قدس آنلاین- وقف از افتخارات دین اسلام است و در سیره پیامبر(ص) و ائمه(ع) به آن توجه فراوانی شده است. از نظر اسلام، وقف راهگشایی برای رفع محرومیت‌های مادی و معنوی جامعه و یادگار جاودانه‌ای از کرامت انسان به پیشگاه بشریت و پیوند با آفریدگار متعال است. در کشور ما ایران نیز از گذشته‌های دور وقف مرسوم بوده است. سنت وقف ویژه کشورهای اسلامی و شرقی نیست بلکه در میان کشورهای آلمان، فرانسه، و نظام‌های آنگلوساکسون تشکیلات عام‌المنفعه‌ای وجود دارند که کارکرد آن‌ها شبیه نهاد وقف است. مطمئناً در روزگار امروز رسانه‌ها نقش و اهمیت بسزایی در گسترش این فرهنگ دارند.
به‌تازگی و در آستانه روز وقف، توسط نشر «طلیعه‌پوش» کتابی با عنوان «رسانه و فرهنگ وقف در ایران» نوشته سید عبدالامیر زکی‌پور منتشر کرده است.
زکی‌پور تجربه فعالیت در حوزه‌های مستندسازی، برنامه‌سازی برای رادیو و تلویزیون و حضور در نهاد کتابخانه‌های عمومی را دارد. گفت‌وگوی ما را با نویسنده این کتاب بخوانید.
چه دلیلی باعث ماندگاری سنت وقف و توجه ایرانیان به آن شده است؟
وقف به عنوان عملی انسانی و سودمند قدمتی به درازای تمدن انسانی دارد. نگاهی گذرا به دیروز و امروز فرهنگ‌ها و تمدن‌های بشری کافی است تا ما را با آثار و برکات مادی و معنوی وقف در گستره کشورهای اسلامی و غیراسلامی آشنا کند. این حقیقت گویای فطری‌بودن وقف به عنوان یک عمل نوع‌دوستانه در وجدان و ضمیر آدمی است. تاریخ و فرهنگ ایرانی با وقف و خیراندیشی واقفان درآمیخته است. وقف یکی از سنت‌های مهم اقتصادی و اجتماعی اسلام است. هرچند پدیده وقف در اکثر جوامع بشری و به‌نوعی در ایران باستان نیز وجود داشته ولی تأکید خاص دین مبین اسلام در این زمینه منجر به گسترش فراوان این پدیده در جهان اسلام شده است؛ به طوری که مردم قادر بودند داشته‌های خود را برای اهدافی خیرخواهانه و بهره‌برداری همیشگی در جامعه به اشتراک بگذارند. میل به جاودانه‌زیستن همواره انسان‌ها را تشویق کرده تا در کنار کار و تلاش مستمر خود، به انجام کارهای ماندگار بپردازند که در حیات آن‌ها و پس از مرگشان منشأ خیر و منبع برکات شود. از این رو می‌توان گفت که روح نوع‌دوستی، اندیشه اجتماعی، همکاری متقابل و زندگی گروهی ریشه‌های چنین تفکر و عمل ماندگاری را می‌سازند.
رسانه‌ها هم در ترغیب مردم به وقف و ماندگاری این فرهنگ بی‌تأثیر نبوده‌اند.
حتماً مؤثر بوده‌اند چون رسانه‌ها رفتارهای نو را به ما می‌آموزند. رسانه‌های جمعی از مهم‌ترین و کارآمدترین وسیله‌های اعمال نفوذ دینی بر مخاطبان در جوامع به شمار می‌روند. رسانه‌های جمعی تلاش می‌کنند با انعکاس ارزش‌های دینی، افکار عمومی جامعه را در اختیار داشته باشند. فعالیت‌های رسانه‌ای با هر هدف و انگیزه‌ای که صورت پذیرد، مخاطبان زیادی در جامعه امروز دارد؛ به طوری که بسیاری از طبقات جامعه به رسانه‌های مختلف علاقه‌مند می‌باشند، از برنامه‌هایشان استفاده می‌کنند، الگو می‌گیرند و زندگی خود را با آن تطبیق می‌دهند. رسانه‌ها از نظر الگودهی و نمادسازی تأثیر زیادی در جامعه دارند.
