وَإِمَّا یَنْزَغَنَّکَ مِنَ الشَّیْطَانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللهِ إِنَّهُ هُوَالسَّمِیعُ الْعَلِیمُ

«و هرگاه از جانب شیطان دستخوش وسوسه‌ای شدی، به خدا پناه ببر که او خود شنوای داناست»

(سوره مبارکه فصلت آیه 36)

انسان در هر لحظه‌ای در معرض حمله شیطان است. شیطانی که به گفته قرآن کریم «دشمن آشکار» انسان است؛ «إِنَّ الشَّیْطَانَ لِلْإِنْسَانِ عَدُوٌّ مُبِینٌ». این هشدار در قرآن بارها و بارها و به شکل‌های گوناگون تکرار شده، به گونه‌ای که 63 بار نام «شیطان» و 11 بار «ابلیس» به میان آمده است.

از همان آغازین روزهای خلقت آدم(ع) خداوند به او که در بهشت ساکن بود فرمود: «و گفتیم‌ای آدم! خود و همسرت در این باغ سکونت گیر[ید] و از هر کجای آن خواهید فراوان بخورید و[لی] به این درخت نزدیک نشوید که از ستمکاران خواهید بود. پس شیطان هر دو را از آن [بهشت] بلغزانید و از آنچه در آن بودند ایشان را به درآورد و گفتیم فرود آیید! شما دشمن همدیگرید و برای شما در زمین قرارگاه و تا چندی برخورداری خواهد بود». (سوره بقره آیات 35 و 36)

این هشدار الهی مخصوص حضرت آدم(ع) نیست بلکه خداوند به فرزندان آدم نیز بارها و با عبارات مختلف درباره دشمنی شیطان، هشدار می‌دهد؛ «یَا بَنِی آدَمَ لَا یَفْتِنَنَّکُمُ الشَّیْطَانُ کَمَا أَخْرَجَ أَبَوَیْکُمْ مِنَ الْجَنَّةِ...»؛ «ای فرزندان آدم! مراقب باشید شیطان شما را به فتنه نیندازد چنانکه پدر و مادر شما را از بهشت بیرون راند و لباسشان را از ایشان برکند تا زشتی‌های بدنشان را بر آنان نمایان کند» و در ادامه همین آیه (اعراف/ 27) می‌فرماید: «إِنَّهُ یَرَاکُمْ هُوَ وَ قَبِیلُهُ مِنْ حَیْثُ لَا تَرَوْنَهُمْ»؛ یعنی «شیطان و دار و دسته‌اش شما را از آنجایی که نمی‌بینید، می‌بینند» و این بسیار خطرناک است. خطرناک‌ترین دشمن انسان، دشمنی است که دیده نمی‌شود. گاهی از چپ حمله می‌کند گاهی از راست؛ گاهی از روبه‌رو و گاهی از پشت سر، چنانکه قرآن کریم می‌فرماید: «ثُمَّ لَآتِیَنَّهُمْ مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَیْمَانِهِمْ وَعَنْ شَمَائِلِهِمْ وَلَا تَجِدُ أَکْثَرَهُمْ شَاکِرِینَ»؛ [شیطان خطاب به خداوند می‌گوید:] «آنگاه از پیش رو و از پشت‏ سرشان و از طرف راست و از طرف چپشان بر آن‌ها می‏تازم و بیشترشان را شکرگزار نخواهی یافت». (اعراف/ 17)

شیطان، دشمن قسم‌خورده انسان است و با پررویی تمام در برابر خداوند به ذات احدیت سوگند خورده است که برای گمراه کردن و به انحراف کشیدن انسان، از هیچ تلاشی فروگذار نکند؛ چنانکه در آیات 82 و 83 سوره ص از قول او آمده است: «قَالَ فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ، إِلَّا عِبَادَکَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِینَ»؛ یعنی: [شیطان] گفت پس به عزت تو سوگند که بی‌تردید همگی را از راه به در می‌برم مگر بندگان خالصت را.

خوب؛ حالا که این دشمن خطرناک و قسم‌خورده را شناختیم و فهمیدیم که حتی لحظه‌ای از ما غافل نمی‌شود، ما هم نباید لحظه‌ای از او غافل شویم و چون بدون شک مورد تیرهای زهرآگین او قرار می‌گیریم بهترین سپر برای دفاع، پناه بردن به خداوند و یاد خداست؛ چنانکه قرآن می‌فرماید: «فَاسْتَعِذْ بِاللهِ».

هرگاه دچار وسوسه‌ای از شیطان شدیم تا دروغی بگوییم، غیبت کنیم، کم‌فروشی یا خیانت کنیم، ریا بورزیم، به بندگان خدا ظلم کنیم، حق دیگران را زیر پا بگذاریم، نگاه گناه‌آلود داشته باشیم و هر گناه دیگر؛ باید یک لحظه توقف کنیم و در دل یا بر زبان بگوییم: «أَعوذُ بِاللهِ مِنَ الشَّیطان الرَّجیم»؛ خدایا! از شرّ شیطان به خودت پناه می‌برم. بی‌شک این «تذکر» و «استعاذه» نخستین گام برای دفع حمله شیطان و عقب راندن اوست. گام‌های بعدی را هم خدا خودش برخواهد داشت.

در این صورت در زمره «مبصرون» یا بیدار دلان خواهیم بود، آنان که قرآن در آیه 201 از سوره مبارکه اعراف درباره‌شان می‌گوید: « إِنَّ الَّذِینَ اتَّقَوْا إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِنَ الشَّیْطَانِ تَذَکَّرُوا فَإِذَا هُمْ مُبْصِرُونَ»؛ در حقیقت کسانی که [از خدا] پروا دارند چون وسوسه‏‌ای از جانب شیطان بدیشان رسد [خدا را] به یاد آورند و به ناگاه بینا شوند.