قدس آنلاین، گروه استان ها_ رقیه کشاورز، رمضان که می رسد، دل ها به معبود نزدیک تر می شود و روح و روان آدمی را برای ارتباط بیشتر با پروردگار صیقل می بخشد؛ این ماه همچون دریا و برکه ای است که آلودگی ها و زشتی های انسان را زدوده و بذر امید و پاکی را در دل آدمی زنده می کند.

در گذر از روزهای ماه الهی، یاد خاطره های مادربزرگ در دلها زنده می شود؛ بوی نعنا و پیاز داغ آش رشته، بوی آش حلیم، صدای قُلقُل سماور و بی تابی کردن آن برای رسیدن وعده افطار، طعم سبزی های ترخون و ریحان و گردوهایی که همچون مرواریدی در کنار هم قرار گرفته تا سفره مادر بزرگ را با طعمی از «دُیماج» رنگین تر کند، هریک حال و هوای دیگر را بر ماه ضیافت الهی می بخشد.

سفره پهن شده به پهنای دل پدربزرگ و مادربزرگ در گذشته اما گویا حال و هوای دیگری داشت، سفره ای که یک سرش پدربزرگ و مادربزرگ می نشست و سر دیگرش، فرزند و نوه و نتیجه و اعضای خانواده؛ وعده افطار با این ساختار و شکل و شمایل به راستی زیبا و مثال زدنی بود که خاطرات ماندگاری از رمضان را رقم می زد.

رمضان با تمام مهربانی هایش هر سال می آید و خاطرات و احیای آداب و رسوم مردم سراسر کشور رنگ و بوی دیگری به آن می بخشد؛ از مراسم «گل خندانی» گرفته تا  آیین «پیراهن مراد»، هریک نماد و فرهنگ اصیلی و به ارث رسیده از بزرگان و گذشتگانمان بوده که به یادگار مانده است.

رمضان فرصتی برای احیای آداب و رسوم گذشتگان و پاکی و نزدیکی دل ها به یکدیگر به بهانه دورهمی هایی از جنس سادگی و یکرنگی است و این آداب و رسوم در جای جای ایران رنگ و بوی خاص خودش را دارد.

مردم شهر قزوین که نماد «شهر دارالمؤمنین» را از دیرباز به خود اختصاص داده، با زنده نگه داشتن آداب و رسوم اصیل بزرگان خود پا به مهمانی خدا گذاشته و فرهنگ بزرگان را زنده می کنند.

 آئین گل خندانی، مهمان روزه اولی ها در رمضان

پژوهشگر و قزوین پژوه در گفت وگو با خبرنگار قدس آنلاین در این خصوص اظهار می کند: به طور کلی ایرانیان، آداب و رسومی را نسبت به ماه مبارک رمضان داشتند و به احیای این آداب و رسوم مقید بودند؛ مردم قزوین نیز به عنوان بخشی از جامعه ایرانی تابع آداب و رسوم ایرانیان بودند که البته آداب و رسوم خاص خود را نیز دنبال می کردند.

محمدحسین سلیمانی می افزاید: مردم قزوین در آخرین جمعه ماه شعبان برای استقبال از ماه رمضان، آئین «گل خندانی» را برگزار می کردند؛ این آئین مختص جوانان و نوجوانانی بود که برای نخستین بار روزه می گرفتند یا آن سال به عنوان سال نخست روزه داری آنها بود؛ بزرگ خانواده برای تشویق نوجوانان و جوانان، یک مجلس سور همراه با برنامه های شاد و مفرح و غذاهای پرانرژی برگزار می کرد؛ در صورت مقارن شدن ماه رمضان با فصل تابستان، این برنامه ها در باغستان و در فضای باز برگزار و در زمستان هم در منزل و فضای بسته برگزار می شد.