شرایط لازم برای تأثیرگذاری رسانه‌ها در زمینه فرهنگ وقف چیست؟
اطلاع‌رسانی خوب، صحیح و به‌موقع می‌تواند در گسترش وقف و تشویق مردم به انجام این عمل صالح مؤثر باشد. چون وقتی مردم از برکات دنیوی و اخروی وقف مطلع شوند و ببینند که چه افراد خیری اقدام به وقف اموال خود کرده‌اند، یقیناً تشویق می‌شوند و به این امر خیر گرایش می‌یابند. ضعف در سیستم اطلاع‌رسانی آثار و عواقب منفی زیادی در پی داشته که یکی از آن‌ها کاهش رغبت واقفان برای ایجاد موقوفات جدید شده است.
وقف چقدر در ایجاد همدلی و اتحاد و وحدت ملی نقش دارد؟
اگر به مقوله وقف به طور همه‌جانبه نگاه شود و اهمیت این سنت نبوی در تزکیه نفس، کاهش فاصله طبقاتی، گسترش دانش، ماندگاری هنر و تقویت بنیان‌های عقیدتی و فکری و دیگر آثار حیات‌بخش آن تبیین و تدوین شود، خواهید دید که سهم عمده‌ای در تحول ساختار فرهنگی و دینی جامعه ایفا خواهد کرد و شکوه تمدن دیرینه اسلامی را در پیوند با غرور ملی و انگیزش‌های فطری به نمایش خواهد گذاشت.
در حال حاضر با افزایش موقوفات اجتماعی روبه‌رو هستیم. دلیل این مسئله چیست؟
در شرایط فعلی مهم‌ترین آسیبی که فرهنگ وقف را تهدید می‌کند، کاهش وقف و تا حدودی عدم اطمینان به حوزه متولیان وقف است. به طور کلی عمل‌نکردن به نیت واقف، تغیر نام موقوفات، ضعف در سیستم اطلاع‌رسانی، دخالت دولت و محدویت قانونی وقف، ناچیزبودن درآمدهای ناشی از سرمایه‌گذاری‌های وقفی، از بین رفتن اصل موقوفات به خاطر دست‌اندازی سوداگران، توجیه‌نبودن جامعه در مورد اهمیت وقف و نیاز مبرم به آن در دوران معاصر و یا وجود برخی کارمندان بی‌تقوا در امور موقوفات باعث بی‌اعتمادی مردم می‌شود.
وقف معنا و محدوده گسترده‌ای دارد اما در ایران این فرهنگ با آستان قدس رضوی گره خورده است. چرا؟
بی‌شک موقوفات مربوط به آستان قدس رضوی بزرگ‌ترین موقوفات جهان هستند و در میان دیگر ملت‌ها و مذاهب چنین مؤسسه و بنیاد فرهنگی و مذهبی با این عظمت و گستردگی وجود ندارد. به‌درستی معلوم نیست که تاریخچه وقف بر این آستان به چه زمانی برمی‌گردد. علتش هم این است که بسیاری از مستندات و مدارک وقفی در طی قرن‌های متمادی، در جریان حوادث مختلف از بین رفته است؛ بویژه در زمان حمله و تهاجم اقوام ستیزه‌جویی مثل ازبک‌ها، افغان‌ها و ترکمن‌ها به مشهد مقدس و اماکن متبرکه. اما قدیمی‌ترین سند تاریخی که می‌توان در این زمینه نام برد، مربوط به قرآن ابوالقاسم محمد بن کثیر است. این قرآن در ربیع‌الاول سال ۳۹۳ هجری وقف آستان مقدس رضوی شده و در حال حاضر در گنجینه قرآن آستان قدس نگهداری می‌شود. این نمونه نشان می‌دهد که در آن زمان حرم مطهر دارای رونق و شکلی از نظام اداری بوده است. چارت سازمانی آستان قدس از معاونت‌ها، مدیریت‌ها، ادارات، گروه‌های تخصصی و سازمان‌های بسیاری تشکیل شده است که هر کدام بر مبنای وظایف تعریف‌شدة سازمانی فعالیت‌های متنوع و مختلفی دارند. مهم‌ترین وظیفه مدیریت موقوفات آستان قدس رضوی تهیه و تنظیم بودجه موقوفاتی و نظارت دقیق بر مصرف عواید موقوفات؛ شناسایی، مطالعه و بررسی وضعیت تملک آب و اراضی وقفی؛ خریداری و صلح و هبه به آستان قدس رضوی؛ و همچنین بازخوانی و بازنویسی وقف‌نامه‌ها، هبه‌نامه‌ها، اجاره‌نامه‌ها و دیگر اسناد و مدارک وقفی است که از طریق ۳ اداره رسیدگی و محاسبات وقف‌نامه‌ها، اداره شناسایی موقوفات و امور وقف و نیز اداره نظارت بر عملکرد متولیان و ناظران موقوفات انجام می‌شود.
نظر شما