بر این در گذشته رسم میهمان‌نوازی در فرهنگ مردم ایران ریشه دوانیده و افراد سعی می‌کردند ابن‌سبیل و مسافران را در خانه خود جای داده و در این کار از هم سبقت می‌گرفتند.
وی به میزبانی باشکوه مردم عراق از زائران حسینی اشاره کرده و می‌افزاید: در عصر حاضر با تغییر در روش و سبک زندگی اندکی از سبک زندگی ایرانی اسلامی فاصله گرفته‌ایم. البته می‌دانیم که در گذشته مردم شیعه عراق اجازه عزاداری و پیاده روی به سمت بارگاه هیچ کدام از ائمه(ع) را نداشتند. این ممنوعیت مانند یک بغض بود و می‌شود گفت حالا که این فرصت را به دست آورده‌اند با هر چه باشکوه‌تر میزبانی کردن، شکرگزاری به جا می‌آورند. علاوه بر آن، اعراب رسم عجیبی در میهمان‌نوازی داشته و دارند. به طور مثال سفره میهمان را که می‌چینند، صدایش می‌زنند و خود بیرون می‌روند تا او بی‌هیچ خجالت و تعارفی غذایش را بخورد و بعد برای جمع کردن سفره باز می‌گردند.
فرهنگ میهمان‌نوازی را احیا کنیم
این محقق فرهنگ عامه با شرح پذیرایی در گذشته می‌گوید: این سبک از میهمان‌نوازی در کشور خودمان هم بوده و هنوز هم اجرا می‌شود. در میان اعراب خوزستان با مکان‌هایی مواجه می‌شویم به نام مضیف که در آن‌ها از میهمانان پذیرایی می‌کنند. در میان مردمان سایر نقاط کشور هم با مکان‌هایی به نام میهمان‌خانه، میهمان‌سرا، میهمان‌پذیر و غیره برخورد می‌کنیم. حتی در خانه‌های قدیم اتاق خاصی مخصوص میهمان با ظروف و رخت و لباس و رختخواب جداگانه وجود داشت. صفتی که ریشه در فرهنگ مردم ایران زمین دارد و حالا دستخوش تغییراتی شده است.
این استاد دانشگاه اضافه می‌کند: اگر یک بار در اربعین حسینی به صورت پیاده یا سواره مسیر نجف تا کربلا را پیموده و یا تعاریف زائران را شنیده باشید، از میهمان‌نوازی مردم عراق متعجب می‌شوید؛ چرا که امروز در شهرها و کشور خود کمتر نمونه‌هایی از آن سراغ داریم. اما قطعاً در ۱۰۰ سال گذشته این طور نبوده است. تغییری در فرهنگ پذیرایی از میهمانان و بویژه زائران به دلایل مختلف صورت گرفته است که پسندیده ام‌القرای جهان اسلام نیست. البته این امر محدود به مکان‌های زیارتی نیست و در سایر نقاط هم چنین تغییر نگرشی درباره میهمان‌نوازی صورت گرفته است. در حالی که در فرهنگ اسلامی و شیعی روایات زیادی از ائمه بویژه حضرت علی(ع) نقل شده است که خود حضرت شخصاً پس از صرف غذا دست میهمان را شسته و وقتی امام حسن عسکری(ع) این روایت را نقل می‌کنند، می‌فرمایند شیعه واقعی باید این گونه باشد.
خلعتبری لیماکی به مثلی که در فرهنگ عامه وجود دارد اشاره کرده و می‌گوید: «هر رفتی یه آمدی داره». حالا که عراقی‌ها این گونه خود را وقف زائران ایرانی می‌کنند، شایسته است ما هم از آن‌ها آموخته و فرهنگ چند هزارساله خود را به رخ بکشیم. لازم است خطیبان و سخنوران و افرادی که نفوذ کلام در جامعه دارند، همچنین صدا و سیما و نهادهای فرهنگی با برنامه‌ریزی و هماهنگی، فرهنگ میهمان‌نوازی را احیا کنند. به طور نمونه می‌توان دهه کرامت، ایام شهادت امام رضا(ع) و حضرت معصومه(س) یا در دیگر مناسبت‌های خاص، با ایجاد موکب و مکان‌های پذیرایی از زائران به صورت رایگان میهمان‌نوازی کرد. به قول صائب تبریزی: رزق ما با پای میهمان می‌رسد، میزبان ماست هر کس می‌شود میهمان ما.
