به گزارش گروه اجتماعی قدس آنلاین، حرکت حماسی و شهادت‌طلبانه حضرت سیدالشهدا(ع) با هدف امر به معروف و نهی از منکر انجام شد و از این نظر باید حماسه عاشورا را بزرگ‌ترین حرکت اصلاحی تاریخ اسلام و حتی بشریت به شمار آورد. آن حضرت، خود درباره انگیزه حرکتشان از مدینه به سمت کوفه که شاید در آن زمان با تبلیغ دستگاه حکومتی بنی‌امیه، یک حرکت طغیان‌گرانه معرفی می‌شد، می‌فرمایند: ««إِنّی لَمْ أَخْرُجْ أَشِرًا وَ لا بَطَراً و َلا مُفْسِدًا وَ لا ظالِمًا وَ إِنَّما خَرَجْتُ لِطَلَبِ الاِصْلاحِ فی أُمَّةِ جَدّی، أُریدُ أَنْ آمُرَ بِالْمَعْرُوفِ وَأَنْهی عَنِ الْمُنْکَرِ وَأَسیر بِسیرَة ِجَدّی وَ أَبی عَلِی بْنِ أَبیطالِب»؛ یعنی: «من از روی شرارت و مفسده یا برای فساد و ستمگری قیام نکردم، من فقط برای اصلاح در امّت جدّم از وطن خروج کردم. قصد دارم به معروف امر کنم و از منکر بازدارم و به سیره و روش جدّم و پدرم علی بن ابیطالب عمل کنم».
به همین دلیل ماه محرم و بخصوص دهه اول این ماه را باید ماه اقامه امر به معروف و نهی از منکر دانست و از همین رو هفته اول محرم را در تقویم؛ هفته امر به معروف و نهی از منکر نام گذاری کرده‌اند.
■ حد و حدود امر به معروف و نهی از منکر
جدای از اینکه مقوله امر به معروف و نهی از منکر در فقه مذاهب اسلامی حدود و ثغور و تعاریف گوناگونی دارد و وجوب و استحباب و شرایط آن بسیار مورد بحث قرار گرفته است، باید تأکید کرد که اصل فریضه امر به معروف مورد توجه قرآن کریم است و این کتاب آسمانی در آیات زیادی به طور غیرمستقیم و در شماری از آیات نیز مستقیماً به بحث امر به معروف و نهی از منکر اشاره می‌کند. مهم‌ترین آیه قرآن درباره امر به معروف و نهی از منکر آیه 71 سوره توبه است که می‌فرماید: «وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاءُ بَعْضٍ، یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ وَ یُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَیُطِیعُونَ اللهَ وَرَسُولَهُ، أُولَئِکَ سَیَرْحَمُهُمُ الله، إِنَّ اللهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ».
در فقه شیعه نیز به طور کلی می‌توان گفت امر به معروف و نهی از منکر یکی از فروع دین شمرده شده و واجب است که البته بیشتر فقهای شیعه قائل به وجوب کفایی آن هستند نه وجوب عینی، به این معنا که اصل امر به معروف و نهی از منکر بر همه مسلمانان واجب است، اما اگر عده‌ای کار امر به معروف و نهی از منکر را در جامعه انجام دادند، این وظیفه از دیگران ساقط می‌شود.
■ شرایط فریضه امر به معروف و نهی از منکر
درباره مهم‌ترین شرایط این فریضه نیز به چهار شرط اصلی اشاره می‌شود:
1- آگاهی نهی‌کننده و تشخیص او درباره معروف و منکر
2- احتمال تأثیر در فرد نهی‌شونده
3- استمرار و اصرار مخاطب بر ترک معروف یا ارتکاب منکر به این معنا که ارتکاب منکر یا ترک معروف، همیشگی باشد.
4- بر اصل نهی، مفسده‌ای مترتب نباشد؛ یعنی اگر در صورت نهی، ضرری متوجه نهی‌کننده یا شخصی دیگر شود، واجب نیست.
مهم‌ترین نوع امر به معروف که بیشتر مورد بحث در جامعه امروزی است، امر به معروف ونهی از منکر «زبانی» است. نوع دیگری از امر به معروف و نهی از منکر هم هست که جزو وظایف حاکمیت اسلامی است.
■ پرسش‌های مهم و حیاتی
اما آنچه امروز درباره فریضه امر به معروف و نهی از منکر باید مورد بحث قرار داد، پاسخ به چند پرسشی است که در این حوزه مطرح می‌شود. نخست اینکه آیا فریضه امر به معروف و نهی از منکر امروز در جامعه ما اقامه می‌شود یا خیر؟ پرسش دوم این است که در مواردی که اقامه امر به معروف و بخصوص نهی از منکر می‌شود، آیا این واجبات بدرستی و باشرایط مورد نظر شارع مقدس انجام می‌شوند؟
پرسش سوم اینکه چرا در شرایط امروز جامعه، اقامه امر به معروف و نهی از منکر دشوار شده است و مردم تمایل چندانی برای انجام آن نشان نمی‌دهند؟
و سرانجام پرسش چهارم این است که آیا روش‌های دیگری به‌جز روش‌های سنتی و معمول، برای اقامه امر به معروف و نهی از منکر وجود ندارد؟ آن‌هم درشرایطی که بسیاری از راه‌های قدیمی برای انجام این فریضه الهی بسته است؟
■ ضعف مفرط نهادهای مسئول
نگارنده به خاطر دارم که در یکی از نمایشگاه‌های قرآن و عترت که چندی پیش برگزار شده بود، غرفه ستاد امر به معروف و نهی از منکر هم البته با دست و بالی خالی حضور داشت. در این غرفه محقر، تنها کاری که انجام می‌شد، دادن تعدادی بادکنک به کودکان در حال عبور بود و کار شاخص دیگری درباره تبلیغ امر به معروف و نهی از منکر و آشنا کردن مردم بخصوص کودکان و نوجوانان با این فریضه الهی دیده نمی‌شد.
