گروه فرهنگی قدس آنلاین/ نازلی مروت: علامه امینی را با «الغدیر»ش می‌شناسیم. کتابی که سالهاست در مرکز توجه اندیشمندان مسلمان قرار گرفته است. به عقیده بسیاری این کتاب سرچشمه اندیشیدن عاقلانه و عادلانه درباره امیرالمومنین است. حجت‌الاسلام دکتر امیرعلی حسنلو؛ مدیر گروه تاریخ وسیره مرکز مطالعات وپاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم در گفت وگو با قدس آنلاین به بیان ویژگی‌های شخصیتی علامه امینی(ره) و ضرورت حضور عالمانی چون او در حوزه‌های شیعه پرداخته است.

 شخصیت علمی ‌و فرهنگی مانند «علامه امینی» چگونه به وجود آمد؟

Top of Form

Bottom of Form

  در شکل گیری شخصیت وبروز آن چند عامل مهم دخیل است؛ عامل اول خانواده و وراثت هست ومحیط تربیت وپیرامون او ومحیط وافرادی که با او مرتبط هست – در مرحله بعد آموزش ومحیط ومربیان درشکل گیری شخصیت  انسان تأثیر گذار است. علامه امینی از این قاعده مستثنی نیست  برای درک دقیق از شخصیت افراد، باید عوامل شکل دهنده‌ شخصیت، به خوبی مطالعه و بررسی شود.

عوامل وراثتی، محیطی، اجتماعی و فرهنگی، تعلیم و تربیت، اساتید، محیط پیرامون ، دوستان، فرهنگ ودر رده‌های بالا متأثر از کتاب‌ها، سفرها، اساتید حتی دیدارها و..  از عوامل شکل گیری شخصیت انسان است.

لذا بهتر است در بازبینی ومعرفی  عالمان دین و شخصیت‌های علمی‌آنان، ونوشتن بیوگرافی آنان این جزئیات نیز مد نظر باشد. از این جهت می‌توان به تمام بیوگرافی‌ها ومنابع شناخت دانشمندان این آسیب را مطرح کرد وبا بررسی علل عدم توجه به این مسائل در علم شخصیت شناسی تحولی ایجاد کرد.

درباره شناخت شخصیت علامه امینی وتحولات زندگی او مانند قرار گرفتن در محیط حوزه نجف باید توجه داشت ومسائل مطرح در زمان او وتحولات فکری حوزه نجف وموضوعات مطرح ومسائل سیاسی و...همه عوامل در رفتار وکنش‌های یک دانشمند تاثیر دارد که باید توجه شود. علامه امینی پس از هجرت به نجف در محضر اساتید و بزرگان بسیاری همچون سید ابوالحسن اصفهانی، میرزا محمّد حسین نائینی، شیخ عبدالکریم حائری، شیخ محمد حسین کمپانی درس آموخت وموفق به اخذ اجازه اجتهاد و روایت از علما شد.  

 فعالیت‌های علمی ‌علامه چه تأثیری در دنیای اسلام گذاشت؟

 علامه امینی را می‌توان پرچم‌دار علم و دانش و قهرمان جنبش فکری مسلمانان معاصر دانست. او برای دانش آموزی از اکثر کتابخانه‌های خصوصی و عمومی‌آن روز جهان اسلام در عراق، ایران و هند در سفرهایی پرمشقت دیدن کرد و با مطالعه پی‌گیر از امکانات آنها بهره جست و مناظرات و مباحث سودمندی با علمای اهل تسنن داشت. هوش، نبوغ و تلاش‌های پیگیر و پاکدامنی واخلاص او سبب شده بود تا از همان ابتدا برخی از بزرگان نجف و سامراء او را از امیدهای آینده اسلام بدانند. او که وجودش سرشار از عشق به امیرمؤمنان (ع) بود به تألیف کتابی دست زد که همواره نام علامه امینی را با بزرگترین واقعه تاریخ اسلام همراه ساخته است. وی که به گفته خود برای تألیف الغدیر بیش از ده هزار کتاب را مطالعه کرده کتابی جامع و بی‌نظیر روشنگرانه در عرصه تمدن اسلامی‌خلق کرد که مورد توجه همه اندیشمندان جهان اسلام قرار گرفت. علامه امینی آثار زیادی دارد که هریک به نوبه خود ابداع ونوآوری وپر کننده خلأ علمی‌ وپاسخ گو به شبهات فراوان عقیدتی وعلمی ‌هستند. روش او دربرخورد ومقابله با شبهات، عالمانه و توام با بردباری است. علامه کوشید منطق مکتب اهل بیت(ع) را که با استدلال به مبهمات وشبهات تاریخ روش مندانه پاسخ می‌دادند، به نمایش بگذارد.