وی ادامه می دهد: اگر ماه رمضان با فصل تابستان مقارن بود، علاوه بر برگزاری مراسم گل خندانی، رسم «کلوخ اندازی» نیز برگزار می شد و مردم کلوخی را برداشته و آن را به نیت از بین بردن اعمال بد و ناپسند پرتاب می کردند و با جسم و روحی تازه به استقبال ماه رمضان می رفتند؛ مراسم کلوخ اندازی از جمله آئین هایی بود که مردم قزوین در گذشته نسبت به احیای آن مقید بودند که با گذر زمان و در سه الی چهار دهه اخیر این آئین روبه فراموشی سپرده شد.

نویسنده قزوینی عنوان می کند: یکی از سنت های ارزشمند مردم قزوین این بود که آنها از دادن وعده افطاری تا ۲۱ ماه رمضان خودداری می کردند و ازاین روز به بعد که مصادف با سالروز شهادت امام علی (ع) است، مراسم افطاری دادن از بزرگ خاندان آغاز می شد و بعد از آن و در این دهه که با نام «دهه کرامت» به دلیل ایام ولادت امام حسن مجتبی نامگذاری شده است، به تدریج کوچکترهای خاندان مراسم افطاری را برگزار می کردند؛ این رسم در حال حاضر نیز از بین رفته است.

سلیمانی خاطرنشان می کند: یکی از رسم های رایج زیبا و بسیار پسندیده مردم قزوین در ماه رمضان در گذشته و امروز، افطاری بردن به منزل نوعروس است؛ در این آئین هدیه ای از شیرینی و زولبیا به همراه هدیه مخصوص عروس همچون پارچه یا گوشواره و گردنبند طلا و یا کفش و لباس را داخل بقچه ترمه دوزی شده گذاشته و خواهر داماد آن را به عروس تقدیم می کند.

آداب و رسوم گذشتگان با گوشت و خون مردم قزوین عجین شده بود و آئین کیسه دوزی یادگاری به یادمانده از این بزرگان بوده که با باور و اعتقاد مردم همراه است.

وی در خصوص آئین کیسه دوزی اضافه می کند: از جمله سنت های متداول مردم قزوین در ماه رمضان، آئین «کیسه دوزی» است؛ در گذشته عده ای از بانوان این شهر در چهارشنبه آخر ماه مبارک به مساجد شهر از جمله مسجد سنجیده محله راه ری می رفتند و چندساعتی به دوختن کیسه مشغول می شدند و بعد از دوخت کیسه ها که به عنوان «کیسه برکت» نامیده می شود، آنها را تا آخرین چهارشنبه ماه رمضان سال بعد نگهداری می کردند؛ این بانوان معتقد بودند چون این کیسه در مساجد و در ماه رمضان دوخته شده موجب افزایش رزق و روزیشان می شود؛ این رسم امروز نیز در تمام مساجد شهر برگزار می شود.

شادمانه ای از جنس «حناگذاری»

پژوهشگر و قزوین پژوه در بخش دیگری از آداب و رسوم مردم قزوین عنوان می کند: آئین «حناگذاری» در ۲۷ ماه رمضان و مصادف با به قتل رسیدن ابن ملجم مرادی قاتل امام علی (ع) برگزار می شد؛ بانوان قزوینی با حضور در امامزاده سلطان سیدمحمد(ع)، حنا را به نیت سلامتی، بخت گشایی و دست یابی به آرزو و حاجت خود بر سرشان می گذاشتند؛ حیاط و حوضی که در این امامزاده بود از شدت حنا سرخ رنگ می شد؛ البته مردم قزوین در این شب به جای وعده افطار و به شادانه، کله پاچه می خورند.

سلیمانی یادآور می شود: باتوجه به اینکه در گذشته رسانه و رادیویی برای اطلاع رسانی زمان افطاری و سحری به صورت گسترده وجود نداشت، برای تشخیص این زمان ها، در دو نقطه از شهر قزوین توپ گذاشته و در زمان اوقات شرعی پرتاب می شد؛ روزه داران با شنیدن توپ در وقت افطار، افطاری و در وعده سحر هم زمان سحری را احساس می کردند.

وی خاطرنشان می کند: در گذشته صدای مؤذن به گونه ای نبود که به گوش تمام مردم برسد و به همین دلیل در وقت اذان مردم معمولا بالای پشت بام های خود اذان اقامه و یا دعای سحر را در بام قرائت می کردند و به گفته بزرگان یک فضای معنوی عجیبی در شهر عجین می شد.

