گروه فرهنگی قدس‌آنلاین/ نازلی مروت: امام سجاد(ع) یکی از جوانان کربلاست که روایت حضورش به ماجرای بیماری و تب دار بودن امام خلاصه شده است. در فرهنگ عموم مردم ایشان را امام بیمار می‌نامند و در منابر کمتر از مجاهدت زین العابدین(ع) در روز واقعه سخن گفته شده است. اما بررسی متون تاریخی بیانگر حقیقتی دیگر است.

حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمدباقر پور امینی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و مدرس حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با قدس ابعاد تازه‌ای از حضور وارث شهید کربلا را بر اساس متون علمی روایت می‌کند.

 امام سجاد(ع) در کربلا چه نقشی داشتند؟ ابعاد مختلف حضور حضرت در حماسه کربلا را بیان کنید.

امام حسین(ع) در آغاز حرکت انقلابی خود بر ضد خلیفه منحرف و حاکمیت یزید بن معاویه در نامه‌ای به بنی هاشم، همگان را به همراهی دعوت کرده و چنین نوشتند: «مَنْ لَحِقَ بِی مِنْکُمْ اسْتُشْهِدَ وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنِّی لَمْ یَبْلُغِ الْفَتْحَ؛ هر کس از شما به من پیوست، به شهادت می‏رسد و هر کس از حرکت با ما دریغ ورزد، به رستگاری و پیروزی نمی‏رسد».

بسیاری از بنی هاشم همراه امام آمدند و امام سجاد(ع) نیز از سرآمدان این خیل رهروان حسینی بودند و نقش محوری در کربلا و بخصوص پس از واقعه عاشورا در کوفه، شام و مدینه ایفا کردند.
درباره امام سجاد(ع) دو نقش محوری را می‌توان بیان کرد؛ در کربلا و بعد از واقعه عاشورا.

اصلی‌ترین نقش امام بعد از کربلا، در شهر کوفه، شام و مدینه تبلور یافت. اگر نقش حضرت زینب(س) را از شامگاه عاشورا تا کوفه برجسته بدانیم، پس از آن نقش اصلی پیام رسانی حماسه کربلا بخصوص در شام و بعد از آن، بر دوش امام سجاد(ع) بود. همچنین روایت صحیح از آنچه که در کربلا اتفاق افتاد نیز مرهون روایتگری دقیق امام سجاد(ع) از کربلاست، که در این زمینه نکات متعددی بیان شده است اما متأسفانه درباره نقش امام سجاد(ع) در کربلا، صرفاً بیماری آن حضرت بیان می‌شود. در حالی که امام سجاد(ع) در کربلا و بخصوص در روز عاشورا با وجود بیماری شدید، در نقش یک مجاهد حضور یافتند و بنا بر گزارش‌های برخی از منابع اولیه امام سجاد(ع) در روز عاشورا شمشیر به دست گرفتند، جنگیدند و مجروح شدند و به دستور امام حسین(ع) از میان میدان باز گردانده شدند.

بنابراین ضرورت دارد که این بعد از شخصیت جهادی و مؤثر امام سجاد(ع) در واقعه کربلا یاد شود که حتی در روز عاشورا مجروح شدند. البته برای حفظ جایگاه امامت پس از امام حسین(ع) باید می‌ماندند و در این راستا به مشیّت الهی بیمار شدند، لیکن این عهده داری جایگاه امامت، ایشان را از جهاد و حضور در میدان نبرد باز نداشت.
 
  منابع تاریخی به بیماری امام سجاد(ع) در شب و روز عاشورا اشاره دارند و این مسئله به ظاهر با جنگیدن و مجروح شدن ایشان در تضاد است؟

منابع تاریخی بر بیماری امام در شب و روز عاشورا تأکید دارد، شیخ مفید در ارشاد دو عبارت را نقل می‌کند که هر دو از بیماری ایشان گزارش می‌دهد: اول؛ امام سجاد (ع) می‌فرماید: «إِنِّی لَجَالِسٌ فِی تِلْکَ الْعَشِیَّةِ الَّتِی قُتِلَ أَبِی فِی صَبِیحَتِهَا وَ عِنْدِی عَمَّتِی زَیْنَبُ تُمَرِّضُنِی؛ شامگاهی که پدرم فردای آن شهید شد، نشسته بودم و عمه‏ام زینب برای پرستاری از من پیش من بود». دوم؛ امام سجاد(ع) ضمن اشاره به سخنان حسین بن علی(ع) در آغاز شب عاشورا با اصحاب خود، چنین می‌فرماید: «فَدَنَوْتُ مِنْهُ لِأَسْمَعَ مَا یَقُولُ لَهُمْ وَ أَنَا إِذْ ذَاکَ مَرِیضٌ؛ من با آنکه بیمار بودم، نزدیک رفتم که سخنان پدرم را با ایشان بشنوم».