چرا الغدیر نام مهمترین اثر علامه را به خود اختصاص داد؟

الغدیر تنها یک کتاب نیست بلکه دانش نامه معرفت و عشق و جلوه  ایثار است. نوشتن آن حدود نیم قرن زمان برده است؛ علامه با اخلاص برای نوشتن آن کتابخانه‌های  کشورهای اسلامی‌ را گشت و مشقات زیادی تحمل کرد. شنیده بود در دمشق کتابخانه‌ای به نام کتابخانه «ظاهریه» هست که در آنجا کتاب‌ها و منابع ارزشمندی از اهل سنت وجود دارد که می‌تواند برای نوشتن الغدیر مفید باشد به دمشق سفر کرد وگاهی روزی 150 صفحه فیش برداری می‌کرد. در آن زمان در مدت ۱۰ روز بیش از ۱۵۰۰ صفحه را با خط خود نوشت، 20 ساعت مطالعه در شبانه روز کار آسانی نیست ؛ علامه امینی در کار استنساخ و رونویسی کتاب‌ها، بسیار چیره‌دست و پرسرعت عمل می‌کرده است، او در سفری به هند که مدتی حدود چهار ماه به طول انجامیده بود، در حدود ۲۵۰۰ صفحه به دست خود استنساخ و رونویسی کرده بود که البته این استنساخ، در کنار ملاقات‌ها، سخنرانی‌ها و دیگر کارهای ایشان صورت پذیرفته است.

گویا مجاهدت علمی‌ علامه نقل مجالس علمی‌ شده بود؟

بله. دکتر جعفر شهیدی درباره جهاد علمی ‌علامه می‌گوید: علامه امینی در کتابخانه یکی از شهرهای عراق به مطالعه پرداخته بود، چون این کتابخانه در هر شبانه‌ روز تنها چهار ساعت بیشتر باز نبود و جناب امینی هم نمی‌توانست بیش از چهار روز در آن شهر بماند، با توافقی که میان وی و رئیس کتابخانه برقرار شده بود، امینی هر روز به هنگام ظهر، یعنی ساعت تعطیل کتابخانه وارد آنجا می‌شد، کتابدار در را به روی او می‌بست تا روز بعد ساعت 8 صبح که در را به رویش می‌گشود.  در نتیجه او روزی بیست ساعت در این کتابخانه کار کرد و با لقمه نانی که همراه داشت و جرعه آبی که کتابدار در اختیارش می‌گذاشت، توانست از میان چهارهزار نسخه خطی، مأخذ دلخواه خود را بیابد.

فرزندش احمد گفته پدرم سختی سفر به مناطق مختلف دنیا  ازجمله عراق، هندوستان، پاکستان، مغرب٬ مصر و بسیاری دیگر از کشورهای دنیا سفر کرد.

علامه امینی درباره نحوه تألیف این کتاب چنین گفته‌است: من برای نوشتن الغدیر، ۱۰هزار کتاب را از «بای بسم‌الله» تا «تای تمت» خوانده‌ام و به یک‌صد هزار کتاب مراجعه مکرر داشتم.

علامه امینی در تألیف این اثر، از یکصد هزار جلد کتاب به طور مستقیم و غیرمستقیم بهره برده است. با عنایت به این امر، باید توجه داشت که از سویی، ظاهراً کتاب الغدیر، یک کار جمعی نبوده و مرحوم علامه امینی به تنهایی به کار تألیف الغدیر پرداخته است.

ایشان حیات خود و وجود خود را فدای امیرالمومنین (ع) وامامت کرد ودر حقیقت او شهید یکی از اصول دین شد ودر راه دفاع از اصول دین بهترین لحظه‌ها وایام عمر خود را فدا کرد به نظر بنده بیماری ایشان به جهت کارهای سختی بود که برای نوشتن الغدیر انجام داد ؛ استنساخ از کتابهای مخطوط خاک و غبار گرفته با کمترین امکانات اون زمان فقط کار آسان نبود  ؛ این خود بیماریهایی دارد با کتاب کهنه وخاک گرفته سرو کله زدن یعنی در معرض ابتلا به  بیماری قرار گرفتن که علامه امینی با علم وآگاهی  ومهم تر از همه اخلاص  دراین وادی  قدم نهاد.

 الغدیر چه آثاری برای دنیای اسلام داشت؟

از آغاز تالیف الغدیر برکات بسیاری برای نویسنده ومسلمانان به دست آمد.  روشنگری در میان مسلمانان،  وحدت میان مسلمانان وتقریب بین مذاهب اسلامی‌و گرایش به اهل بیت (ع) وهزاران برکات گفته وناگفته که هنوز استمرار دارد.

محمد سعید دحدوح - امام جماعت اریجای شهر حلب که با خواندن الغدیر به مذهب تشیع گروید- در بخشی از نامه‌اش به علامه امینی می‌نویسد: به راستی، شما روش و اخلاقی را از آل محمد(صلی الله علیه و آله) ارث برده‌اید که مانند آن را از غیر شما نخواهیم یافت. این به خاطر صداقت وامانت وروش استدلاهای علامه در نوشتن الغدیر بود که هرگز پرخاش نکرد بلکه با متانت ومنطق وبردباری چونان مولایش امام صادق (ع)پاسخ داد.

