با توجه به نزدیک بودن ایام خاص حجامت در ماه رومی"حزیران" چند نکته مهم در این باره را یادآوری می‌کنیم:

۱. ماه حزیران از جمله ماه‌های رومی است و ماه‌های رومی، مانند ماه‌های تقویم کشور خود ما، ماههایی شمسی هستند لذا در هر سال، این ماه، زمان ثابتی دارد.  

۲. سفارش به انجام حجامت در این ماه بر اساس حدیثی است که در کتاب مکارم‌الاخلاق از امام موسی کاظم یا امام هادی علیهماالسّلام وارد شده است:

عَنْ أَبِی الْحَسَنِ علیه‌السّلام قَالَ: لَا تَدَعِ الْحِجَامَةَ فِی سَبْعٍ مِنْ حَزِیرَانَ‌ فَإِنْ فَاتَکَ فَلِأَرْبَعَ عَشْرَةَ؛ "از حجامت در روز هفتم حزیران فروگذار مکن؛ اگر نتوانستی، روز چهاردهم (حجامت کن)." (طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الأخلاق - قم، چاپ: چهارم، ۱۴۱۲ ق / ۱۳۷۰ ش.)

مرحوم مجلسی در زادالمعاد روایتی مشابه را از امام صادق علیه‌السلام نقل کرده که مضمون آن با روایت مکارم‌الاخلاق کمی تفاوت دارد:

وَ رُوِیَ عَنِ الْإِمَامِ الصَّادِقِ عَلَیْهِ السَّلَامُ: احْتَجِمْ فِی السَّابِعِ مِنْ حَزِیرَانَ، فَإِنْ لَمْ یَتَیَسَّرْ فَفِی الرَّابِعِ عَشَرَ؛ "در روز هفتم حزیران حجامت کن و اگر امکان‌پذیر نشد، روز چهاردهم (حجامت کن)." (مجلسی، محمدباقر بن محمد تقی، زاد المعاد - مفتاح الجنان، بیروت، چاپ: اول، ۱۴۲۳ ق. ، ص ۳۳۱)

از آنجا که مرحوم مجلسی در بحارالانوار فقط روایت مکارم الاخلاق را آورده، احتمالا نقل زادالمعاد هم همان نقل مکارم‌الاخلاق است.

۳. در مورد این روایت چند نکته قابل ذکر است:

الف- هر دو روایت در کتاب‌های مکارم‌الاخلاق و زادالمعاد سند ندارند و از نظر مضمون نیز، روایت، شاهدی ندارد؛  هر چند به صرف نبود سند و غرابت متن روایت نمی‌توان مضمون روایت را انکار کرد.

ب- از آنجا که در تطبیق ماههای رومی در زمان اهل بیت علیهم‌السّلام همچنین در مورد ماههای باستانی اختلافات فراوانی وجود دارد،  نمی‌توان آنچه که در تقویم‌های نجومی فعلی وجود دارد را معتبر شمرد.

مرحوم مجلسی هم بحث مفصلی در این زمینه دارند که چون بارها در نحوه کبیسه‌گیری تغییرات قابل توجهی در زیج‌های مختلف صورت گرفته، معلوم نیست ماه‌های شمسی و رومی وارده در روایات با آنچه امروزه مرسوم است، تطابق داشته باشد مثلا امروزه در برخی از کشورها، حزیران را مطابق ژوئن می‌دانند بنابراین حزیران ۱۰ روز جلو می‌افتد یا برخی نیسان را مطابق برج حمل قرار می‌دهند که در این صورت حزیران یک ماه زودتر خواهد بود و ...

با توجه به این امور نمی‌توانیم روایت را با هفتم حزیران فعلی به طور یقینی همزمان قلمداد کنیم.

۴. چنانچه واضح است این حدیث بر اهمّیت انجام حجامت در یکی از این دو روز تأکید دارد اما هیچ قرینه‌ای که نشان دهد این دو روز، بهترین روزها برای انجام حجامت هستند در این حدیث وجود ندارد.

۵. اینکه عدّه‌ای می‌گویند حجامت در این دو روز درمان بیماری‌های یک سال است و این گفته را به امام معصوم علیه‌السّلام نسبت می‌دهند، خطا است؛ چنانکه در متن روایت حزیران هم چنین نکته‌ای ذکر نشده است؛  طبق روایات شریف، حجامت در روزهای سه‌شنبه‌ای که مصادف با ۱۷، ۱۹ یا ۲۱ ماه های قمری هستند و نیز حجامت در نخستین سه‌شنبه ماه آذار رومی دارای چنین خاصیتی است.