پژوهشگر و قزوین پژوه بیان می کند: قزوینی ها برای ورود به ماه رمضان گروه هایی را تشکیل می دادند و اهالی محله با به دست گرفتن فانوس هایی، روزه داران را یک ساعت و نیم ساعت قبل سحری بیدار می کردند.

سلیمانی تصریح می کند: مردم در بعدازظهرهای ماه مبارک پای نقل پرده خوان ها و در بعد از افطار هم پای نقل شاهنامه خوان ها و نقل قول های رستم و سهراب می نشستند.

وی اضافه می کند: فرهنگ ما در آداب و رسوم و باورهای ما تجلی پیدا می کند و اگر بخواهیم فرهنگ دیرینه خود را حفظ کنیم، تجلی گاه این فرهنگ آداب و رسومی است که امروز برگزار می شود و به هر اندازه که از آداب و رسوم دور شویم از فرهنگ کهن و غنی گذشته دور شده ایم؛ در چند سال گذشته براثر تهاجم فرهنگی و تغییر سبک زندگی و کاهش باورهای زندگی مردم، شاهد کم توجهی به آداب و سنت های گذشته هستیم؛ سنت هایی که در گذشته برگزار می شد با دلیل و نشانه هایی از باورهای دینی و ملی بود.

به گفته پژوهشگر و قزوین شناس، به هر میزان که انسان از این آداب و سنت ها دور باشد و آنها را به فراموشی سپرد، از فرهنگ کهن دیر و غنی گذشتگان دور می ماند.

سلیمانی اضافه می کند: نخستین فعالیت برای حفظ این آئین و سنت ها، بازخوانی آداب و رسوم گذشتگان بوده و یکی مشکلات موجود، ناشناخته بودن این آداب و رسوم برای نسل جوان است و بزرگان باید برای بازگویی آداب و رسوم گذشته تلاش کنندکه البته تحقق این امر به جامعه رسانه نیز بستگی دارد.

عدس پلو غذای مرسوم قزوین

کارشناس مردم شناسی در گفت وگو با خبرنگار قدس آنلاین به آداب و رسوم مردم این استان می پردازد و عنوان می کند: باتوجه به اینکه روزه در ماه رمضان جزء شعائر مذهبی است، بسیاری از فعالیت هایی که در این ماه دنبال می شود تفاوت چندانی با سایر نقاط ندارد.

مجتبی عباسی می افزاید: تنها چیزی که در فرهنگ های مختلف مشاهده می شود، خرده فرهنگ از جمله مصرف نوع غذا است؛ در گذشته در منطقه قزوین عدس پلو با شیره انگور به عنوان بیشترین غذای مرسوم در ماه رمضان بود و مردم معتقد بودند که مصرف این غذا قوت بسیاری برای روزه داران دارد و می تواند آنها را در طول روز نگه دارد.

وی اضافه می کند: قبل از آغاز ماه رمضان، بزرگ خاندان مراسمی با عنوان «گلخندانی» را برگزار می کرد و برای تشویق جوانان و افرادی که تازه روزه می گرفتند، آنها را دعوت می کرد که این مراسم در مکان های دیگر به کلوخ اندازی مشهور است.

کارشناس مردم شناسی می گوید: در وقت افطار و سحر، توپ سحری یا افطاری در حسینیه امینی ها پرتاب می شد و در روستاها هم افرادی که در شهر بودند برای فرا رسیدن عید فطر، مردم را خبر می دادند.

عباسی اضافه می کند: از روز هشتم ماه رمضان قزوینی ها می گفتند که ماه رمضان به «هُم» افتاده و به ماه رمضان عادت می کردند.

روزها و لحظه های ماه رمضان شیرینی و خاطرات و برکات اثرگذاری دارد و هر نفس روزه دار در این روزها و شبها، عبادت محسوب می شود.چه خوب است که قدر باهم بودن و استفاده ویژه از این ماه مهمانی خدا را بدانیم.