قدس آنلاین- نزدیک به دو سال از اجرای برجام می‌گذرد و روز به روز ایرادات این توافق خود را بیشتر نشان می‌دهد. این پرسش بیش از پیش برای افکار عمومی به وجود آمده که چرا خبری از نتایج عینی برجام نیست و مدینه فاضله‌ وعده داده شده چه زمانی از راه خواهد رسید.
 در این میان دولتمردان رویکرد جالب توجهی را در پیش گرفته و در اظهاراتی که بیشتر مناسب حال افکار عمومی است و مصرف داخلی دارد سعی می‌کنند که با کم‌رنگ نشان دادن ایرادات برجام چنین نشان دهند که اصلاً اتفاق خاصی رخ نداده است و اجرای برجام تکالیف ویژه‌ای بر دوش ایران نگذاشته است.
آخرین نمونه رخ داده که موضوع این گزارش محسوب می‌شود اظهارات مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و پاسخ کمال‌وندی به آن است. در همین راستا «یوکیا آمانو» مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مصاحبه با شبکه «سی‌بی‌اس» درباره نظارت‌ها بر روی برنامه هسته‌ای ایران گفت: «فعالیت‌های اتمی ایران پس از برجام به شدت کاهش داشته پس ما نظام راستی‌آزمایی قدرتمندتری برای نظارت (بر برنامه اتمی ایران) و اینکه تأیید کنیم فعالیت‌های هسته‌ای کاهش داشته، در اختیار داریم. ماموران آژانس در ایران روزانه میلیون‌ها قطعه اطلاعات، شامل صدها هزار تصویر از دوربین‌هایی که در تاسیسات هسته‌ای ایران نصب شده و ۲ هزار پلمبی که در بخش‌های مختلفی از آنها خورده، جمع‌آوری می‌کنند از هر نظری، این یک نظام راستی‌آزمایی قوی است».
چندی از اظهارات آمانو نمی‌گذشت که سخنگوی سازمان انرژی اتمی در دولت دوازدهم به پاسخ‌گویی در این‌باره پرداخت و و مدعی شد: «حتی اگر از برجام بیرون باشیم، باز تعداد زیادی دوربین داریم که هر یک ۳۰ تا ۴۰ هزار عکس در روز می‌گیرند اما قرار نیست حتی یک عکس نیز بیرون برود؛ قبل از برجام نیز این عکسبرداری ها انجام می‌شد و در تأسیسات همه دنیا وجود دارد... د. بنابراین مهر و موم‌ها موقت و برای راستی‌آزمایی و حسابداری مواد هسته‌ای است و طبعاً این توضیحات آقای آمانو شاید برای یک فرد تازه‌کار است تا بتواند او را متقاعد کند که رژیم راستی‌آزمایی قوی اعمال و بر همه چیز نظارت می‌شود و تشخیص او این بوده است که بتواند طرف مقابل را که تجارب کافی ندارد، متقاعد کند.»
اما سخنگوی سازمان انرژی اتمی در حالی تلاش می‌کند این‌گونه القا نماید که برجام تأثیر زیادی بر مسئله نظارت و بازرسی‌ها نداشته که متن توافق هسته‌ای خلاف این مسئله را شهادت می‌دهد. در توضیح این مسئله باید به این نکته اشاره کرد که پیش از برجام ایران تنها به سند پادمان ۱ متعهد بود اما پس از پذیرش توافق هسته‌ای مذاکره کنندگان کشورمان اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی ۲، اقدامات شفاف‌ساز ۳ و کد ۳/۱ را پذیرفتند مواردی از این دست به هیچ عنوان تا پیش از برجام توسط ایران اجرا نشده بود. این مهم را می‌توان در نهمین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره اقدامات ایران ذیل قطعنامه ۲۲۳۱ دریافت. در همین راستا بند ۲۲ گزارش آژانس در ماه نوامبر می‌نویسد:
۲۲- ایران کماکان به آژانس اجازه داده تا از نظاره گرها و مهر و مومهای الکترونیکی آنلاین در زمینه غنی‌سازی استفاده نماید تا بدین‌وسیله وضعیت آنها در اماکن هسته‌ای به بازرسان آژانس مخابره و جمع آوری خودکار ثبت سوابق اندازه‌گیری توسط ادوات اندازه‌گیری نصب‌شده آژانس تسهیل گردد (بند ۶۷.۱).
۲۲. Iran has continued to permit the Agency to use on-line enrichment monitors and electronic seals which communicate their status within nuclear sites to Agency inspectors, and to facilitate the automated collection of Agency measurement recordings registered by installed measurement devices (para. ۶۷.۱).
