قدس آنلاین- مسئله «جنگ» همواره در تاریخ بشر یکی از مسائل و دغدغه‌های مهم بوده و بر زندگی او آثار بزرگی داشته و جراحت‌های عمیقی هم بر جای گذاشته است. تاریخ جنگ‌افروزی انسان به اولین روزهای حضورش در این کره خاکی برمی‌گردد؛ آن‌گاه که قابیل، اسیر کینه و حسادت نسبت به برادر خود شد و او را به طرزی فجیع به قتل رساند. امروز هم نوادگان قابیل همچنان خونریزی و جنگ‌افروزی می‌کنند و این هابیلیان بی‌گناه هستند که قربانی زیاده‌خواهی، ستمکاری و نامردمی برادران خود می‌شوند.
وعده قطعی الهی این است که روزگاری جنگ و خونریزی در زمین به پایان خواهد رسید و زمین با تمام ثروت‌هایش در اختیار صاحبان اصلی آن یعنی «مستضعفان» قرار خواهد گرفت چنانکه قرآن کریم در آیه ۵ سوره مبارکه قصص می‌فرماید: «وَنُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِینَ».

* هابیلیان قربانی قابیلیان

امروز روز بزرگداشت ارتش جمهوری اسلامی ایران و دو روز بعد همزمان با میلاد فرخنده امام حسین(ع)، روز پاسدار است. پرسشی که در این میان مطرح می‌شود این است که چرا باید روز ارتش و پاسدار داشته باشیم؟ برای پاسخ به این پرسش به سراغ قرآن کریم رفته‌ایم و اشارات قرآنی درباره جهاد، دفاع و ضروت آمادگی دفاعی را بررسی کرده‌ایم.

آنچه از آیات فراوان قرآن کریم درباره جهاد برمی‌آید این است که «هابیلیان» همواره باید برای دفاع از خود در برابر «قابیلیان» آماده باشند و این قصه‌ای است که پایانی ندارد.

در بررسی کلمات قرآنی که به مفهوم جنگ و جهاد اشاره دارند به چهار کلمه اصلی برمی‌خوریم که عبارتند از: حرب، قتال، سَفکُ‌الدم و جهاد. هر کدام از این کلمات بار معنایی خاص خود را دارند اما شاید استفاده از این کلمات در آیات مختلف قرآن، برخی افراد بخصوص اندیشمندان غربی یا افرادی که با اسلام دشمنی دارند را به این تفسیر نادرست رسانده که اسلام دینی خشن و جنگ‌طلب است در حالی که تأمل در معنای این کلمات، خلاف این ادعا را ثابت می‌کند و ما را به این نتیجه می‌رساند که اساساً دکترین نظامی قرآن کریم، یک دکترین دفاعی است.

ابتدا باید تأکید کرد که تفسیر و برداشت از آیات قرآن باید بر مبنای آشنایی با همه آیات و روح کلی حاکم بر قرآن انجام شود و محکمات و متشابهات در نظر گرفته شده و ضمن دقت در معانی و تفاسیر مفسران خبره، از برداشت شخصی پرهیز شود. این همان آفتی است که سبب بیراهه رفتن ناخواسته برخی و اتهام‌زنی آگاهانه برخی دیگر به قرآن شده تا جایی که اسلام را «دین شمشیر» و «خشونت» نامیده‌اند. این در حالی است که اسلام نه تنها اجازه «جنگ‌طلبی» و «جنگ‌افروزی» را به مسلمانان و دیگران نمی‌دهد بلکه همواره بر گفت و گو و «جدال احسن» تأکید می‌کند و حتی می‌فرماید که در اصل پذیرش دین نیز اکراه و اجباری وجود ندارد.

