قدس آنلاین-کاغذ به عنوان کالای استراتژیک در حوزه نشر، اهمیت بالایی دارد و کمبود آن به عرصه فرهنگ آسیب می‌زند. نخستین موج گرانی کاغذ در سال جاری مربوط به یک ماه اخیر بود که قیمت کاغذ تا ۶۰ درصد افزایش یافت و باعث شد که یکی از روزنامه‌های سراسری که عمر کوتاهی داشت، به‌بلوغ‌نرسیده، از صحنه مطبوعات حذف شود. بسیاری از روزنامه‌ها هم سیاست انقباضی را پیش گرفتند و صفحاتشان را کم کردند

اخبارِ مبنی بر تعلق‌نگرفتن ارز مبادله‌ای به کاغذ در حالی به عنوان دلیل گرانی کاغذ مطرح شد که وزیر ارشاد به «خانه ملت» گفته بود که این موضوع صحت ندارد و دلیل رشد جهشی قیمت کاغذ، افزایش قیمت جهانی این کالا بوده است؛ اگرچه تخصیص‌نیافتن ارز مبادله‌ای از سوی بانک مرکزی به واردکنندگان کاغذ، دلیل گرانی اعلام شد. چند روز پیش هم مشاور اجرایی معاونت فرهنگی ارشاد درباره احتمال افزایش قیمت کاغذ پرمصرف «بالکی» به دلیل عدم تخصیص ارز مبادله‌ای هشدار داد و مسئولیت این مسئله را متوجه بانک مرکزی دانست. همایون امیرزاده با اشاره به نامه‌نگاری‌های صورت‌گرفته بین وزیر ارشاد و معاونت امور صنایع وزارت صنعت و معدن درباره لزوم تخصیص ارز مبادله‌ای به کاغذ مکانیکال بالکی، به «مهر» گفت: در حال حاضر بیش از ۹۰ درصد ناشران پرکار کشور از این کاغذ برای چاپ کتاب‌های خود استفاده می‌کنند اما اینکه چرا با پیگیری‌های جدی ۲ وزارتخانه (فرهنگ و ارشاد اسلامی ‌و نیز صنعت، معدن و تجارت) این درخواست در بخش مربوطة بانک مرکزی همچنان بی‌پاسخ مانده است، جای تعجب و گلایه دارد. او ضمن ابراز گلایه از این وضعیت، هر گونه افزایش قیمتِ ناشی از عدم تخصیص ارز مبادله‌ای برای کاغذ مکانیکال بالکی را متوجه بخش‌های مربوطه در بانک مرکزی دانست و ابراز نگرانی کرد که عدم تخصیص ارز مبادله‌ای به کاغذ در رفتار بازار اختلال ایجاد کند و واکنش‌های منفی را به دنبال خواهد داشت.

دولت باید حمایت کند

با توجه به پیش‌رو بودن نمایشگاه کتاب تهران و نگرانی‌ها از عدم تخصیص ارز مبادله‌ای به کاغذ، بیم موج دوم گرانی کاغذ در سال جاری می‌رود و این موج علاوه بر اینکه دامن بازار نشر را گرفته، حیات مطبوعات را هم دشوار می‌کند. عبدالله گنجی، مدیرمسئول روزنامه «جوان»، با بیان اینکه گرانی کاغذ روی کاهش تیراژ یا کم‌شدن صفحات این روزنامه تأثیری نگذاشته است، به خبرنگار ما می‌گوید: ولی ما به‌سختی روزنامه را اداره می‌کنیم.

او با تأکید بر اینکه دولت باید قیمت تعادلی کاغذ را برگرداند، خاطرنشان می‌کند: مدعیان آزادی قلم که شعار تحمل حرف مخالف را می‌دهند، دارند زمینه دیگری را آماده می‌کنند. در حالی که دولت باید نرخ تعادلی را به خریداران کاغذ برگرداند تا شرایط اصلاح شود، قیمت کاغذ ۶۰ درصد افزایش یافته است. در این شرایط دولت باید حمایت کند و وزارت ارشاد به مطبوعات یارانه بدهد یا دولت ارز تعادلی را به واردکنندگان کاغذ تخصیص دهد.

گنجی با بیان اینکه گرانی کاغد منجر به تعطیلی برخی از روزنامه‌ها همچون «جامعه فردا» شده است، عنوان می‌کند: سیاست‌های دولت در این باره باعث شده تا عرصه نقد و آزادی بیان در مطبوعات را با اهرم اقتصادی تضعیف کند.