از دانشمندان مصر وبزرگان اهل سنت عراق از جمله مسئولین فرهنگی آن زمان عراق به اهل بیت گرایش پیدا کرده وبه عظمت معنوی امامت پی برده اند.  

شخصیت‌های عظیمی‌مثل مرحوم آیه الله سید ابوالحسن اصفهانی، مرحوم آیه الله شیخ محمدحسین غروی، مرحوم آیه الله حکیم درباره مرحوم علامه امینی به عظمت یاد کرده‌اند. آقای حکیم درباره کتاب الغدیر گفت: «لایأتیه الباطل من بین یدیه». تعبیر عجیب و غریبی است. مرحوم آیه الله میرزا عبدالهادی شیرازی درباره الغدیر تعبیر قرآنی «لاریب فیه هدی للمتقین» را به کار برده است.

 مرحوم حاج میرزا عبدالهادی شیرازی درباره کار علامه فرمود : «اگر ما اطلاع نداشته باشیم یا کسی اطلاع نداشته باشد و کتاب الغدیر را ببیند، خیال می‌کند که یک هیئت و یک جمعیتی نشستند این کتاب را نوشته‌اند و حال اینکه ایشان به تنهایی، چنین کار با عظمتی را انجام داده است. این فقط از جهت علمی‌است».

  از معجرات الهی این است که کتابخانه از زمان صدام تا الان سالم مانده و حتی بعد از صدام و در جنگ‌های داخلی اخطار دادند که کتابخانه را منهدم می‌کنند، اما با عنایات الهی سالم ماند که بسیار ارزشمند ونفیس است.

مسئول مخطوطات جهانی یونسکو به کتابخانه امیرالمومنین (ع) نجف آمد و زمانی که از این مخطوطات بازدید کرد،گفت: «من ۱۵ سال است مسئول مخطوطات خاورمیانه‌ام و در این مدت مثل این گنجینه ندیده ام. علامه امینی آثار دیگری چون ، ثمرات الاسفار، رساله در علم درایه، رساله در نیت، و..دارند که برخی چاپ وبرخی چاپ نشده است.

یکی از مسایلی که پیرامون شخصیت‌های علمی‌مانند علامه امینی مطرح است، نیازی است که حوزه‌های شیعه به این افراد دارد، برای تربیت چنین شخصیت‌های علمی ‌چه باید کرد؟

حوزه‌های امروز باید به این فکر باشند که دانشمندانی تربیت کنند که اخلاص وایثار وفداکاری پیامبرانه از خود داشته باشند ؛ وگرنه کار مشکل است و مردم ازدین فاصله خواهند گرفت. چون سیل شبهات عقاید مردم را می‌برد و به دین ومتولیان دینی بی اعتقاد خواهند شد. علامه  امینی در راستای پاسخ به یک شبهه 40 سال وقت گذاشت وچند کتاب نوشت  که یکی از آنها الغدیر است وآن پاسخ یک شبهه بود که عمر علامه درپاسخ به آن سپری شد. حوزه در گذشته آقابزرگی را تربیت می‌کند که در پاسخ شبهه یک فرد که گفت علمای شیعه در تمدن اسلامی‌نقش وجایگاهی ندارند واین شبهه را مطرح که علمای شیعه در ترویج دین هیچ عمل مثبتی ندارند؛ الذریعه را نوشت.

حوزه‌های علمیه در گذشته دانشمندان بزرگی که درک درست از زمان داشتند وزمانه را می‌شناختند تربیت می‌کرد. امروز مسئولین حوزه نباید طوری رفتار کنند که طلبه‌ها درپاسخ به شبهات بی تفاوت باشند. شبهات را باید جدی گرفت علامه امینی برای پاسخ به یک شبهه، جوانی وتمام لذائذ زندگی را کنار گذاشت؛ حوزه امروز باید با چنین روحیاتی به تربیت دانش آموخته حوزوی بپردازد.

حوزه‌های علمیه امروز باید از تجارب گذشتگان حوزوی درپاسخ به شبهات الگو برداری نموده وروشناسانه به استمرار کار وراه روشن وخردمندانه آنان استمرار بخشد وبا موضوع شبهات منفعلانه وسستی برخورد نکند.  این وظیفه مهم مسئولان برنامه ریز وسیاست گذار حوزه است که پاسخ به شبهات را در صدر کارها وبرنامه‌های خود قرار دهند چنانکه مقام معظم رهبری ودیگر مراجع این مطالبه را از مسئولین حوزه دارند وبارها براین مسئله تاکید کرده اند. برای تحقق این خواسته باید افرادی چون علامه امینی به جهان اسلام معرفی کنند.