نگاهی اجمالی به فیلم‌ها و سریال‌های ساخته شده درباره سیره و معارف حضرت رضا (ع)، نشان از کم کاری سینماگران ما در این حوزه دارد. به باور تهیه کننده فیلم «به وقت شام»، در جامعه امروز بیش از همیشه به اخلاق و الگوهای اخلاقی نیاز داریم و ساخت فیلم درباره امام هشتم (ع) و سایر ائمه معصومین(ع) و شخصیت‌های دینی و علمی و خدمتگزاران این خاندان، یک نیاز جدی و فوری است. این بخشی از صحبت‌های «محمد خزاعی» سینماگر نام‌آشنای کشورمان در عرصه تولید فیلم‌های سینمایی سیاسی، راهبردی و اجتماعی است. او در کنار تهیه و تولید فیلم، ده‌ها تجربه مشخص در حوزه مدیریت فرهنگی هم دارد. از دبیری جشنواره فیلم فجر و مقاومت گرفته تا عضویت در شوراهای داوری و شورای عالی انقلاب فرهنگی. با این تهیه‌کننده خراسانی و اهل کاشمر درباره ظرفیت‌های مغفول مانده در سینما و تلویزیون برای به تصویر کشیدن آموزه‌ها و معارف رضوی گفت‌وگویی کردیم که می‌خوانید.

■ آقای خزاعی! چرا بعد از مجموعه «ولایت عشق» در حوزه سریال سازی و فیلم‌های سه گانه صدرعاملی در حوزه سینما، شاهد فیلم و سریالی فاخر درباره امام رضا (ع) نبودیم؟
واقعیت این است که ساخت فیلم‌های تاریخی، هزینه‌های زیادی دارد و زمینه‌های تحقیقاتی وسیعی را می‌طلبد. از سوی دیگر وقتی مجموعه‌ای دینی ساخته می‌شود، دیگر کسی برای تولید جدید سراغ آن موضوع نمی‌رود. گویا احساس وظیفه‌ای است که برخی ارگان‌های فرهنگی، چنین مسئولیتی دارند تا این بار از دوش‌شان برداشته شود. مجموعه‌های تلویزیونی برای حضرت علی (ع)، برای امام حسین (ع) و برای امام رضا (ع) ساخته شده است و گویا دیگر قرار نیست که سراغ این موضوعات برویم یا از منظر دیگری به آن‌ها نگاه کنیم. یکی از دلایل آن، کم‌کاری برخی دستگاه‌های فرهنگی است و نباید انتظار داشت که همه این مأموریت را صدا و سیما به دوش بکشد. تأثیرگذاری کارهای تصویری بمراتب بیشتر از مجالس و سخنرانی هاست، طبیعتاً روی این زمینه باید سرمایه گذاری شود چون شناخت زندگی ائمه اطهار (ع) می‌تواند الگوی بسیار خوبی برای جوانان باشد و ترویج فرهنگ ولایت می‌تواند مشکلات جامعه را حل کند. ما در کشوری زندگی می‌کنیم که مهد تشیع است و سینمای ما اسلامی است، ولی پرداختن به موضوعات دینی در حداقل دستور کار تولیدات قرار گرفته است و این یکی از اشکالات سیستم فرهنگی ماست. پرداختن به موضوعات تاریخی بویژه شخصیت‌های مذهبی و دینی و ابعاد زندگی ائمه (ع) دشواری‌های خاص خودش را دارد و نیازمند عزم جدی‌تر و حمایت فرهنگی، معنوی و اجتماعی وسیع تری است. اگرچه در سینمای غرب و هالیوود با نگرش‌های اومانیستی و تحریف شده به زندگی پیامبران(ع) در سال‌های اخیر توجه ویژه‌ای نشان داده‌اند، اما در کشور ما، متأسفانه با وجود ظرفیت‌های غنی موجود، شاهد خلق آثار درخشانی در زمینه ائمه (ع) نبوده و نیستیم. در این میان، به طور قطع زندگی، شخصیت، تأثیرات فرهنگی و معنوی و جلوه‌های معاصر پیام امام هشتم(ع) در زندگی امروز نیازمند توجه بیشتری است. 