۶. این حدیث، روز هفتم حزیران را به‌عنوان روز اصلی و روز چهاردهم را به عنوان جایگزین برای کسانی که موفق به حجامت در روز هفتم نشده‌اند، معرّفی می‌کند لذا توصیه یا اصرار به انجام حجامت در هر دو روز، بلاوجه و حتّی خطرناک است.

۷. متن حدیث واضحاً می‌گوید که حجامت در یکی از این دو روز باید انجام شود لذا اعلام هفته حزیران بر خلاف نصّ حدیث و بدعتی ناصواب است.

۸. متأسّفانه عدّه‌ای پا را فراتر از این گذاشته و ماه حزیران را به‌عنوان ماه انجام حجامت معرّفی می‌کنند که این هم نادرست است.

۹. تبلیغات بسیاری در فضای مجازی وجود دارد مبنی بر اینکه حجامت در این روزها مستحبّ است؛ اگر منظور از مستحب بودن حجامت در این دو روز این باشد که طبق سفارش امام معصوم علیه‌السلام، انجام حجامت در یکی از این دو روز با رعایت موارد علمی در مصادیق مختلف، کار خوبی است، این برداشت صحیح است امّا القای این معنا که به‌دلیل استحباب حجامت در این دو روز، همه مؤمنین بدون توجّه به موارد و مسائل طبّی و شخصی باید برای انجام آن شتاب کنند، صحیح نیست.

۱۰. حتّی اگر اشکال مطرح شده در بند ۳ در مورد تطبیق زمانی حزیران مذکور در حدیث هم بگذریم و بخواهیم تقویم‌های نجومی موجود را ملاک قرار دهیم؛ طبق بعضی تقویم‌های نجومی، روزهای هفتم و چهاردهم حزیران، مصادف با سی خرداد و شش تیر هستند و طبق برخی دیگر، ۲۹ خرداد و پنج تیر؛ با توجّه به این اختلاف‌نظر علمی بین منجّمین، پیشنهاد می‌شود اگر مؤمنین تصمیم به انجام حجامت حزیران دارند، رجائا یکی از این روزها را برای انجام حجامت درنظر بگیرند.

۱۱. تمام قواعد علمی و عملی مربوط به انجام حجامت، در این دو روز هم صادق است و مثلا کسی که چند روز قبل از آن حجامت کرده یا دچار ضعف و کم خونی است، نمی‌تواند در این دو روز حجامت کند؛ تشخیص این موارد به عهده عالمان و مجرّبین طبّ سنّتی است و به استناد احادیث مزبور نمی‌توان توصیه عمومی به انجام حجامت کرد.

۱۲. اقبال مردم به طبّ سنّتی و به‌ویژه حجامت به همراه برخی کج‌روی‌های همکاران این حوزه، راه را برای انتقادات دوستان و تعریضهای مخالفان فراهم کرده است لذا توصیه می‌کنیم:

الف- به جای تبلیغ گسترده حجامت در ایّام حزیران، ایّام دیگری که در احادیث شریف ذکر شده و دارای سندیت قوی‌تر و توجیه علمی مناسب‌تری هستند را ملاک قرار دهند.

ب- به عزیزانی که قصد انجام حجامت در این روزها را دارند باید یادآوری شود که هم استناد این احادیث به حضرات معصومین علیهم‌السلام قطعی نیست و هم تعیین دقیق روزهای مذکور در روایت ممکن نیست لذا بهتر است هم حجامت‌کننده و هم حجامت‌شونده به نیت تقرّب و رجاءً اقدام به حجامت کنند.

ج- مراکز انجام حجامت با برنامه‌ریزی و زمان‌بندی مناسب طوری عمل کنند که قواعد صحیح اجرای حجامت در این دو روز به خوبی رعایت شود و ازدحام مراجعان باعث نقض ملزومات علمی انجام حجامت و واجبات تکریم مراجعان نشود.

د- همچنین پیشنهاد می‌کنیم پویشی فراگیر برای اختصاص قسمتی از درآمد حجامت در این دو روز برای امور خیر تشکیل شود؛ باشد که مایه برکت این مسیر در آینده شود.

دکتر رضا منتظر، پزشک محقق و مدرس در طبّ اسلامی و طبّ ایرانی

دکتر وحید علیان نژادی؛ دستیار تخصّصی طبّ سنّتی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

استاد محمدحسین ساعی‌فرد، پژوهشگر علوم اسلامی