نظاره‌گرها و مهر و مومهای الکترونیکی آنلاین مورد اشاره گزارش آژانس که در بند ۶۷.۱ توافق هسته‌ای نیز به آن اشاره شده به هیچ عنوان قبل از برجام وجود نداشته و تنها پس از پذیرش برجام توسط دولت یازدهم به اجرا گذاشته شده است.
بند ۲۳ گزارش آژانس نیز به بند ۶۸ و ۶۹ برجام اشاره می‌کند که صنعت هسته‌ای ایران را از گهواره تا گور تحت نظارت خود قرار می‌دهد. در این بند می‌خوانیم:
۲۳- ایران کماکان به آژانس اجازه داده - تا از طریق اقدامات مورد توافق با ایران، از جمله از طریق اقدامات مراقبتی و نظارتی - بر تمامی کنسانتره سنگ اورانیوم (UOC) تولید شده در ایران یا کسب شده از دیگر منابع و منتقل شده به تاسیسات تبدیل اورانیوم (UCF) در اصفهان (بند ۶۸)، نظارت نماید. همچنین، ایران تمامی اطلاعات ضروری برای قادر نمودن آژانس جهت راستی آزمایی تولید کنسانتره سنگ اورانیوم (UOC) و موجودی انبار UOC تولید شده در ایران یا کسب شده از هر منبع دیگری را ارائه نموده است (بند ۶۹).
۲۳. Iran has continued to permit the Agency to monitor – through measures agreed with Iran, including containment and surveillance measures – that all uranium ore concentrate (UOC) produced in Iran or obtained from any other source is transferred to the Uranium Conversion Facility (UCF) at Esfahan (para. ۶۸). Iran also provided the Agency with all information necessary to enable the Agency to verify the production of UOC and the inventory of UOC produced in Iran or obtained from any other source (para. ۶۹).
بند ۲۴ و ۲۵ گزارش آژانس نیز به اجرای پروتکل الحاقی و کد ۳/۱ توسط ایران و مطابق برجام پرداخته و می‌گوید:
۲۴. ایران اجرای موقت پروتکل الحاقی موافقتنامه پادمانها بر اساس ماده ۱۷ (b) پروتکل الحاقی، تا زمان لازم الاجرا شدن آن را ادامه می‌دهد. آژانس به ارزیابی اظهارنامه‌های ایران ذیل پروتکل الحاقی و انجام دسترسی‌های تکمیلی به همه سایت‌ها و مکان‌هایی در ایران که بازدید از آنها مورد نیاز بود تحت پروتکل الحاقی ادامه داده است.
۲۴. Iran continues to provisionally apply the Additional Protocol to its Safeguards Agreement in accordance with Article ۱۷(b) of the Additional Protocol, pending its entry into force. The Agency has continued to evaluate Iran’s declarations under the Additional Protocol, and has conducted complementary accesses under the Additional Protocol to all the sites and locations in Iran which it needed to visit.
۲۵. در تطابق بخش عمومی ترتیبات تکمیلی موسوم به کد اصلاحی ۳.۱ موافقت‌نامه پادمان، ایران در تاریخ ۲۹ اکتبر ۲۰۱۷ تصمیم خود را در خصوص «طراحی و ساخت یک تاسیسات بحرانی (رآکتور آب سبک بحرانی) در سازمان انرژی اتمی با هدف تحقیق در آینده نزدیک» و اطلاعات مربوط به طراحی اولیه آن را به آژانس اعلام کرد. (توضیح: بحرانی یک اصطلاح خاص فنی است).
۲۵. In accordance with the modified Code ۳.۱ of the Subsidiary Arrangements General Part to its Safeguards Agreement, Iran informed the Agency, in a letter dated ۲۹ October ۲۰۱۷, of its decision to “design and construct a critical facility (Light Water Critical Reactor) at AEOI site for research purposes in near future” and provided preliminary design information for the facility.۲۴
موارد مورد اشاره آژانس بخشی از گستره نظارت و بازرسی بر برنامه هسته‌ای ایران است که به تعبیر وندی شرمن مذاکره کننده سابق آمریکایی بزرگ‌ترین و گسترده‌ترین نظام نظارت و راستی‌آزمایی هسته‌ای در جهان به حساب می‌آید. سنگینی این نظام بازرسی‌ها به میزانی است که حتی سید حسین موسویان که این روزها پس از گذراندن دوران محکومیت خود به جرم در اختیار قرار دادن اطلاعات طبقه‌بندی شده به بیگانگان در آمریکا به سر می‌برد در این باره می‌نویسد: درمورد بازرسی، ایران بالاترین سطح بازرسی‌ها درچارچوب مقررات جهانی را پذیرفته که شامل پادمان، پروتکل الحاقی و ترتیبات فرعی است. هیچ کشور دیگری نیز بیش ازاین نپذیرفته است. ایران بعد از پایان دوره محدودیت‌های جاری در بخشی از برنامه هسته‌ای، همچنان متعهد به این سطح از بازرسی‌ها باقی می‌ماند و لذا غروبی برای بازرسی‌ها و شفافیت در برنامه هسته‌ای ایران وجود ندارد... د. ️ایران بالاترین سطح بازرسی‌ها در قالب مقررات موجود جهانی را پذیرفته و چیزی بالاتراز آن هم وجود ندارد.