 این بیماری تا کی ادامه داشت و راز این بیماری چه بود؟

امام سجاد(ع) در شب و روز عاشورا در کربلا بیمار بود؛ به نقل اربلی در کشف الغمه عصر عاشورا زمانی که شمر به خیمه‌ها حمله کرد چون به خیمه امام سجاد(ع) رسید دستور داد که ایشان را بکشند. فردی از یارانش معترض شد و به بیمار بودن امام اشاره کرد. در وقت ورود به کوفه نیز این بیماری ادامه داشت و ابومنصور طبرسی در الحتجاج از حذیم بن شریک الْأَسدی گزارش می‌دهد: «لَمَّا أَتَی عَلِیّ بْن الْحُسَیْنِ زَیْنُ الْعَابِدِینَ بِالنِّسْوَةِ مِنْ کَرْبَلَاءَ وَ کَانَ مَرِیضاً».
درباره راز این بیماری نیز مطلب روشن است زیرا باید جایگاه «امامت» با زنده ماندن امام سجاد(ع) حفظ می‌شد، آنگونه که امام حسین(ع) نیز فرموده بود که «لِئَلَّا تَبْقَی الْأَرْضُ خَالِیَةً مِنْ نَسْلِ آلِ مُحَمَّدٍ(ص)». 

 جنگیدن و مجروح شدن امام سجاد(ع) با بیماری ایشان همخوان نیست؛ ماجرا چیست و در چه منبعی نقل شده است؟

امام با اینکه بشدت بیمار بودند؛ شمشیر به دست گرفتند و به مصاف دشمن رفتند. شخصی به نام فضیل بن زبیر کتاب مختصری به نام «تسمیه من قتل مع الحسین(ع)» را نگاشته و در آن به نام افرادی که در کربلا در کنار امام حسین(ع) جنگیدند و به شهادت رسیدند، اشاره کرده است. در این کتاب از امام سجاد(ع) چنین یاد می‌کند: «کان علی بن الحسین(ع) علیلا و ارتث یومئذ و قد حضر بعض القتال فدفع الله عنه و اخذ مع النساء.  امام علی‏بن‏الحسین(ع) در حالی که بیمار بود در برهه‏ای از جنگ کربلا حضور یافت و به مبارزه پرداخت تا مجروح شد و پیکر مجروح وی را از معرکه بیرون آوردند. آنگاه خداوند شرّ دشمن را از وی بازداشت و به همراه زنان به اسیری برده شد».
فضیل بن زبیر با بیان «علیلا» به بیماری حضرت اشاره کرده است، «قد حضر بعض القتل» نیز از جنگیدن ایشان در حال بیماری گواهی می‌دهد؛ نکته مهم، مجروح شدن امام سجاد(ع) است که با عبارت «ارتث» بر آن تأکید دارد. به کسی که در جنگ مجروح شود «رثیث» می‌گویند و «مرتث» کسی است که در میدان جنگ زخمی شود و در حالی که رمقی در بدن دارد او را از معرکه و وسط میدان جنگ خارج می‌کنند. ابن زبیر در انتها به محافظت الهی از امام(ع) و اسارت حضرت اشاره می‌کند.

 آیا غیر از کتاب فضیل بن زبیر، در منبع دیگری نیز از جنگیدن امام(ع) یاد شده است؟
فضیل بن زبیر بن عمرو کوفی اسدی از محدثان قرن دوم هجری و از راویان حدیث امام باقر(ع) و امام صادق(ع) است. گویا او شیعه زیدی می‌باشد. نام کتاب او «تسمیه من قتل مع الحسین بن علی من ولده و اخوته و اهله و شیعته» است. در این کتاب مختصر حدود 106نفر از شهیدان و حتی مجروحان کربلا از اهل بیت(ع) و اصحاب امام را نام برده است. این متن با تحقیق علامه سیدمحمدرضا جلالی حسینی در شماره 2 مجله تراثنا منتشر شد. انتظار این است که در محافل علمی و حتی مجالس حسینی بر این بعد از شخصیت جهادی و حماسی امام زین العابدین(ع) در کربلا تأکید شود.
گزارش علامه مجلسی در بحارالانوار نیز همسو با بخشی از متن فضیل بن زبیر است که به جنگیدن و از میدان خارج کردن امام سجاد(ع) می‌پردازد؛ با این عبارت: امام حسین به سمت راست و چپ میدان نگریست و کسی را برای یاری ندید. حضرت علی بن الحسین زین العابدین(ع) که مریض بود خارج شد، آن حضرت قادر نبود که شمشیر بکشد، ‌ام کلثوم به دنبال آن حضرت فریاد می‌زد: فرزندم برگرد. فرمود: ای عمه! بگذار تا در جلوی پسر پیغمبر خدا جهاد نمایم. امام حسین(ع) به ‌ام کلثوم فرمود: وی را بگیر که زمین از نسل آل محمد(ص) خالی نماند.

انتهای پیام/