دکتر زهرا سلیمانی، استاد جامعه‌شناس در این خصوص به قدس می‌گوید: از نظر سنتی و به گواه حافظه تاریخ، مردم ایران از پر سابقه‌ترین ملت‌های خاورمیانه از نظر فرهنگ میهمان‌نوازی و پذیرایی هستند. این مسئله به دلیل تنوع قومیتی که کشور داشته پررنگ‌تر نیز به نظر می‌رسیده است. عبور جاده ابریشم از ایران، یکی از مصادیق میهمان‌نوازی ایرانیان است. وجود کاروانسراهای متعدد که برای میهمانان و پذیرایی آن‌ها توسط باستانیان در فرهنگ و جامعه تاریخی طراحی شده، بزرگترین سندی است که این ادعا را اثبات می‌کند.
وی اضافه می‌کند: در ادبیات کهن و حتی در مثل‌ها نیز به میهمان‌نوازی تأکید و سفارش شده است. در ذخایر فرهنگی خود داریم که میهمان رزقش را با خود می‌آورد. بر این اساس برای پذیرایی از یک میهمان از هم سبقت می‌گرفتیم.
سلیمانی با اشاره به پررنگ به نظر رسیدن این سنت در کشوری مانند عراق، توضیح می‌دهد: در بسیاری از شهرها و نه تنها شهرهای مذهبی سنت پذیرایی از مسافران و میهمانان را داشتیم. اما به نظر می‌رسد که در برخی از آن‌ها این کار قدری کمرنگ شده است. شاید علت آن را تغییر نگرش به علت مدرنیته شدن و عبور از لایه‌های سنتی در جامعه بدانیم.
این جامعه شناس می‌افزاید: اما حالا ارزش‌ها دستخوش تغییرات شده و نگاه به زائر، مسافر و میهمان تبدیل به نگاهی سودگرایانه و منفعت‌گرایانه شده است. زاویه دیدی که ارمغان نظام سرمایه‌داری است و باید هر چه زودتر اصلاح شود. باید تمام دستگاه‌ها تلاش کنند پایبندی به سنت‌ها، معنویت و ارزش‌ها را در جامعه یادآوری کرده و برای بازتعریف و اجرا کردن آن تمام توان خود را به کار گیرند.
تداوم فرهنگ میزبانی نیاز به بودجه ملی دارد
حال پرسش این است که با وجود اعتراف همه به اینکه میهمان‌نوازی از سنت‌های قدیمی و خوب کشورمان بوده و در دنیا با این برند معروف هستیم، پس چرا نتوانسته‌ایم این حوزه را حفظ کرده و آن را گسترش دهیم؟
نایب رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی در این خصوص به خبرنگار ما می‌گوید: باورها و عقاید دینی و مذهبی مردم کشور چراغ روشنی است که راه را برای ارائه بهترین خدمات و فراهم کردن بهترین میزبانی برای میهمانان هر شهر و منطقه‌ای مشخص می‌کند. حتی در مورد زیارت، باورهایمان می‌گوید خدمت به زائر، ارزشی بالاتر از زیارت دارد. اعتقاداتی که سبب شده تمام مردم ایران خدمت به مسافران و زائران را به عنوان یک فرهنگ عمومی پذیرفته و تلاش بر بهتر انجام دادن آن داشته باشند.
حجت‌الاسلام نصرالله پژمان‌فر می‌افزاید: برای تداوم این فرهنگ نیاز به پشتیانی و حمایت دولت وجود دارد و نمی‌توان تنها از مردم انتظار داشت که میزبانان خوبی باشند. به طور مثال در شهرهای مذهبی کشور که بیشترین حجم ورودی زائر و مسافر را دارد، بیشتر امکانات از اعتبارات محلی تأمین شده و اعتباراتی ملی برای آن‌ها در نظر گرفته نمی‌شود. دولت در این مورد کوتاهی کرده است. به طور نمونه به بزرگترین شهر مذهبی کشور، از اعتبار ۱۰۰۰ میلیارد تومانی که در قانون برنامه پنجم توسعه در حوزه زیارت در نظر گرفته شده بود، حتی ۱۰۰ میلیارد تومان هم پرداخت نشده است.
وی در پایان می‌افزاید: با وجود اینکه مسئولان، مسئولیت زیادی برای ارائه خدمات بهتر به مسافران و بخصوص زائران دارند، اما دولت تا کنون نتوانسته است پاسخگوی سطح انتظار ایجاد شده باشد و نیاز به ورود مردم و ارائه خدمات به مسافران و زائران دیده می‌شود.
نظر شما