قدس: بنا بر گفته کارشناسان محیط‌زیست برای احیای تالاب هامون چاره‌ای به‌جز نهایی کردن حقابه این تالاب از سوی کشور افغانستان با رایزنی‌های دیپلماتیک و از طریق وزارت خارجه وجود ندارد.

تالاب هامون ویژگی خاصی دارد و آن دوپاره بودنش است، بخش بالادست این تالاب در کشور افغانستان قرارگرفته است و درنتیجه آب قسمت گسترده‌ای از هامون که در ایران قرار دارد، از کشور همسایه تأمین می‌شود

سهم آب ایران موضوعی است که در سال‌های پرآبی برای مسئولان در اولویت قرار نداشت و انگار فراموش‌شده بود، اما با شروع دوره خشک‌سالی، سدسازی‌های کشور همسایه بر گلوی هامون و قطع آب ورودی به تالاب اثرات خشک‌سالی بر طبیعت منطقه را دوچندان کرد.

رودخانه هیرمند به‌عنوان چشمه حیات هامون، سال‌هاست مرز میان دو کشور است و محل مناقشه آب سال‌های بی‌باران و قطع آب ورودی از افغانستان، که تالاب سرسبز هامون را روزبه‌روز به ریگزاری وسیع بدل می‌کرد، سبب شد تا مردم سیستان راهی جز رفتن پیش پای خود نبینند.

«حق آبه» حقی که محقق نشد

رودخانه هیرمند درگذشته در هر دو کشور افغانستان و ایران جاری بوده است. جدایی هرات از خاک ایران در سال ۱۸۵۷ میلادی به‌موجب معاهده پاریس و امتناع گسترده حاکمیت افغانستان از جاری ساختن رود هیرمند در خاک ایران، مسئله حق آبه رودخانه هیرمند را به یکی از مسائل مهم سیاسی و زیست‌محیطی دو کشور مبدل ساخت.

پس از شکست مذاکرات متعدد میان سران حکومتی ایران و افغانستان در سال‌های ۱۳۰۹ و ۱۳۲۷، با مداخله سه کشور آمریکا ، کانادا و شیلی بارأی کمیسیون بررسی حقابه هیرمند موسوم به کمیسیون دلتا قراردادی در سال ۱۳۵۱ میان امیرعباس هویدا نخست‌وزیر وقت ایران و موسی شفیق نخست وزیر وقت افغانستان در کابل به امضاء رسید و مقرر شد در هر ثانیه ۲۶ مترمکعب آب (معادل ۸۵۰ میلیون مترمکعب در سال) سهم سیستان و دریاچه هامون باشد که سال‌ها این حق ابه به دست فراموشی سپرده‌شده است.

حیات سیستان درگرو هیرمند

نماینده مردم سیستان در مجلس شورای اسلامی می‌گوید: همان‌گونه که مصر بر اساس رودخانه نیل شکل‌گرفته، سیستان هم بر اساس رودخانه هیرمند شکل‌گرفته، بنابراین در طول تاریخ از ظرفیت بالایی برخوردار شده به‌نوعی که از آن به‌عنوان انبار غله آسیا یاد می‌کردند.

برای احیای تالاب هامون چاره‌ای به‌جز تامین حقابه این تالاب از سوی کشور افغانستان با رایزنی‌های دیپلماتیک وجود نداردحبیب الله دهمرده اظهار  می‌کند: درگذشته بعد از تخصیص آب کشاورزان، حق آبه هاموننیز تأمین می‌شد به صورتی که حجم آب دریاچه هامون حدود ۱۰ تا ۱۵ میلیارد مترمکعب بود اما در اثر تمرکز افغان‌ها بر حاشیه رود هیرمند و احداث سد و بند آبی بر روی رودخانه هیرمند در خاک افغانستان اشکالاتی اساسی پیش آمد.

وی می‌افزاید: این اقدام در دو سه دهه اخیر و خشک‌سالی کامل در سال ۱۳۵۰ به مدت ۶ سال در رودخانه هیرمند سبب اشکال و خشکی دریاچه هامون شد.