هم‌اینک روشن نیست که ستاد امر به معروف و نهی از منکر دقیقاً چه فعالیت‌هایی دارد و اگر فعالیتی دارد، چرا در سطح جامعه دیده نمی‌شود. آیا ستاد امر به معروف و نهی از منکر از روش‌ها و شیوه‌های نوین و ابتکاری برای انجام وظیفه خود بهره می‌برد و آیا اساساً طرح و برنامه‌هایی برای تغییر رویکردهای خود با توجه به تغییر اقتضائات زمانه داشته است؟ آیا با بودجه‌ای که - کم یا زیاد - در اختیار این نهاد است، نمی‌توان به راه‌های تازه‌ای براساس شیوه‌های نرم تبلیغی و ابزارهای نوین ارتباطی برای دستیابی به وظایف این ستاد یعنی نهادینه کردن امر به معروف و نهی از منکر در جامعه دست یافت؟
■ برخی روش‌های نادرست پیشین
شاید یکی از اصلی‌ترین دلایل اینکه امروز فریضه امر به معروف و نهی از منکر در جامعه ما بخوبی اجرا نمی‌شود و مردم که اصلی‌ترین محور انجام این فریضه هستند، کمتر به سراغ آن می‌روند، روش‌های نادرست و گاه تهاجمی و سخت پیشین بوده است. بنابراین می‌توان با بازنگری و تحلیل و بررسی روش‌های پیشین، به روش‌های مناسب‌تری متناسب با شرایط و اقتضائات روز جامعه رسید. روش‌هایی که در میان مخاطبان بازخورد منفی نداشته و آنان را به این باور برساند که هدف از امر به معروف و نهی از منکر، چیزی جز اصلاح امور جامعه نیست. در شیوه‌های جدید می‌توان نتایج مثبت حاصل از اقامه این فریضه را به تصویر کشید و با کمک گرفتن از ابزارها و رسانه‌های نوین، مخاطبان را با فلسفه امر به معروف و نهی از منکر و آثار فراوان اجتماعی و فرهنگی آن آشنا و همراه کرد.
■ شیوه‌های نوین امر به معروف و نهی از منکر
یکی از مواردی که در مباحث فقهی و رهنمودهای سیاسی و اجتماعی رهبر معظم انقلاب مورد تأکید فراوان بوده و هست، ضرورت امر به معروف و نهی از منکر در حوزه مسایل سیاسی، اقتصادی و فرهنگی است. یعنی امر به معروف تنها به حوزه مسائلی مانند حجاب خلاصه نمی‌شود، بلکه هرگاه مردم شاهد انجام یک منکر اقتصادی یا سیاسی هستند نیز باید شرایط و امکاناتی برای آن‌ها فراهم شود که بتوانند با اطلاع‌رسانی لازم به مسئولان بالاتر، از ادامه کارهای منکر جلوگیری کنند.
در این مسیر، شفاف‌سازی فرآیندهای اداری کشور و بخصوص فعالیت کامل سامانه انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات که چند سالی است تبدیل به قانون نیز شده است، بسیار مفید و مؤثر است. این سامانه به عنوان یک ابزار مهم کنترلی، یکی از مصادیق مهم و نوین امر به معروف و نهی از منکر است که متأسفانه در حال حاضر به تصریح شهروندان و کارشناسان، از کارایی لازم برخوردار نیست آن هم به این دلیل که مسئولان نهادهای مختلف همکاری لازم را درباره اجرای این قانون انجام نمی‌دهند.
تسهیل در راه‌های ارتباطی مردم با مسئولان بخصوص مسئولان ارشد کشور یکی دیگر از راه‌های امر به معروف است و البته در کنار آن حمایت از تشکل‌های مردم نهاد دیده‌بان که یک نمونه آن با عنوان دیده‌بان شفافیت و عدالت هم اینک مشغول فعالیت است، اما یک نهاد دیده‌بان برای یک کشور 80 میلیونی به هیچ وجه کافی نیست.
■ بازتعریف و مخاطب‌شناسی
کوتاه سخن اینکه در جامعه مدرن امروز، ضروری است با بهره‌گیری از فقه پویا و کمک علمای اسلامی، بررسی گام‌های اشتباه پیشین و اصلاح روش‌ها، مخاطب‌شناسی، بهره‌گیری از توانایی فوق‌العاده رسانه‌های نوین و ابزارهای ارتباطی به تعریف تازه‌تری از نحوه ورود به عرصه امر به معروف و نهی از منکر برسیم.
شکی نیست که هرگاه مردم با آثار عمیق اجتماعی این فریضه که یک نمونه آن جلوگیری از فسادهای بزرگ اقتصادی و اختلاس‌ها و... است، آشنا شوند از اقامه امر به معروف و نهی از منکر استقبال می‌کنند و درمی‌یابند که این فریضه الهی چه آثار بزرگی در کاهش آسیب‌های اجتماعی در جامعه خواهد داشت. در چنین شرایطی تبلیغات سوء و سم‌پاشی‌های رسانه‌های معاند بیگانه و به عنوان مثال تبلیغات برای حرکت موهنی مانند چهارشنبه‌های سفید نیز هرگز ره به جایی نخواهد برد.
انتهای پیام/
نظر شما