قدس آنلاین-کمتر از ۱۰ روز دیگر، سی و یکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در مصلا گشایش می‌یابد. نمایشگاهی که از ۱۲ تا ۲۲ اردیبهشت در مصلای امام خمینی (ره) برگزار می‌شود. با وجود جلسات سیاست‌گذاری مکرری که برای برپایی این دوره در معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار شد اما انتقادهایی به شعار نمایشگاه و محل و حتی زمان برگزاری این دوره وارد است، ضمن اینکه همچنان سیاست‌ها و برنامه‌های مجریان نمایشگاه، نشانی از تغییر در نحوه برگزاری نمایشگاه کتاب به شکل حرفه‌ای و تخصصی آن ندارد تا از فروشگاهی بزرگ به نمایشگاهی بین‌المللی برای تقویت صنعت نشر بدل شود.

حمیدرضا شاه آبادی، نویسنده و مدیرعامل انتشارات مدرسه در گفت‌وگو با خبرنگار ما درباره اینکه نمایشگاه کتاب تهران، سال‌هاست که شکل فروشگاهی پیدا کرده و چطور می‌توان مسیرش را اصلاح کرد، می‌گوید: بی شک کسانی که اهل فن هستند و با موضوع، تخصصی برخورد می‌کنند، علاقه دارند که نمایشگاه کتاب تهران از قالب یک فروشگاه بزرگ دربیاید و به نمایشگاهی حرفه‌ای تبدیل شود. نمایشگاهی که در آن، بین ناشر و نویسنده، ناشر با ناشر و ناشر با تصویرگر، گفت‌وگو شکل بگیرد و امکان تجارت حرفه‌ای یک کتاب در حوزه صنعت نشر تحقق یابد اما شرایط برای تحقق این نگاه آرمانی، هنوز آماده نیست.

او با بیان اینکه وجود نمایشگاه‌ها می‌تواند سبب تضعیف کتابفروشی‌ها شود، اضافه می‌کند: از سوی دیگر نمایشگاه‌های کتاب به نوعی نبود فروشگاه‌های کتاب را جبران می‌کنند، وقتی این شرایط دوطرفه باشد، منطقی نیست که نمایشگاه‌های کتاب را یکباره تعطیل کنیم به این امید که کتابفروشی، تأسیس شود.

به باور شاه آبادی، ضعف در وجود کتابفروشی‌ها صرفاً به برگزاری نمایشگاه‌ها برنمی‌گردد، بلکه عوامل متعددی سبب می‌شود که راه اندازی کتابفروشی، صرفه اقتصادی نداشته باشد به عنوان مثال، گرانی اجاره بها و مغازه‌ها سبب می‌شود که هر کسب و کاری، سودآور نباشد.

مدیر عامل انتشارات مدرسه معتقد است: با قطع یکباره نمایشگاه‌های کتاب نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که کتابفروشی‌ها، توسعه یابند. به نظر می‌رسد وزارت ارشاد و نهادهای مؤثر دیگر همچون وزارت بازرگانی و سازمان امور مالیاتی، باید برنامه‌ای داشته باشند که داشتن کتابفروشی، به صرفه شود. از جمله اقدام‌های حمایتی برای تقویت کتابفروشی‌ها می‌تواند کمرنگ شدن تدریجی نمایشگاه‌های کتاب باشد تا زمانی که به قطع کامل آن منجر شود.

باید با شرایط کنار بیاییم

یکی از مسائل پیش روی برگزاری نمایشگاه کتاب امسال این است که نمایشگاه قرآن تا ۶ اردیبهشت در مصلای تهران ادامه دارد درحالی که افتتاحیه نمایشگاه کتاب تهران، ۱۲ اردیبهشت است. در فرصت محدود کمتر از یک هفته، آیا ناشران می‌توانند در نمایشگاه، استقرار درستی بیابند؟ شاه‌آبادی پاسخ می‌دهد: قطعاً کار دشواری است و در صورتی شدنی است که شبانه روزی کار شود، به هرحال باید با این شرایط کنار آمد.

پیشنهاد این ناشر برای بهتر برگزار شدن نمایشگاه کتاب تهران، داشتن مکان ثابت است و می‌گوید: بزرگترین مشکل نمایشگاه کتاب، نداشتن جای مشخص است که سبب شده برگزاری آن، هر سال هزینه‌های زیادی را روی دست برگزارکننده و ناشران بگذارد، اگر روزی این مشکل برطرف شود، نمایشگاه کتاب قدم بزرگی را برداشته است.

او ادامه می‌دهد: ناشرانی که در نمایشگاه‌های خارجی شرکت می‌کنند سال‌هاست که می‌دانند غرفه آن‌ها کجاست و چه شرایطی دارد، قبل از برگزاری نمایشگاه در همان مکان مشخص مستقر می‌شوند اما به هم خوردن مکان نمایشگاه کتاب تهران و جابه‌جا شدن مکرر ناشران، سبب شده که هزینه زیادی برای ساخت غرفه روی دست ناشران بماند، از سوی دیگر برگزاری نمایشگاه در جایی همچون مصلا، هزینه‌های زیادی را به وزارت ارشاد تحمیل می‌کند. اگر بنا باشد کاری اساسی و ریشه‌ای در این زمینه صورت بگیرد باید به ایجاد یک محل دائمی برای نمایشگاه فکر کرد که راه‌های عملیاتی آن هم وجود دارد.