وی تأکید می‌کند: متأسفانه خشکی دریاچه هامون سبب شده تا این تالاب به کانون ریزگرد تبدیل شود، لذا مسائل کشاورزی استان هم دچار مشکل شده، بنابراین هر دو کشور نیازمند عقد قرارداد منطقی و عادلانه هستند که طی آن حق آبه هامون تأمین شود.

دهمرده با اشاره به این موضوع که متأسفانه تاکنون برای این وضعیت و عدم تأمین حق‌آبه مردم سیستان از رودخانه هیرمند قرارداد جامعی بین دو کشور منعقد نشده است ادامه می‌دهد: متأسفانه خشک‌سالی و بروز مشکلاتی در بخش کشاورزی سبب مهاجرت سیستانی‌ها شده به‌نوعی که برخی مناطق خالی از سکنه شده است، بنابراین دولت باید ورد جدی نسبت به تأمین حق آبه منطقی برای مردم باشد.

سد حق آبه

نماینده مردم خاش و میر جاوه در مجلس شورای اسلامی نیز بابیان اینکه کشور افغانستان به تعهدات آبی خود درزمینهٔ تقسیم آب هیرمند عمل‌نکرده است اظهار می‌کند: متأسفانه سدسازی‌های متعدد در افغانستان زمینه خشکی تالاب هامون و شیوع ریز گردها در سیستان را فراهم کرده است.

وی با یادآوری اینکه درگذشته فن‌های سدسازی، آبخیزداری و مصالح ساختمانی از سوی ایران برای رفع مشکلات بحران آب به کشور افغانستان صادر شد، تصریح کرد: از سویی مهندسان، دانشمندان و متخصصان سدساز کشور نیز برای رفع مشکلات بحران آبی به این کشور سرازیر شدند اما متأسفانه افغانستان سال‌ها است تمامی این ملاحظات را زیر پا گذاشته و از ورود آب به تالاب هامون جلوگیری می‌کند.

وی اذعان می‌کند: در این راستا از وزارت امور خارجه، نیرو و کشور تقاضا داریم با سفر به این کشور حق آبه به‌حق تالاب هامون را پیگیری کنند.  

وی یادآور می‌شود: هرچند جلساتی با سران کشور افغانستان برای پیگیری حق آبه به هامون برگزار شده اما متأسفانه خروجی مفیدی نداشته است بنابراین می‌طلبد دیپلماسی کشور با قاطعیت و به‌فوریت نسبت به پیگیری این مهم اقدام کنند.

هامون و منافع مشترک

عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی در مجلس شورای اسلامی نیز معتقد است ایران با کشور همسایه افغانستان مسائل و موضوعات مشترک متعددی دارد که نیاز به تصمیم‌گیری و تفاهم دارد.

احمدعلی کیخا بیان می‌کند: ازجمله این نقاط مشترک حق آبه رودخانه هیرمند و تالاب‌های بین‌المللی هامون که ثبت‌شده در کنوانسیون رامسر است.

هامون به‌طورکلی انتهای حوزه آبریز رودخانه هیرمند است و آنچه مسلم است اینکه بخشی از خاک هامون در کشور افغانستان و بخشی تنها در داخل کشور ماست، درواقع هامون باید به‌عنوان پارک بین‌المللی صلح و دوستی بین دو کشور می‌تواند باشد همان‌گونه که در قدیم هم بوده است.

وی افزود: مردم مرزنشین قادر به زندگی مشترک با یکدیگر هستند، درگذشته نیز به‌راحتی تردد و رفت‌وآمد داشته‌اند هم‌اکنون نیز به‌عنوان نماینده محلی از دولت ایران و افغانستان تقاضا داریم با همکاری کارشناسی بین‌المللی و در چارچوب حقوق، رفاه مردمِ هر دو سوی مرز تأمین شود.

احیای تالاب هامون با توجه به آثار تاریخی و فرهنگی دو سوی مرز می‌تواند سبب جذب بخش قابل‌توجهی از توریست‌ها شود کما اینکه موجبات بهبود محیط‌زیست وزندگی مردم استان را هم فراهم خواهد کرد.