■ پس چرا در این زمینه آثار خوبی تولید نشده است؟
تولید آثار سینمایی و تلویزیونی بسیار هزینه‌بر است بخصوص آثاری که در بسترهای تاریخی و دینی باشند. این گونه آثار علاوه بر فراز و فرودها و سختی‌ها در مرحله نگارش فیلمنامه و پشتوانه‌های پژوهشی به دلیل اهمیت و ساحت قدسی که ائمه (ع) دارند، بسیار به مراقبت و هوشمندی برای حفظ ساحت و شأنیت موضوع نیاز دارند. این کارِ گروه‌های کوچک فیلمسازی نیست. حتی به دلیل فضای تاریخی و بازسازی زمانی، طراحی ها، دکور، لباس و... بخش خصوصی به تنهایی قادر نیست ورود کند. حساسیت هایی که در این عرصه وجود دارد و ترس از تبعات احتمالی کار و تأمین نشدن همه منویات و دغدغه‌ها در فرایندهای نهایی محصول و واکنش‌های احتمالی جانبی براساس منابع و متون متعدد و... همگی باعث می‌شوند تا سینماگران ریسک نکنند و سراغ آثار معاصر و راحت بروند.

■ ورود دیگر دستگاه‌های فرهنگی را در این زمینه چطور می‌بینید؟
به نظرم در کنار سازمان صداوسیما، آستان قدس رضوی می‌تواند به صورت جدی به این حوزه ورود پیدا کند. وقف فرهنگی با هدف ترویج سیره امام رضا (ع) باید مورد توجه قرار بگیرد. در این زمینه آستان قدس رضوی می‌تواند برنامه‌ریزی کند تا مجموعه‌های تلویزیونی فاخری درباره آموزه‌های امام رضا (ع)، زائران و مسئله زیارت ساخته شود. چندی پیش برای ساخت فیلم و سریال درباره سیره امام رضا (ع) پیشنهادی به دوستان آستان قدس رضوی دادم که این آمادگی برای ساخت یک فیلم سینمایی درباره زندگانی امام هشتم(ع) وجود دارد و اگر کار خوبی تولید شود، قطعاً کشورهای جهان اسلام از آن استقبال خواهند کرد. پیشنهاد دیگرم این بود که برای دهه کرامت یک مجموعه تلویزیونی از خاطرات زائران داخلی و خارجی ساخته شود زیرا این خاطرات دستمایه قصه‌های بسیار زیبایی است و می‌تواند روایت صحیحی داشته باشد تا بیش از پیش مردم با فرهنگ رضوی آشنا شوند. البته شرایط اقتصادی فعلی باعث می‌شود که استقبال جدی از این پیشنهادات نشود، اما اهالی فرهنگ و هنر آمادگی دارند که در این زمینه کار کنند. کارگردان‌ها و نویسندگان بسیار خوبی داریم، اما کسانی که باید بانی و سرمایه گذار این امر باشند، این مسئله هنوز در دستور کارشان قرار نگرفته است در حالی که باید آثار جریان‌ساز و ماندگاری در زمینه ترویج فرهنگ رضوی ساخته شود.

■ ساخت سریال‌های تاریخی پر هزینه است، اما می‌توان قصه زیارت را در ماجراهای زائران روایت کرد. دلیل کم توجهی به ظرفیت‌های دراماتیک این بخش چیست؟
به نظرم نیاز است که هفته‌ای یک بار، قسمتی از یک سریال درباره خاطرات زائران داخلی و خارجی پخش شود و این قصه‌ها تکرار شود تا روی باورهای ذهنی مردم اثر بگذارد. معارف رضوی می‌تواند به فضای درام و ملودرام تبدیل شود. این تولیدات نه فقط در ایران بلکه در کشورهای جهان اسلام هم مخاطب دارد. 