اما برای درک صحیح‌تر از میزان بازرسی‌ها باید بدانیم که بر اساس برجام، جمهوری اسلامی ایران دست‌کم ۵۷ دریچه و منفذ برای دسترسی و بازرسی بیگانگان به حیطه‌های نظامی و حساس فراهم کرده‌است که ۲۴ مورد آن ابدی و برای همیشه، ۸ مورد ۱۵ تا ۲۰ سال و ۲۰ مورد آن دست‌کم برای مدت ۱۰ سال است. در جهت روشن‌تر شدن هرچه بیشتر افتضاح پذیرفته شده توسط تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای و فهم میزان غلط بودن اظهارات سخنگوی سازمان انرژی اتمی به بیش از ۵۰ مصداق از نظارت‌های غیرمتعارف می‌پردازیم که به شرح زیر است:
نظارت غیرمتعارف آژانس بر اجرای پروتکل الحاقی توسط ایران به‌صورت خاص و استثنایی برای همیشه
نظارت غیرمتعارف آژانس بر عدم انجام فعالیت‌های مغایر با مفاد برجام برای همیشه ۴
نظارت غیرمتعارف آژانس بر برنامه بلندمدت غنی‌سازی ایران به‌منظور تأیید مطابقت «ماهیت» ۵ این فعالیت‌ها با برنامه مورد تأیید کمیسیون مشترک
نظارت غیرمتعارف آژانس بر برنامه بلندمدت تحقیق و توسعه غنی‌سازی ایران به‌منظور تأیید مطابقت ماهیت این فعالیت‌ها با برنامه مورد تأیید کمیسیون مشترک
نظارت غیرمتعارف آژانس با استفاده از فناوری‌های مدرن برای همیشه
نظارت غیرمتعارف آژانس با استفاده از دوربین‌های on-line برای همیشه
نظارت غیرمتعارف آژانس با استفاده از مهر و موم‌های الکترونیکی برای همیشه
نظارت غیرمتعارف آژانس با استفاده از هر فناوری جدید دیگر مورد تأیید آژانس برای همیشه
نظارت غیرمتعارف آژانس بر موجودی و تولیدی آب سنگین ایران برای همیشه
نظارت غیرمتعارف آژانس بر عدم طراحی مدل‌های کامپیوتری برای شبیه‌سازی انفجاری هسته‌ای برای همیشه
نظارت غیرمتعارف آژانس بر عدم توسعه مدل‌های کامپیوتری برای شبیه‌سازی انفجاری هسته‌ای برای همیشه
نظارت غیرمتعارف آژانس بر عدم اکتساب مدل‌های کامپیوتری برای شبیه‌سازی انفجاری هسته‌ای برای همیشه
نظارت غیرمتعارف آژانس بر عدم استفاده از مدل‌های کامپیوتری برای شبیه‌سازی انفجاری هسته‌ای برای همیشه
نظارت غیرمتعارف آژانس بر عدم طراحی سیستم چاشنی انفجاری چند نقطه مناسب برای یک وسیله انفجاری هسته‌ای برای همیشه
نظارت غیرمتعارف آژانس بر عدم توسعه سیستم چاشنی انفجاری چند نقطه مناسب برای یک وسیله انفجاری هسته‌ای برای همیشه
نظارت غیرمتعارف آژانس بر عدم اکتساب سیستم چاشنی انفجاری چند نقطه مناسب برای یک وسیله انفجاری هسته‌ای برای همیشه
نظارت غیرمتعارف آژانس بر عدم استفاده از سیستم چاشنی انفجاری چند نقطه مناسب برای یک وسیله انفجاری هسته‌ای برای همیشه
نظارت غیرمتعارف آژانس بر عدم طراحی سیستم‌های تشخیص انفجار (دوربین‌های سرعت بالا Streak، دوربین‌های فریمینگ و یا دوربین‌های اشعه ایکس) مناسب برای توسعه تجهیزات انفجار هسته‌ای برای همیشه
نظارت غیرمتعارف آژانس بر عدم توسعه سیستم‌های تشخیص انفجار (دوربین‌های سرعت بالا Streak، دوربین‌های فریمینگ و یا دوربین‌های اشعه ایکس) مناسب برای توسعه تجهیزات انفجار هسته‌ای برای همیشه
نظارت غیرمتعارف آژانس بر عدم اکتساب سیستم‌های تشخیص انفجار (دوربین‌های سرعت بالا Streak، دوربین‌های فریمینگ و یا دوربین‌های اشعه ایکس) مناسب برای توسعه تجهیزات انفجار هسته‌ای برای همیشه