* کلمات مترادف «جنگ» در قرآن

در قرآن کریم کلمه «قتال» اگرچه غالباً به معنای جهاد آمده اما اصل این کلمه به معنای «کشتار» است که هم می‌تواند تجاوزکارانه باشد و هم دفاعی و مقدس. کلمه «حرب» نیز به معنی جنگ و در برابر «صلح» است اما در همان معنای قتال نیز استفاده شده است. «یسفک الدماء» و «لاتسفکون دمائکم» نیز به معنی خونریزی با مفهوم منفی آن به کار رفته است. اما کلمه «جهاد» در قرآن کریم به مؤمنان نسبت داده می‌شود و دارای بار معنایی مثبت است و باید گفت از «جهاد» و مشتقات آن در قرآن کریم به امری مقدس یاد شده است. همین مسئله نیز عده‌ای از دانشمندان غربی را به این اشتباه انداخته که مسلمانان جنگ را مقدس می‌دانند و از آن به جهاد یاد می‌کنند و آن را یکی از پایه‌های ایمان می‌دانند در حالی که «جنگ مقدس» ترجمه درستی از کلمه «جهاد» نیست. «جنگ» با اصول بنیادین قرآن ناسازگار است و تنها آنگاه ارزشمند و دارای تقدس است که برای دفاع از کیان دین و مسلمانان انجام می‌شود و در این شرایط است که حتی بر مسلمانان واجب می‌شود و کشته شدگان در این راه، شهید نامیده می‌شوند و در اعلی علیین، میهمان ویژه خداوند خواهند بود.

* دکترین نظامی قرآن کریم

در بررسی آیات نورانی مصحف شریف به این نتیجه می‌رسیم که دکترین قرآن در موضوع جنگ و جهاد، اساساً یک دکترین دفاعی است. مثلاً در سوره مبارکه شعرا آیه ۲۲۷ می‌فرماید: «اِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَذَکَرُوا اللَّهَ کَثِیرًا وَانتَصَرُوا مِن بَعْدِ مَا ظُلِمُوا وَسَیَعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ»؛ یعنی: «مگر کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده و خدا را بسیار به یاد آورده و پس از آنکه مورد ستم قرار گرفته‌اند یاری خواسته‌اند و کسانی که ستم کرده‌اند به زودی خواهند دانست به کدام بازگشتگاه برخواهند گشت».

یا در آیه ۱۹۴ سوره مبارکه بقره می‌فرماید: «فَمَنِ اعْتَدَی عَلَیْکُمْ فَاعْتَدُواْ عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَی عَلَیْکُمْ وَاتَّقُواْ اللّهَ» یعنی: «هر کس بر شما تعدی کرد همان گونه که بر شما تعدی کرده بر او تعدی کنید و از خدا پروا بدارید» یا در آیه ۱۹۰ سوره بقره که می‌فرماید: «وَقَاتِلُواْ فِی سَبِیلِ اللّهِ الَّذِینَ یُقَاتِلُونَکُمْ وَلاَ تَعْتَدُواْ إِنَّ اللّهَ لاَ یُحِبِّ الْمُعْتَدِینَ» یعنی «و در راه خدا با کسانی که با شما می ‌جنگند بجنگید ولی از اندازه درنگذرید زیرا خداوند تجاوزکاران را دوست نمی‌دارد».

دقت در این آیات روشن می‌کند که قرآن کریم به هیچ وجه مسلمانان را تشویق به «جنگ» نمی‌کند بلکه از آنان می‌خواهد در برابر دشمن متجاوز از خود دفاع کنند و جالب اینجاست که مسلمانان را از زیاده‌روی حتی در برابر دشمن متجاوز هم باز می‌دارد و تأکید می‌کند که «همان گونه که بر شما تعدی کرده بر او تعدی کنید». روشن است که در چنین نگاهی، هرگز تجاوز و جنگِ اولیه با هدف کشورگشایی و توسعه‌طلبی از آن نوع که در گذشته و امروز بین جوامع انسانی مرسوم بوده مد نظر نیست بلکه اصل بر دفاعِ مشروع در برابر متجاوزان است. متجاوزانی که گاه به دلیل نداشتن قدرت کافی، دست به توطئه و دسیسه‌های پنهانی می‌زنند و تلاش می‌کنند اقدام به براندازی نظام اسلامی کنند همچنانکه مشرکان مکه با همکاری منافقان و قبایلی از یهود، دست به چنین حرکت‌هایی علیه حکومت اسلامی در زمان پیامبر اکرم(ص) می‌زدند و با واکنش تهاجمی حکومت اسلامی که در واقع واکنش تدافعی در برابر دسیسه‌چینیِ براندازانه آنان بود روبرو می‌شدند.