این فعال رسانه‌ای شبکه‌های اجتماعی را به عنوان یک متغیر رقیب، بر افت تیراژ روزنامه‌ها اثرگذار می‌داند و تأکید می‌کند: البته برخوردهای گزینشی دولت در بحث یارانه و توزیع آگهی‌های دولتی هم بر کاهش تیراژ برخی از روزنامه‌ها اثرگذار است که دولتی‌ها هم آن را کتمان نمی‌کنند.

به باور گنجی، رسانه‌های مکتوب و مطبوعات با شیب ملایمی‌ در حال آسیب هستند و دولت هیچ حمایتی نمی‌کند. اقتصاد رسانه به‌شدت در حال آسیب است و کاهش تیراژ روزنامه‌ها به ضرر جامعه است.

مدیرمسئول روزنامه «جوان» با بیان اینکه هنوز روزنامه‌ها تصمیمی ‌نگرفته‌اند که تغییر ماهوی در تیراژ یا شکل انتشارشان بدهند، می‌گوید: همه منتظر گشایش در مسئله کاغذ هستند و اگر این گشایش اتفاق نیفتد، مجبورند که تصمیمات دیگری ببنید. البته فعلاً شاهد هیچ ایده و چشم‌اندازی برای گشایش در موضوع کاغذ از سوی وزارت ارشاد نیستیم و این مطالبه را از دولت داریم که ارز مبادله‌ای را به واردکنندگان کاغذ اختصاص دهد.

افزایش تولید داخل به شرط بالابودن کیفیت

وضعیت کنونی بازار کاغذ در شرایط نامناسبی قرار دارد و ادامه این شرایط زنگ خطری برای حیات صنعت نشر و مطبوعات محسوب می‌شود؛ زنگ خطری که روزنامه «سینما» را در اعتراض به افزایش حدود ۲ برابری قیمت کاغذ، مجبور به انتشار اینترنتی کرد. این مشکل بیشتر نشریات بخش خصوصی را در بحران بزرگی قرار داد؛ بویژه روزنامه‌ها که نیاز به خرید روزانه کاغذ داشتند.

مراد عنادی، مدیرمسئول روزنامه «جام‌جم»، به خبرنگار ما می‌گوید: با توجه به جایگاه و تأثیر مطبوعات در جامعه، دستگاه‌های مسئول مانند وزارت ارشاد باید برای حفظ این جایگاه تدابیری بیندیشند و به مطبوعات یارانه بدهند تا به لحاظ اقتصاد رسانه، بیش از این به مطبوعات فشار وارد نشود.

به گفته او، این فشار بسیار شکننده است و می‌تواند باعث تعطیلی بسیاری از رسانه‌های مکتوب شود. به همین دلیل دولت باید برای تأمین کاغذ با قیمت مطلوب و منصفانه، کمک کند.

عنادی در پاسخ به این پرسش که افزایش تولید داخلی کاغد می‌تواند راه‌حل مناسبی باشد، می‌گوید: افزایش تولید داخل به شرط بالابودن کیفیت کاغذ راه‌حل خوبی است. کاغذهای داخلی در دستگاه چاپ ضایعات زیادی دارند. به همین دلیل، بسیاری ترجیح می‌دهند که از کاغذهای خارجی استفاده کنند.

این فعال رسانه‌ای تأکید می‌کند: باید به این سمت حرکت کنیم که کیفیت کاغذ داخلی را بالا ببریم. ولی با توجه به فشار مالی که متوجه روزنامه‌ها هست، تنها راه این است که روزنامه‌ها تلاش می‌کنند به درآمدزایی برسند و یارانه دولتی هم شامل حالشان شود.

او با اشاره به ضرورت و اهمیت حمایت از مطبوعات در شرایط جنگ نرم، خاطرنشان می‌کند: اگر ارز مبادله‌ای به کاغذ اختصاص نیابد، شاهد موج گرانی جدیدی در بازار کاغذ خواهیم بود. اگر کاغذ دوباره گران شود، تعداد بیشتری از روزنامه‌ها مجبور به تعطیلی یا کاهش صفحات می‌شوند. در واقع، فشار بسیار کمرشکنی به روزنامه‌ها وارد می‌شود که بلندشدنِ دوبارة آن‌ها را بسیار دشوار می‌کند.