نکته مهم دیگر اینکه لازم است یک تیم حرفه‌ای از نویسندگان و قصه‌نویسان براساس اولویت‌ها روی اتفاقات پیرامون معجزات، آثار و برکات زیارت در زندگی مردم و جلوه‌های آن در موقعیت‌های گوناگون زندگی زائران در شهرهای مختلف همچون فصول کشت و درو و خرمن‌چینی، مراسم‌های عروسی، پیگیری‌های دوا و درمان و... کار متمرکزی انجام دهند و قصه‌ها و روایت‌ها در قواره متون ادبی روایت و مصور شوند. کار سینماگر از این مرحله به بعد راحت‌تر و ملموس‌تر است. معتقدم پیرامون اتفاقات و رویدادهایی که در یک سده اخیر حول مرقد نورانی امام رضا(ع) صورت گرفته است، می‌توان یک سریال تاریخی فاخر و تأثیرگذار تهیه کرد.
چطور می‌شود در کشوری زندگی کنیم که همه برکات و اثرات مردم آن، مدیون امام رضا (ع) است و هرچه داریم از امام رضا (ع) و فرهنگ رضوی است، اما ساخت یک اثر سینمایی قوی یا مجموعه تلویزیونی خوب در دستور کارمان نباشد؟! در مدیریت فرهنگی باید این موضوع را مد نظر داشت که برخی از برنامه‌ها، تأثیرگذاری کوتاه‌مدت دارند و برخی هم بلندمدت. 
مجموعه‌های تلویزیونی امام رضا (ع)، امام علی (ع) یا مجموعه مختارنامه، تأثیر فرهنگی زیادی در داخل و خارج کشور داشتند. تمام تغییر و تحولات مقبره مختار در مسجد کوفه بعد از پخش سریال مختارنامه بود چون مردم نسبت به این شخصیت، شناخت پیدا کردند. دولت و متولیان فرهنگی باید روی ساخت مجموعه‌های فاخر سرمایه گذاری کنند.

■ در این حوزه می‌توان از ظرفیت نذر و وقف فرهنگی هم استفاده کرد؟
حتماً، متأسفانه ما از جریان وقف و نذر فرهنگی غلفت کرده‌ایم. ترویج فرهنگ رضوی می‌تواند در یک اثر هنری اتفاق بیفتد. در تمام سیستم‌های تصویری دنیا، سینما و تلویزیون بیشترین تأثیرگذاری را دارند. برخی کشورها که دارای تاریخ و تمدن نیستند، از این جریان استفاده می‌کنند تا برای خودشان هویت جدیدی بسازند. بخشی از کم تمایلی نسبت به ساخت سریال و فیلم‌های رضوی، مسائل اقتصادی است و بخشی هم به آگاهی یافتن درباره ضرورت ساخت این آثار برمی گردد. مسائل مالی در رده دوم قرار می‌گیرند. 
یعنی در طول سه چهار سال که قرار است یک اثر فاخر تولید شود و در نهایت 10 میلیارد یا 20 میلیارد تومان هزینه شود، توان سرمایه‌گذاری روی آن وجود ندارد؟ در حالی که این اثر در طولانی مدت، تأثیراتش بر جای می‌ماند. در جامعه‌ای که بیش از همیشه به اخلاق و الگوهای اخلاقی نیازمند است، ساخت فیلم درباره امام هشتم(ع) و سایر ائمه معصومین (ع) و شخصیت‌های دینی و علمی و خدمتگزاران این خاندان یک نیاز جدی و فوری است. اساساً در دوران فقر معنویت در جهان، ما به بازشناسی و بازروایی چنین شخصیت‌ها و قهرمانانی نیاز داریم.