شاه آبادی معتقد است: بهترین مکان برای برگزاری نمایشگاه کتاب، محل دائمی نمایشگاه‌ها در خیابان سئول و بعد از آن شهر آفتاب است اما امسال در یک حرکت رو به عقب، شاهد برگشت به مصلا بودیم.

او اظهار امیدواری می‌کند امسال آخرین سالی باشد که نمایشگاه کتاب، خانه به دوش است و از سال آینده (که می‌تواند از روز پایانی نمایشگاه کتاب امسال شروع شود) فضای مناسبی برای نمایشگاه کتاب تهران به شکل دائمی تدبیر شود و جانمایی ناشران هم به شکل دائمی به آن‌ها معرفی شود که هر سال در همان مکان، غرفه خود را برپا کنند.

شعاری با رگه‌های شبه روشنفکری

یکی دیگر از انتقادهایی که به نمایشگاه امسال وارد شد، شعار سی و یکمین دوره نمایشگاه بود. احمد شاکری، نویسنده، درباره شعار «نه به کتاب نخواندن» معتقد است که این شعار، وجه سلبی دارد و می‌گوید: به نظر می‌رسد، شعار در پیشانی سیاست‌ها و برنامه‌ها قرار دارد که برآمده یک سیاست کلی است.

او با بیان اینکه، انتخاب شعار اگر جنبه ایجابی داشته باشد، سازنده‌تر و محرک‌تر است، خاطرنشان می‌کند: نکته دیگر سیاست و نگاهی است که پشت این شعار قرار دارد، آنچه مخاطب باید به سمت آن سوق یابد کتابخوانی فعال، پویا و سازنده است. یکی از مسائلی که وزارت ارشاد به دلایل اغراض سیاسی و هجمه جریان شبه روشنفکران در حوزه کتابخوانی با آن مواجه بوده، مسئله ممیزی است.

تحلیل شاکری از شعار نمایشگاه این است که شعار نمایشگاه به پیام جبهه روشنفکری نزدیک است چون اگر کتابخوانی پویا، سازنده و فعال مورد نظر است، برخی از کتاب‌ها را نباید بخوانیم. در واقع هر کتابی را نباید خواند و لزوماً خواندن هر کتابی، حسن تلقی نمی‌شود در حالی که شبه روشنفکران، باور غلطی دارند که خواندن یک کتاب بی ارزش یا ضد ارزش، بهتر از کتاب نخواندن است!

در سیاست‌های جدید وزارت ارشاد، هزینه‌ای که برای کتاب خواندن و جلب توجه مردم به سوی کتاب می‌کنیم، از جیب برخی اخلاقیات، ارزش‌ها و مبانی فکری و دینی دارد خرج می‌شود یعنی زمان ممیزی با تساهل بیش از حد با آن برخورد شود این موجب توزیع کتاب‌های غیرسازنده در بازار کتاب می‌شود و داعیه کسانی که مجوز انتشار چنین کتاب‌هایی را می‌دهند، این است که مخاطب و مردم را جذب کنند و طیف کتاب نخوان را کتاب خوان کنند و طیف همه چیزخوان را راضی نگه دارند.

کسانی که با پس زمینه این شعار یعنی سیاست‌ها و راهبردهای دوره فعلی وزارت ارشاد آشنا هستند، می‌دانند این شعار، تنها دعوت به کتاب خواندن نیست بلکه چیزی فراتر از این و به معنای پاک کردن مرزهاست که می‌تواند هشداردهنده باشد.

 تخفیف خوب است اما...

شاکری درباره عرضه کتاب به صورت متمرکز در نمایشگاه کتاب و ارائه تخفیف می‌گوید: من موافق با تخفیف هستم و آن را برای بازار نشر، مضر نمی‌دانم. دلیلش این است که ناشر، هزینه هایش را با چاپ اول کتاب، به دست می‌آورد و از چاپ دوم به بعد سود می‌کند بنابراین تخفیف، اگر سبب رونق فروش شود و کار را به چاپ‌های بعدی برساند، موجب ضرر نویسنده و ناشر نمی‌شود. ضمن اینکه تعداد زیادی از کتابفروشی‌ها متعلق به ناشران هستند و فروش ۱۰ روزه نمایشگاهی، ضرری به کتابفروشی هایی که در طول سال کتاب عرضه می‌کنند، نمی‌رساند.

البته شاکری، تبدیل نمایشگاه کتاب به فروشگاهی بزرگ را سیاست درستی نمی‌داند و اضافه می‌کند: اگر سیاست‌های برگزاری نمایشگاه به همین رویه پیش برود و تنها کارکرد نمایشگاه کتاب، فروش باشد در دنیای امروز که عمده خریدها به صورت اینترنتی انجام می‌شود، دست برگزارکنندگان برای دوره‌های بعدی نمایشگاه خالی می‌ماند.

او تأکید می‌کند: برگزارکنندگان باید به این موضوع توجه و دیگر ظرفیت‌های نمایشگاه کتاب را فعال کنند، در حالی که الان فضای تجاری بر فضای فرهنگی نمایشگاه کتاب تهران غالب است.