* ارزش جهاد در راه خدا

اما قرآن کریم آنجایی که می‌خواهد از ارزش دفاع در راه خدا گفت و کو کند از واژه «جهاد» و مشتقات آن مانند «مجاهدین» استفاده می‌کند. قرآن کریم تأکید می‌کند که جهاد در راه خدا یکی از برترین اعمال است که درهای بهشت را بر روی مجاهدان باز می‌کند و برای مجاهدان در راه خدا فضایل بسیاری در قرآن کریم و احادیث اهل بیت(ع) بیان شده است. قرآن کریم آشکارا می‌فرماید: «فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجَاهِدِینَ عَلَی الْقَاعِدِینَ أَجْرًا عَظِیمًا» یعنی: «خداوند مجاهدان را بر خانه‌نشینان به پاداشی بزرگ، برتری بخشیده است». همچنین در آیه ۱۵۴ دیگر در سوره بقره می‌فرماید: «و کسانی را که در راه خدا کشته می‌شوند مرده نخوانید بلکه زنده‌اند ولی شما نمی‌دانید».

این در حالی است که بسیاری افراد از جهاد در راه خدا به دلیل ترس از جان یا مال و خانواده خود گریزانند. در صدر اسلام نیز افرادی، بیماری و داشتن زن و فرزند و مال و اموال را بهانه می‌کردند برای اینکه در خانه بنشینند و از جهاد در راه خدا فرار کنند. قرآن کریم در همین سوره بقره از وجوب جهاد به رغم کراهت آن برای مؤمنان خبر می‌دهد و می‌فرماید: «کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِتَالُ وَهُوَ کُرْهٌ لَّکُمْ».

بدون شک دلیل این وجوب نیز حفظ اصل اسلام و کیان مسلمین است چرا که نظام اسلامی همواره در معرض تهدیدهای داخلی از ناحیه منافقان و تهدیدهای بیرونی از ناحیه مشرکان و کفار و حتی اهل کتابی است که به آموزه‌های دینی خود پایبند نیستند.

* ضرورت آمادگی دفاعی دائمی

نکته مهم دیگر در قرآن، تأکید خداوند بر «آمادگی» دائمی و کامل نظامی در برابر دشمن است که امروز نیز بسیار به کار ما می‌آید. زیرا امروز نیز دشمنان داخلی آماده ضربه زدن به نظام اسلامی هستند و در بیرون مرزها نیز در احاطه دشمنان کوچک و بزرگی هستیم که چشم تیز کرده‌اند تا ما لحظه‌ای دچار غفلت شویم و همچون گله گرگ‌ها به ما هجوم بیاورند.

خداوند متعال در سوره مبارکه انفال می‌فرماید: «وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّکُمْ وَآخَرِینَ مِنْ دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ یَعْلَمُهُمْ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَیْءٍ فِی سَبِیلِ اللَّهِ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَأَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ»؛ «و هر چه در توان دارید از نیرو و اسبهای آماده بسیج کنید تا با این [تدارکات] دشمن خدا و دشمن خودتان و [دشمنان] دیگری را جز ایشان که شما نمی ‌شناسیدشان و خدا آنان را می ‌شناسد بترسانید و هر چیزی در راه خدا خرج کنید پاداشش به خود شما بازگردانیده می ‌شود و بر شما ستم نخواهد رفت».

جامعه‌ای که در آمادگی نظامی به سر می‌برد با خطرات بزرگی مانند غافلگیر شدن از سوی دشمن روبرو نمی‌شود. به نظر می‌رسد این آیه شریفه در دکترین نظامی انقلاب اسلامی که در سال‌های گذشته از سوی رهبر معظم انقلاب تدوین شده نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. در واقع این آیه شریفه پاسخی است به کسانی که از هزینه‌های نظامی و آمادگی دفاعی کشور و نیروهای مسلح، انتقاد می‌کنند. همچنین پاسخ محکمی است به دشمنانی که آمادگی نظامی بخصوص آمادگی کشورمان در حوزه موشکی را در این مقطع، زیر سؤال می‌برند در حالی که به بیان قرآن کریم این آمادگی، نقش بازدارنگی در برابر دشمن دارد و نمونه‌های مختلفی در بین همسایگان و دیگر کشورها داریم که در همین سال‌ها به دلیل نداشتن آمادگی نظامی در سطوح بالا، مورد حمله و تجاوز سنگین دشمن قرار گرفته‌اند.

اینجاست که ارزش و اهمیت کار نظامیان یعنی ارتش، سپاه، بسیج و نیروهای انتظامی روشن می‌شود.