نظارت غیرمتعارف آژانس بر عدم استفاده از سیستم‌های تشخیص انفجار (دوربین‌های سرعت بالا Streak، دوربین‌های فریمینگ و یا دوربین‌های اشعه ایکس) مناسب برای توسعه تجهیزات انفجار هسته‌ای برای همیشه
نظارت غیرمتعارف آژانس بر عدم طراحی چشمه‌های نوترونی هدایت‌کننده انفجارات یا مواد خاص برای چشمه‌های نوترونی هدایت‌کننده انفجارات برای همیشه
نظارت غیرمتعارف آژانس بر عدم توسعه چشمه‌های نوترونی هدایت‌کننده انفجارات یا مواد خاص برای چشمه‌های نوترونی هدایت‌کننده انفجارات برای همیشه
نظارت غیرمتعارف آژانس بر عدم اکتساب چشمه‌های نوترونی هدایت‌کننده انفجارات یا مواد خاص برای چشمه‌های نوترونی هدایت‌کننده انفجارات برای همیشه
نظارت غیرمتعارف آژانس بر عدم استفاده از چشمه‌های نوترونی هدایت‌کننده انفجارات یا مواد خاص برای چشمه‌های نوترونی هدایت‌کننده انفجارات برای همیشه
نظارت غیرمتعارف آژانس بر فعالیت‌هایی که می‌تواند منجر به توسعه انفجاری هسته‌ای شود از جمله در سطح تحقیق و توسعه در عرصه‌های مختلف از قبیل متالوژی اورانیوم و پلوتونیوم برای همیشه
دسترسی و بازرسی غیرمتعارف آژانس به هر مکانی در ایران (سازوکار قابل اتکا برای اطمینان از رفع سریع نگرانی‌های آژانس در زمینه دسترسی) (حداقل ۱۵ سال)
نظارت غیرمتعارف آژانس بر کنسانتره سنگ معدن اورانیوم تولیدی ایران (حداقل ۲۵ سال)
نظارت غیرمتعارف آژانس بر روتورها و بیلوهای سانتریفیوژ (حداقل ۲۰ سال)
نظارت غیرمتعارف آژانس بر لوله‌های روتور سانتریفیوژها (حداقل ۲۰ سال)
نظارت غیرمتعارف آژانس بر اتصال‌های بیلوی سانتریفیوژها (حداقل ۲۰ سال)
نظارت غیرمتعارف آژانس بر عدم استفاده از تجهیزات تولید سانتریفیوژ برای فعالیت‌های غیر از فعالیت‌های مشخص در توافق جامع (حداقل ۲۰ سال)
نظارت غیرمتعارف آژانس بر نحوه جایگزینی سانتریفیوژهای خراب یا صدمه‌دیده (حداقل ۱۵ سال)
دسترسی غیرمتعارف آژانس به‌صورت منظم و روزانه به همه بخش‌های سایت نطنز (حداقل ۱۵ سال)
دسترسی غیرمتعارف آژانس به‌صورت منظم و روزانه به همه بخش‌های سایت فردو (حداقل ۱۵ سال)
نظارت غیرمتعارف آژانس برای عدم انجام فعالیت‌های تولید جداسازی ایزوتوپی غیر از فناوری سانتریفیوژ گازی (حداقل ۱۰ سال)
نظارت غیرمتعارف آژانس برای عدم انجام فعالیت‌های تحقیق و توسعه جداسازی ایزوتوپی غیر از فناوری سانتریفیوژ گازی (حداقل ۱۰ سال)
نظارت و راستی‌آزمایی آژانس بر مکان استفاده «مواد» دومنظوره که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می‌گیرد (حداقل ۱۰ سال)
نظارت و راستی‌آزمایی آژانس بر «کاربری نهایی» «مواد» دومنظوره که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می‌گیرد (حداقل ۱۰ سال)
نظارت و راستی‌آزمایی آژانس بر مکان استفاده «اقلام» دومنظوره که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می‌گیرد (حداقل ۱۰ سال)
نظارت و راستی‌آزمایی آژانس بر «کاربری نهایی» «اقلام» دومنظوره که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می‌گیرد (حداقل ۱۰ سال)
نظارت و راستی‌آزمایی آژانس بر مکان استفاده «کالاها» ی دومنظوره که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می‌گیرد (حداقل ۱۰ سال)
نظارت و راستی‌آزمایی آژانس بر «کاربری نهایی» «کالاها» ی دومنظوره که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می‌گیرد (حداقل ۱۰ سال)
نظارت و راستی‌آزمایی آژانس بر مکان استفاده «تجهیزات» دومنظوره که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می‌گیرد (حداقل ۱۰ سال)
نظارت و راستی‌آزمایی آژانس بر «کاربری نهایی» «تجهیزات» دومنظوره که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می‌گیرد (حداقل ۱۰ سال)
نظارت و راستی‌آزمایی آژانس بر مکان استفاده «فناوری‌ها» ی دومنظوره که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می‌گیرد (حداقل ۱۰ سال)
نظارت و راستی‌آزمایی آژانس بر «کاربری نهایی» «فناوری‌ها» ی دومنظوره که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می‌گیرد (حداقل ۱۰ سال)
نظارت و راستی‌آزمایی هر دولت صادرکننده هر یک از «مواد» دومنظوره بر «مکان استفاده آنها که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می‌گیرد (حداقل ۱۰ سال)
نظارت و راستی‌آزمایی هر دولت صادرکننده هر یک از «مواد» دومنظوره بر «کاربری نهایی» آن‌ها که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می‌گیرد (حداقل ۱۰ سال)
نظارت و راستی‌آزمایی هر دولت صادرکننده هر یک از «اقلام» دومنظوره بر مکان استفاده آنها که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می‌گیرد (حداقل ۱۰ سال)
نظارت و راستی‌آزمایی هر دولت صادرکننده هر یک از «اقلام» دومنظوره بر «کاربری نهایی» آن‌ها که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می‌گیرد (حداقل ۱۰ سال)
نظارت و راستی‌آزمایی هر دولت صادرکننده هر یک از «کالاها» ی دومنظوره بر مکان استفاده آنها که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می‌گیرد (حداقل ۱۰ سال)
نظارت و راستی‌آزمایی هر دولت صادرکننده هر یک از «کالاها» ی دومنظوره بر «کاربری نهایی» آن‌ها که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می‌گیرد (حداقل ۱۰ سال)
نظارت و راستی‌آزمایی هر دولت صادرکننده هر یک از «تجهیزات» دومنظوره بر مکان استفاده آنها که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می‌گیرد (حداقل ۱۰ سال)
نظارت و راستی‌آزمایی هر دولت صادرکننده هر یک از «تجهیزات» دومنظوره بر «کاربری نهایی» آن‌ها که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می‌گیرد (حداقل ۱۰ سال)
نظارت و راستی‌آزمایی هر دولت صادرکننده هر یک از «فناوری‌ها» ی دومنظوره بر  مکان استفاده آنها که با تصویب شورای امنیت در اختیار ایران قرار می‌گیرد (حداقل ۱۰ سال)

پی نوشت:
۱- Safeguard Agreement
۲- Additional Protocol
۳- Transparency Measures
۴- اقدام جمهوری اسلامی ایران مبنی بر عطای حق به آژانس برای راستی‌آزمایی عدم انجام فعالیت‌های مغایر با مفاد برجام، حوزه گسترده و غیر قابل کنترلی را برای نظارت، دسترسی و بازرسی آژانس باز می‌کند که حد و حدود آن را فقط آژانس می‌تواند تعیین کند و ایران هیچ مستمسکی برای مدیریت و کنترل این حق آژانس در اختیار ندارد.
۵- با ذکر واژه «ماهیت»، آژانس می‌تواند فراتر از مأموریت ذاتی خود که نظارت بر مؤلفه‌های عینی و ملموس است، با موافقت ایران به عرصه فراعینی (از جمله نیت‌خوانی) نیز وارد شود.

منتشر شده در ویژه نامه روایت امروز روزنامه قدس